Σοφίζω: ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Σοφίζω

Σελίδες

Τρίτη 6 Οκτωβρίου 2020

Η Ακρόπολη από ψηλά

ΛΙΣΤΑ ΣΥΝΔΕΣΜΩΝ

Πρωτοσέλιδα Εφημερίδων

ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

ΥΛΗ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ 2020-2021

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ - ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ(τάξεις: Α, Β, Γ) ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

1. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα, Μπεζαντάκος Ν., Παπαθωμάς Α., Λουτριανάκη Ε. Χαραλαμπάκος Β. ,

Α΄ Γυμνασίου. Βιβλίο μαθητή.

2. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα, Παπαθωμάς Α., Γαλάνη-Δράκου, Καμπουρέλλη Β. Λουτριανάκη Ε., Β΄ Γυμνασίου. Βιβλίο μαθητή.

3. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα, Μπεζαντάκος Ν., Αστυρακάκη Ε., Γαλάνη - Δράκου Χαραλαμπάκος Β., Γ΄ Γυμνασίου. Βιβλίο μαθητή.

4. «Αρριανού Αλεξάνδρου Ανάβαση», Μπούρας Ν., Ναστούλης Κ., Σακελλαρίου Ν., Γ΄ Γυμνασίου. Βιβλίο μαθητή.

Σημαντικές Επισημάνσεις

Με τον ενδεικτικό προγραμματισμό, που ακολουθεί,1 επιδιώκεται οι μαθητές και οι μαθήτριες:

· να αναγνωρίζουν τους κύριους όρους της πρότασης: το ρήμα, το υποκείμενο και το αντικείμενο του ρήματος

· να αναγνωρίζουν τις μετοχικές και απαρεμφατικές φράσεις

· να αναγνωρίζουν τους ομοιόπτωτους και ετερόπτωτους προσδιορισμούς

· να αναζητούν σε ένα κείμενο δείκτες κάποιων βασικών σχέσεων: του χρόνου, της αιτίας, του τρόπου, του τόπου

· να ενισχυθούν, βαθμιαία, στη διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο οργανώνεται το κείμενο

· να προσεγγίζουν τα γλωσσικά φαινόμενα (π.χ. τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα), όχι αποκομμένα αλλά σε σχέση με τη λειτουργία τους στα κείμενα

· να αναζητούν τις βασικές δομές της αρχαίας γλώσσας, εστιάζοντας σε όσες διαφέρουν από τη σύγχρονη

· να δημιουργούν, με τη βοήθεια κατάλληλων ερωτήσεων, το διάγραμμα του κειμένου

· να χρησιμοποιούν τα βιβλία αναφοράς (γραμματική, συντακτικό και λεξικό της αρχαίας ελληνικής) κατά την εξάσκησή τους.

Τέλος τονίζεται ότι δεν επιμένουμε στην απομνημόνευση γραμματικών τύπων αλλά στην αναγνώρισή τους, με τη χρήση ποικιλίας ασκήσεων (π.χ. κλειστού τύπου, όπως πολλαπλών επιλογών, αντιστοίχισης, συμπλήρωσης κενών κ.ά.).

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΣΤΟΥΣ/ΣΤΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

1 Ο ενδεικτικός προγραμματισμός εκκινεί μετά το πρώτο δεκαήμερο του σχολικού έτους 2020-2021, κατά το οποίο οι εκπαιδευτικοί κλήθηκαν να μεριμνήσουν για την αναπλήρωση των βασικών μαθησιακών κενών βάσει του υπ’ αρ. 117640/Δ2/09-09-2020 έγγραφο του ΥΠΑΙΘ με τίτλο: «Oδηγίες κάλυψης πιθανών διδακτικών κενών προηγούμενου σχολικού έτους για το Γυμνάσιο και το Γενικό Λύκειο κατά την έναρξη του σχολικού έτους 2020-2021».

γλώσσας. Κατά τη διδασκαλία ενδείκνυται οι μαθητές και οι μαθήτριες να φέρνουν μαζί τους και τα βιβλία αναφοράς (Γραμματική - Συντακτικό) και να τα χρησιμοποιούν, όταν και όπου χρειάζεται, με την καθοδήγηση του/της εκπαιδευτικού. Στο πλαίσιο αυτό, κρίνεται σκόπιμο ο/η εκπαιδευτικός να ενημερώνει από το προηγούμενο μάθημα τους μαθητές και τις μαθήτριες ότι στο επόμενο μάθημα θα πρέπει να έχουν μαζί τους το βιβλίο είτε της γραμματικής, είτε του συντακτικού, ανάλογα με το φαινόμενο που θα μελετήσουν μέσα στο κείμενο.

2. Σε κάθε ενότητα, θεωρείται σημαντικό η διδασκαλία των επιμέρους γραμματικοσυντακτικών, ετυμολογικών και λεξιλογικών φαινομένων να συνδέεται με αναφορές και παραδείγματα στη νέα ελληνική (εφεξής: ν.ε.) γλώσσα. Επίσης, προτείνεται η πορεία από το γνωστό προς στο άγνωστο, από τη συγχρονία στη διαχρονία.

3. Τα ερμηνευτικά σχόλια των κειμένων αξιοποιούνται με φειδώ από τον/την εκπαιδευτικό, όπου κρίνεται απολύτως αναγκαίο.

4. Από το κεφάλαιο «Λεξιλογικά» διδάσκεται η 2η και η 3η στήλη του πίνακα, με έμφαση στις λέξεις που χρησιμοποιούνται και στη νέα ελληνική.

5. Από τις ασκήσεις του σχολικού εγχειριδίου συνιστάται να προτιμώνται αυτές που ζητούν αναγνώριση τύπων της αρχαίας ελληνικής (εφεξής: α.ε.) που δεν έχουν επιβιώσει στη ν.ε. (με τη μορφή ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής, συμπλήρωσης κενών, αντιστοίχισης) και την παραγωγή τύπων που έχουν επιβιώσει στη ν.ε. (με ασκήσεις μετασχηματισμού λέξεων εντός φράσεων ως προς τον αριθμό, τη φωνή, τον χρόνο, την πτώση). Οι προτεινόμενες ασκήσεις είναι ενδεικτικές. Οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να προτείνουν δικές τους ασκήσεις, στο πνεύμα όμως των οδηγιών του αναλυτικού προγράμματος. Επίσης, οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να δώσουν δικές τους ασκήσεις ή/και να αξιοποιήσουν αυτές του σχολικού βιβλίου μέσα στην τάξη κατά την ώρα της διδασκαλίας.

6. Η όποια αλλαγή στη σειρά διδασκαλίας των ενοτήτων ή υποενοτήτων έγινε για να διδαχθούν σε σχετικά κοντινό χρόνο ομοειδή γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα (π.χ. α΄, β΄ κλίση ουσιαστικών – Δευτερόκλιτα επίθετα), ώστε Οι μαθητές και οι μαθήτριες να τα εμπεδώσουν καλύτερα.

7. Τα παράλληλα κείμενα αξιοποιούνται όπου κρίνει ο/η εκπαιδευτικός ότι είναι αναγκαίο για την εμπέδωση της ύλης. Τα προτεινόμενα στις οδηγίες είναι ενδεικτικά.

Από το διδακτικό βιβλίο «Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου» των Ν. Μπεζαντάκου, Ε. Λουτριανάκη κ.ά, δεν θα διδαχθούν οι ενότητες 14-18. Οι υπόλοιπες ενότητες θα διδαχθούν δύο (2) ώρες την εβδομάδα κατά την περίοδο Σεπτεμβρίου-Μαΐου ως ακολούθως:

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

ΚΕΙΜΕΝΑ

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟ - ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ, ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ

ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕ ΝΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΩΡΕΣ

1η

1. Να γνωρίσουν Οι μαθητές και οι

μαθήτριες βασικά στοιχεία της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας.

2. Να καλλιεργηθεί σε ένα βαθμό αίσθηση οικειότητας προς την αρχαία ελληνική γλώσσα.

3. Να αντιληφθούν Οι μαθητές και οι μαθήτριες τη σχέση α.ε. και ν.ε. γλώσσας, παρατηρώντας τη διαχρονική εξέλιξή της μέσω των κειμένων.

- Δίνονται αποσπάσματα από κείμενα νεότερων μορφών της ελληνικής γλώσσας που ομοιάζουν στη δομή με τα αρχαία ελληνικά (καθαρεύουσα, αλεξανδρινή): 1. Ε. Ροϊδη, «Αθηναϊκοί περίπατοι», Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Α' Γενικού Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή. Βλ. Ψηφιακό σχολείο http://dschool.edu.gr/

2. Γ. Βιζυηνού, «Tο μόνον της ζωής του ταξείδιον», βλ. Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού http://www.snhell.gr/anthology/content

.asp?id=307&author_id=74

3. Αγία Γραφή, Λουκ. ι’ 25-37 «Η παραβολή του καλού Σαμαρείτη», βλ. Αποστολική διακονία Εκκλησίας της Ελλάδος,

www.apostoliki- diakonia.gr/bible/bible.asp

- Διαβάζονται αποσπάσματα μέσα στην τάξη για μια πρώτη επαφή των μαθητών

με παλαιότερες μορφές της ελληνικής

Εισαγωγικά στην αρχαία ελληνική γλώσσα.

Η καταγωγή του ελληνικού αλφαβήτου.

Οι διάλεκτοι της αρχαίας ελληνικής (απλή αναφορά).

Σελ. 12: 1-5.

Ζητείται από τους μαθητές και τις

μαθήτριες να αναγνωρίσουν λέξεις που

τους είναι

γνωστές και τύπους λέξεων άγνωστων σε αυτούς.

		γλώσσας.
	1. Να γνωρίσουν τα	Το κείμενο της ενότητας (σελ. 14 σχ.	1. Πώς έγραφαν οι αρχαίοι Έλληνες.
2η	βασικά στοιχεία της	βιβλίου)	Απλή αναφορά στο πώς έγραφαν οι αρχαίοι	Σελ. 16, 19.	3
	εκπαίδευσης των	- Προτείνεται να δοθεί η μετάφραση του	Έλληνες.
	αρχαίων Αθηναίων και	κειμένου. Οι μαθητές και οι μαθήτριες	2. Φθόγγοι και γράμματα.
	να τα συγκρίνουν με τη	παρακινούνται να τη συγκρίνουν με το	- Αναλυτική διδασκαλία σε συσχετισμό με τη
	δική τους εκπαίδευση	αρχαίο κείμενο και να διακρίνουν την	νεοελληνική γλώσσα.
	σήμερα.	αναλυτικότητα του ν.ε. λόγου εν σχέσει	- Να εξηγηθεί στους/στις μαθητές και μαθήτριες ότι
	2. Να κατανοήσουν	με τον α.ε. λόγο.	πρόκειται για γλώσσα που είχε εντελώς
	στοιχεία που αφορούν	- Τα γλωσσικά σχόλια της σελ. 15	διαφορετική προφορά από τη σημερινή
	τη γραφή και την	αξιοποιούνται από τον/την εκπαιδευτικό	(προσωδία/μουσικότητα – δυναμική
	προφορά των αρχαίων	μερικώς, με την επισήμανση	προφορά/τονικότητα).
	Ελλήνων, καθώς επίσης	συγκεκριμένων λέξεων που συναντούμε	- Προτείνεται η αναφορά στη διαφορετική
	και στοιχεία που	και στη ν.ε. γλώσσα, π.χ. καλός -ή –όν,	προφορά συγκεκριμένων γραμμάτων (η, υ, β, δ, γ,
	αφορούν την ιστορία	αἰσχρός -ά –όν κ.λπ.	ζ), των διπλών συμφώνων, των μακρών και των
	του ελληνικού	- Οι μαθητές και οι μαθήτριες συζητούν	βραχέων, των δίχρονων και των διφθόγγων.
	αλφαβήτου.	τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου,	- Να εξηγηθεί ότι η ορθογραφία της ν.ε. γλώσσας
		αξιοποιώντας τις ερωτήσεις της σελ. 16.	διατηρείται για ιστορικούς λόγους.
			- Για τη διδασκαλία της ενότητας βλ. «Πύλη για την
			ελληνική γλώσσα»:
			http://www.greek-
			language.gr/greekLang/studies/history/thema_08/i
			ndex.html
			και τα σενάρια του αποθετηρίου «Πρωτέας»:
			http://proteas.greek-
			language.gr/scenario.html?sid=2241
			http://proteas.greek-
			language.gr/scenario.html?sid=2256

3η

1. Να γνωρίσουν τις βασικές ασχολίες και τα επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων και να τα συγκρίνουν με τα σημερινά επαγγέλματα.

2. Να μάθουν να αναγνωρίζουν μέσα στο κείμενο τους τόνους και τα πνεύματα.

3. Να μάθουν ότι η χρήση των τόνων καθιερώθηκε με την αλλαγή στην προφορά των φθόγγων.

Το κείμενο της ενότητας (σελ. 20 σχ. βιβλίου)

- Τα γλωσσικά σχόλια της σελ. 21 αξιοποιούνται από τον/τη διδάσκοντα/διδάσκουσα μερικώς με την επισήμανση συγκεκριμένων λέξεων που συναντούμε και στη ν.ε. γλώσσα.

- Οι μαθητές και οι μαθήτριες συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου, αξιοποιώντας τις ερωτήσεις της σελ. 21.

- Προτείνεται διαγραμματική απεικόνιση του περιεχομένου του κειμένου με άξονα το υποκείμενο «˒Αθηναĩοι» (αναδεικνύονται οι συγκεκριμένες δραστηριότητες των Αθηναίων).

1. Ετυμολογικά.

- Κατά τη διδασκαλία της ετυμολογίας αφετηρία αποτελεί η ν.ε. γλώσσα.

- Οι μαθητές και οι μαθήτριες διερευνούν πώς δημιουργούνται οι λέξεις και δίνονται γενικές πληροφορίες για την παραγωγή και τη σύνθεση, χωρίς λεπτομέρειες.

– Οι μαθητές και οι μαθήτριες διαπιστώνουν τη διαφορά των πρωτότυπων λέξεων από τις σύνθετες με παραδείγματα από το κείμενο.

2. Γραμματική. Τόνοι και πνεύματα.

- Αναλυτική διδασκαλία των τόνων και των πέντε βασικών κανόνων τονισμού σε αντιδιαστολή με τη ν.ε. γλώσσα.

- Γίνεται σύντομη αναφορά στην οξεία, τη βαρεία και την περισπωμένη, για ποιο λόγο ονομάζονται έτσι κ.λπ.

- Εξηγείται η χρήση των πνευμάτων και ο λειτουργικός ρόλος της δασείας στη σύνθεση λέξεων με παραδείγματα και από τη ν.ε. γλώσσα. Τα παρεπόμενα των πτωτικών (των ρημάτων δίνονται σε άλλη ενότητα).

- Γίνεται σύντομη παρουσίαση των μερών του λόγου και των παρεπομένων των πτωτικών σε συσχετισμό με τη νεοελληνική γλώσσα. Γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στη δοτική και στις επιβιώσεις της στη ν.ε. γλώσσα.

- Αξιοποιείται ο πίνακας με τις στερεότυπες

Σελ. 21: 1, 2

Σελ. 23: 1-3

Σελ. 27: 1, 3, 4.

εκφράσεις της σελίδας 25.

- Για τη διδασκαλία της ενότητας βλ. Πύλη για την ελληνική γλώσσα:

http://www.greek-

language.gr/greekLang/studies/history/thema_08/i ndex.html#toc005

4η

1. Να απολαύσουν μια φανταστική ιστορία που εκτυλίσσεται σε εξωτικούς τόπους και να τη συνδέσουν με δικά τους γνώριμα παραμύθια και ιστορίες.

2. Να εξοικειωθούν με τον αρχαιοελληνικό

λόγο μέσω της

αναγνώρισης των κοινών στοιχείων με τον νεοελληνικό λόγο και ιδιαίτερα την β΄ κλίση.

3. Να γνωρίσουν τη διαδικασία παραγωγής λέξεων στην α.ε. και να τη συσχετίσουν με τη

ν.ε. γλώσσα.

Το κείμενο της ενότητας (σελ. 28 σχ. βιβλίου)

- Προτείνεται να δοθεί η μετάφραση του κειμένου και να τη συγκρίνουν Οι μαθητές και οι μαθήτριες με το αρχαίο κείμενο.

- Συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με τη βοήθεια και των ερωτήσεων της σελ. 29.

- Το δεύτερο παράλληλο κείμενο της 3ης ενότητας (σελ. 144) μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε για εμπέδωση της ύλης, λόγω πληθώρας ουσιαστικών της β΄ κλίσης.

1. Ετυμολογικά.

Εξηγείται η λειτουργία της παραγωγής ουσιαστικών από ουσιαστικά, χωρίς να ζητείται από τους μαθητές και τις μαθήτριες η απομνημόνευση των κατηγοριών (υποκοριστικά κλπ). Για αφόρμηση στη διδασκαλία μπορούμε να δώσουμε παραδείγματα από τη ν.ε. γλώσσα.

2. Γραμματική.

Το άρθρο. Η β΄ κλίση των ουσιαστικών.

- Αναλυτική διδασκαλία του άρθρου και της β΄ κλίσης των ουσιαστικών σε συσχετισμό με τη ν.ε. γλώσσα. Ομοιότητες/διαφορές.

- Παραπέμπονται οι μαθητές και οι μαθήτριες στο κείμενο για να αναζητήσουν / αναγνωρίσουν τους τύπους της β΄ κλίσης των ουσιαστικών.

(Σημ. Οι προσωπικές αντωνυμίες θα διδαχθούν παράλληλα με τη διδασκαλία του ρήματος στην επόμενη ενότητα.)

Σελ. 29: 1-3

σελ. 30: 1, 2

σελ. 32: 3, 4

σελ. 34: 1-5.

5η και 4η

1. Να γνωρίσουν στοιχεία του αθηναϊκού βίου και των αγαθών

της πόλης.

Το κείμενο της ενότητας (σελ. 36 σχ. βιβλίου)

- Προτείνεται να δοθεί η μετάφραση του

κειμένου. Το αρχαίο κείμενο θα

1. Ετυμολογικά.

Εξηγείται η λειτουργία της παραγωγής ουσιαστικών από ουσιαστικά (β΄ μέρος), χωρίς να ζητείται από τους μαθητές και τις μαθήτριες η απομνημόνευση

Ενότητα 4η,

σελ. 35: 1, 2.

Ενότητα 5η

2. Να μάθουν τον σχηματισμό του ρήματος στην οριστική ενεστώτα και μέλλοντα ε.φ. και τη λειτουργία του μέσα στην πρόταση (δηλαδή ότι χωρίς ρήμα δεν υπάρχει πρόταση).

3. Να διαπιστώσουν τα κοινά και διαφορετικά στοιχεία με τη ν.ε. γλώσσα. (π.χ. μέλλοντας: λύσω / θα λύσω, αλλά και θα λύνω στη ν.ε.)

3. Να μάθουν το σχηματισμό της οριστικής ενεστώτα του βοηθητικού ρήματος

εἰμί.

χρησιμοποιηθεί για την υποστήριξη της διδασκαλίας του ρήματος.

- Οι μαθητές και οι μαθήτριες συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με τη βοήθεια και των ερωτήσεων της σελ. 38.

των κατηγοριών (παρώνυμα κ.λπ.). Σκόπιμη η αναφορά στη ν.ε. γλώσσα.

2. Γραμματική.

- Τα παρεπόμενα του ρήματος (από 3η ενότητα). Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται να εντοπίσουν μέσα στο κείμενο ιδίως το απαρέμφατο και τη μετοχή, ώστε να γίνει ιδιαίτερη αναφορά κατά τη διδασκαλία.

- Διδασκαλία οριστικής ενεστώτα και μέλλοντα ενεργητικής φωνής των βαρύτονων ρημάτων και οριστική ενεστώτα του ρήματος εἰμί. Οριστική μέλλοντα αφωνόληκτων βαρύτονων ρημάτων.

- Εξηγούνται οι φθογγολογικές αλλαγές στον μέλλοντα των αφωνόληκτων ρημάτων.

- Διδασκαλία των προσωπικών αντωνυμιών (από

4η ενότητα).

σελ. 38: 1-3

σελ. 39: 1, 2

σελ. 41: 2

σελ. 43: 1-7.

6η

1. Να αντιληφθούν τα μηνύματα του αισώπειου μύθου και να εκφράσουν τις προσωπικές τους απόψεις γι’ αυτόν.

2. Να μάθουν τον σχηματισμό της α΄

κλίσης των ουσιαστικών

Το κείμενο της ενότητας (σελ. 44 σχ. βιβλίου)

- Οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν με τη χρήση των γλωσσικών σχολίων να προσπελάσουν νοηματικά το κείμενο.

- Συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με τη βοήθεια και των ερωτήσεων της σελ. 46.

1. Ετυμολογικά.

- Εξηγείται η λειτουργία της παραγωγής ουσιαστικών από ρήματα, χωρίς να ζητείται από τους μαθητές και τις μαθήτριες η απομνημόνευση των κατηγοριών (το πρόσωπο που ενεργεί κλπ). Σκόπιμη η αναφορά στη ν.ε. γλώσσα και στις αλλαγές που γίνονται στον σχηματισμό κάποιων λέξεων (π.χ. ὁ γραφεύς/ο γραφέας, ὁ ήγεμών/ο ηγεμόνας).

Σελ. 46: 1-4

Σελ. 47: 1, 2

Σελ. 49: 1 ,2, 4

Σελ. 51: 1-4.

	και να αναγνωρίζουν		2. Γραμματική. Α΄ κλίση των ουσιαστικών.
	μέσα σε ένα κείμενο		- Με βάση το κείμενο διδάσκεται η α΄ κλίση των
	τους τύπους της α΄		ουσιαστικών και επισημαίνονται ιδιαίτερα οι
	κλίσης.		διαφορετικές καταλήξεις του θηλυκού στη γενική
	3. Να αντιληφθούν τη		και δοτική. Οι μαθητές και οι μαθήτριες
	διαφορά της α΄ κλίσης		αναγνωρίζουν μέσα στο κείμενο τους τύπους της α΄
	στη ν.ε. γλώσσα.		κλίσης.
			- Επισημαίνονται οι όμοιοι τύποι στις καταλήξεις
			στη ν.ε. γλώσσα (ώρα, πολιτεία) και οι
			διαφορετικοί (τράπεζα).
			- Ενισχυτικά για τη διδασκαλία της ενότητας βλ. στο
			αποθετήριο του «Πρωτέα» το σχετικό σενάριο:
			http://proteas.greek-
			language.gr/files/document/arxeia/zika_omorfia_ai
			sopos.doc
	1. Να κατανοήσουν την	Το κείμενο της άσκησης 5 (Μύθος του	1. Λεξιλογικός πίνακας. Ο πίνακας στη σελ. 63 διδάσκεται κανονικά. 2. Ετυμολογικά. - Εξηγείται η λειτουργία της παραγωγής ουσιαστικών από επίθετα. Επισημαίνονται οι ομοιότητες στις καταλήξεις με τη ν.ε. γλώσσα πολλών παράγωγων λέξεων (δικαιοσύνη κ.ά.), αλλά και οι διαφορές (βαρύτης, μονάς κ.ά.). 3. Γραμματική. Δευτερόκλιτα επίθετα. - Διδάσκονται τα δευτερόκλιτα επίθετα και εξηγείται ο τίτλος λόγω της όμοιας κλίσης των αρσενικών – ουδετέρων με τη β΄ κλίση και των θηλυκών με την α΄ κλίση. - Ζητείται η αναγνώριση των τύπων των επιθέτων		4
8η	αξία της ατομικής	Αισώπου) (σελ. 67 σχ. βιβλίου)		Σελ. 63: 2-4
(Η 7η	πρωτοβουλίας μέσα	- Οι μαθητές και οι μαθήτριες συζητούν		Σελ. 64: 1-2
ενότητα	από τον αισώπειο μύθο.	τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου,		Σελ. 66
θα	2. Να κατανοήσουν τον	ιδιαιτέρως τη φράση «σύν Άθηνᾷ καί		Σελ. 67:1-5
διδαχθεί	σχηματισμό της κλίσης	χεῖρα κίνει», που χρησιμοποιούμε και
αμέσως	των δευτερόκλιτων	σήμερα.
μετά)	επιθέτων και της
	δεικτικής αντωνυμίας.
	3. Να μάθουν να
	αναγνωρίζουν μέσα στο
	κείμενο τους τύπους
	των επιθέτων και των
	δεικτικών αντωνυμιών

	οὗτος, αὕτη, τοῦτο. 4. Να κατανοήσουν τις ομοιότητες και τις διαφορές της κλίσης στη ν.ε. γλώσσα.		μέσα στο κείμενο. - Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται να βρουν τους όμοιους τύπους στις καταλήξεις στη ν.ε. γλώσσα (καλός, ή, όν) και τους διαφορετικούς (ἔνδοξος, ον). - Διδάσκονται οι δεικτικές αντωνυμίες οὗτος, αὕτη, τοῦτο.
	1. Να έρθουν σε επαφή	Το κείμενο της ενότητας (σελ. 52 σχ.	1. Ετυμολογικά.		4
7η	με ένα ιστορικό κείμενο,	βιβλίου)	- Απλή αναφορά στην παραγωγή ουσιαστικών από	Σελ. 54: 1-4
	το οποίο, όμως, έχει	- Οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν	ρήματα. Επισήμανση ομοιοτήτων με τη ν.ε.	Σελ. 55: 2-4
	μυθολογικά στοιχεία.	με τη χρήση των ερμηνευτικών και	γλώσσα.	Σελ. 56: 1, 2
	2. Να εντοπίσουν	γλωσσικών σχολίων να προσπελάσουν	2. Γραμματική. Η αύξηση.	Σελ. 58-59: 1,
	στοιχεία της αρχαίας	νοηματικά το κείμενο.	Οριστική παρατατικού – αορίστου ενερ. φωνής.	2, 3, 5, 6.
	ελληνικής θρησκείας και	- Συζητούν με τη βοήθεια και των	και οριστική παρατατικού του εἰμί.
	να τα συνδέσουν με	ερωτήσεων του σχολ. βιβλίου τις ιδέες	- Εξηγείται ο σχηματισμός της αύξησης στους
	αντίστοιχα στην	και τα νοήματα του κειμένου του	ιστορικούς χρόνους (παρατατικός – αόριστος) και
	Οδύσσεια του Ομήρου.	Αρριανού.	επισημαίνονται οι ομοιότητες και οι διαφορές με
	3. Να αντιληφθούν το	- Ενδείκνυται η διαθεματική προσέγγιση	τη ν.ε. γλώσσα (ότι δηλαδή στην α.ε. γλώσσα η
	γραμματικό φαινόμενο	με το μάθημα της Ιστορίας.	αύξηση είναι πάντοτε σε όλα τα πρόσωπα, ενώ
	της συλλαβικής και		στην ν.ε. όχι).
	χρονικής αύξησης και		- Εξηγούνται οι φθογγολογικές αλλαγές στον
	της εφαρμογής του		αόριστο των αφωνόληκτων ρημάτων και οι
	στους ιστορικούς		ομοιότητες με τη ν.ε. γλώσσα.
	χρόνους.
	4. Να μάθουν να
	αναγνωρίζουν μέσα στο
	κείμενο τους τύπους
	του παρατατικού και

	του αορίστου. 3. Να εντοπίσουν τη διαφορά σχηματισμού της αύξησης στη ν.ε. γλώσσα.
	1. Να έρθουν σε επαφή	Το κείμενο της ενότητας (σελ. 68 σχ.	1. Ετυμολογικά.
9η	με ένα ρητορικό κείμενο	βιβλίου)	- Απλή αναφορά στην παραγωγή ρημάτων με	Σελ. 70: 1-3	4
	το οποίο χρησιμοποιεί	Προτείνεται να δοθεί η μετάφραση του	ενδεικτικά παραδείγματα. Επισήμανση ομοιοτήτων	Σελ. 71: 1-3
	άριστα τις τεχνικές του	κειμένου και να γίνει νοηματική	με τη ν.ε. γλώσσα.	Σελ. 72: 1-3
	λόγου.	επεξεργασία του και, στη συνέχεια, Οι	2. Γραμματική.	Σελ. 75: 1
	2. Να προβληματιστούν	μαθητές και οι μαθήτριες να	Ο αναδιπλασιασμός. Οριστική παρακειμένου και
	πάνω στην έννοια των	επεξεργαστούν το αρχαίο κείμενο με τη	υπερσυντελίκου βαρυτόνων ρημάτων ενερ.
	μεγάλων	βοήθεια των γλωσσικών σχολίων.	φωνής. (Τα αφωνόληκτα δεν θα διδαχθούν).
	κατορθωμάτων και της		- Εξηγείται το γραμματικό φαινόμενο του
	υστεροφημίας.		αναδιπλασιασμού, τα είδη του και πώς
	3. Να μάθουν το		σχηματίζεται στον παρακείμενο και στον
	γραμματικό φαινομένου		υπερσυντέλικο.
	του αναδιπλασιασμού		- Οι μαθητές και οι μαθήτριες ανευρίσκουν
	ως βασικού		παραδείγματα λέξεων στη ν.ε. γλώσσα με
	μορφολογικού		αναδιπλασιασμό (π.χ. μεμονωμένος, γεγονός κ.ά.)
	χαρακτηριστικού των
	συντελικών χρόνων.
	4. Να συνδέσουν το
	είδος του
	αναδιπλασιασμού της
	χρονικής και
	συλλαβικής αύξησης με
	την αύξηση στους
	ιστορικούς χρόνους.

	1. Να έρθουν σε επαφή	1. Το κείμενο της ενότητας (σελ. 76 σχ.	Οι μαθητές και οι μαθήτριες ασκούνται στην
10η	με τις σκέψεις του	βιβλίου)	εμπέδωση της ύλης με ασκήσεις αντιστοίχισης,	Σελ. 79: 1,2,4.	3
	Σωκράτη για τη φιλία	Το κείμενο δίνεται σε μετάφραση. Για τη	συμπλήρωσης κενών κ.ά., αλλά κυρίως	Σελ. 80-81: 1-
	και να	διδασκαλία της ενότητας βλ. στο	αναγνώρισης μέσα στο κείμενο ιδίως των τύπων	5, 7-9
	προβληματιστούν	αποθετήριο του «Πρωτέα» το σχετικό	που συνάντησαν για πρώτη φορά στη γλώσσα,	Εναλλακτικά
	γενικά γύρω από το	σενάριο:	όπως είναι η δοτική.	μπορούν να
	θέμα.	http://proteas.greek-		χρησιμοποιηθ
	2. Οι μαθητές και οι	language.gr/files/document/arxeia/lazari		ούν
	μαθήτριες μέσω της	dou_filia.doc		εμπλουτισμέν
	επανάληψης έχουν τη	2. Το κείμενο της άσκησης 11 (Πλάτων,		ες με
	δυνατότητα να	Πρωταγόρας 325c-d) (σελ. 81 σχ.		περισσότερα
	ξαναδούν τα	βιβλίου)		ερωτήματα η
	μορφοσυντακτικά	Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για		2η και 11η
	φαινόμενα και τη σχέση	επανάληψη στα μορφοσυντακτικά		άσκηση.
	τους με τη ν.ε. γλώσσα,	φαινόμενα.
	να λύσουν απορίες και
	με τον τρόπο αυτό να
	εμπεδώσουν τη
	διδαγμένη ύλη.
	1. Να κατανοήσουν την	Το κείμενο της ενότητας (σελ. 82 σχ.	1. Ετυμολογικά.
11η	αξία της αγάπης προς τα	βιβλίου)	Το κεφάλαιο αυτό δεν θα διδαχθεί.	Σελ. 84: 1-3.	4
	ζώα και της σχέσης που	- Οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν	2. Σύνταξη.	Σελ. 85: 2,3.
	δημιουργείται από	με τη χρήση των ερμηνευτικών και	- Με παραδείγματα μέσα από το κείμενο	Σελ. 88-89: 1-
	αυτήν.	γλωσσικών σχολίων να προσπελάσουν	διδάσκεται η δομή της απλής πρότασης και	8.
	2. Να γνωρίσουν τη	νοηματικά το κείμενο.	επεξηγείται η ορολογία [υποκείμενο / ονοματική
	βασική δομή της	- Συζητούν με τη βοήθεια και των	φράση (ΟΦ) – κατηγόρημα / ρηματική φράση
	πρότασης της α.ε.	ερωτήσεων του σχ. βιβλίου τις ιδέες του	(ΡΦ)].
	γλώσσας, συνδέοντάς	κειμένου του Αρριανού.	- Η διδασκαλία συνδέεται και με αντίστοιχα
	την με τη ν.ε. γλώσσα.	- Ενδείκνυται διαθεματική προσέγγιση	παραδείγματα από τη ν.ε. γλώσσα.

3. Να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν σε ένα πρώτο βασικό επίπεδο την απλή πρόταση μέσα

στο κείμενο.

με το μάθημα της Ιστορίας.

12η

(μόνο το Γ2),

13η

1. Να κατανοήσουν την αξία της φιλίας στις ανθρώπινες σχέσεις.

2. Να κατανοήσουν Οι μαθητές και οι

μαθήτριες τις ιδιαίτερες μορφές του απαρεμφάτου και της μετοχής και της ξεχωριστής λειτουργίας τους στην α.ε. γλώσσα.

Το κείμενο της 13ης ενότητας (σελ. 98

σχ. βιβλίου)

- Οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν με τη χρήση των ερμηνευτικών και γλωσσικών σχολίων να προσπελάσουν νοηματικά το κείμενο.

- Συζητούν με τη βοήθεια και των ερωτήσεων του σχ. βιβλίου τις ιδέες του κειμένου.

- Είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί για συζήτηση το ρητό για τη φιλία στη σελ. 105.

Σημ. Το κείμενο της ενότητας 12 δε διδάσκεται.

1. Ετυμολογικά.

Το κεφάλαιο των ενοτήτων δε διδάσκεται.

2. Δε διδάσκεται ο λεξιλογικός πίνακας της 12ης ενότητας, σελ. 92, αλλά αυτός της 13ης ενότητας, σελ. 100.

3. Σύνταξη.

- Διδάσκουμε τα είδη των προτάσεων, χωρίς να επιμείνουμε ιδιαίτερα (ενότητα 12η, σελ. 96). Επισημαίνονται οι ομοιότητες στη ν.ε. γλώσσα.

- Αναφερόμαστε στη συντακτική λειτουργία του απαρεμφάτου και της μετοχής στην πρόταση, χωρίς να υπεισέλθουμε σε ανάλυση (ενότητα 13η, σελ. 103-104).

4. Γραμματική.

- Διδάσκουμε την ιδιαιτερότητα της μορφής του απαρεμφάτου και της μετοχής σε σχέση με τη ν.ε. γλώσσα.

- Εξηγούμε την απουσία του απαρεμφάτου στη ν.ε. γλώσσα και τις επιβιώσεις του (π.χ. Το δούναι και το λαβείν κ.λπ.)

- Εξοικειώνονται οι μαθητές και οι μαθήτριες να αναγνωρίζουν μέσα στο κείμενο τους τύπους των χρόνων της οριστικής ενερ. φωνής του

απαρεμφάτου και της μετοχής.

Σελ. 100: 1-4,

1,2.

Σελ. 105: 1-3,

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΣΤΟΥΣ/ΣΤΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

1. Η διδασκαλία των επιμέρους γραμματικοσυντακτικών φαινομένων είναι κειμενοκεντρική. Οι μαθητές και οι μαθήτριες έρχονται σε επαφή με την αρχαία ελληνική γλώσσα μέσα από τα αρχαία κείμενα και με τρόπο διερευνητικό μαθαίνουν τα γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα της γλώσσας. Κατά τη διδασκαλία ενδείκνυται οι μαθητές και οι μαθήτριες να φέρνουν μαζί τους και τα βιβλία αναφοράς (Γραμματική - Συντακτικό) και να τα χρησιμοποιούν, όταν και όπου χρειάζεται, με την καθοδήγηση του/της εκπαιδευτικού. Στο πλαίσιο αυτό, κρίνεται σκόπιμο ο/η εκπαιδευτικός να ενημερώνει από το προηγούμενο μάθημα τους μαθητές και τις μαθήτριες ότι στο επόμενο θα πρέπει να έχουν μαζί τους το βιβλίο είτε της γραμματικής, είτε του συντακτικού, ανάλογα με το φαινόμενο που θα μελετήσουν μέσα στο κείμενο. Στην περίπτωση που δίνεται μεταφρασμένο κείμενο ως κείμενο αναφοράς, συνιστάται η κατά το δυνατόν πιστότερη απόδοση του αρχαίου κειμένου.

2. Κρίνεται σημαντική η αξιοποίηση των κειμένων του Επιμέτρου (παράλληλων κειμένων), προκειμένου Οι μαθητές και οι μαθήτριες να κατανοήσουν βαθύτερα το περιεχόμενο του κειμένου αναφοράς, το αξιακό σύστημα που αυτό προβάλλει, καθώς και το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται.

3. Σε κάθε ενότητα, είναι σημαντικό η διδασκαλία των επιμέρους γραμματικοσυντακτικών ή ετυμολογικών και λεξιλογικών φαινομένων να συνδέεται με αναφορές και παραδείγματα στη ν.ε. Επίσης, προτείνεται η πορεία από το γνωστό προς στο άγνωστο, από τη συγχρονία στη διαχρονία.

4. Από τις ασκήσεις του σχολικού εγχειριδίου συνιστάται να προτιμώνται αυτές που ζητούν την αναγνώριση τύπων της α.ε. οι οποίοι δεν έχουν επιβιώσει στη ν.ε. (με τη μορφή ερωτήσεων κλειστού τύπου: πολλαπλής επιλογής, συμπλήρωσης κενών, αντιστοίχισης) και την παραγωγή τύπων οι οποίοι έχουν επιβιώσει στη ν.ε. (με ασκήσεις μετασχηματισμού λέξεων εντός φράσεων ως προς τον αριθμό, τη φωνή, τον χρόνο, την πτώση).

5. Συνιστάται η διόρθωση των ασκήσεων να γίνεται στην τάξη από τους ίδιους τους μαθητές και τις μαθήτριες με αξιοποίηση και των βιβλίων αναφοράς. Οι ασκήσεις που προτείνονται από τα βιβλία του μαθητή είναι ενδεικτικές και όχι υποχρεωτικές. Ιδιαιτέρως για τα ετυμολογικά και γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα που διδάσκονται στη Β’ Γυμνασίου, είναι αναγκαία η επιλογή ασκήσεων και από άλλες ενότητες και ενθαρρύνεται η δημιουργία ασκήσεων από τους/τις εκπαιδευτικούς, σε αντιστοιχία με τα διδασκόμενα αντικείμενα και τις ανάγκες των μαθητών και μαθητριών. Ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει τις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου μέσα στην τάξη κατά την ώρα της διδασκαλίας ή/και τις διαδραστικές ασκήσεις, για τις οποίες υπάρχει σύνδεσμος στο εμπλουτισμένο βιβλίο του μαθητή.

6. Από την υποενότητα «Λεξιλογικά» (Β1) διδάσκεται η 2η και η 3η στήλη του πίνακα, με έμφαση στις λέξεις που χρησιμοποιούνται και στη νέα ελληνική. Για άσκηση στο λεξιλόγιο των ενοτήτων, βλ. ενδεικτικά διδακτικά σενάρια στο αποθετήριο εκπαιδευτικών σεναρίων «Πρωτέας». Για παράδειγμα: εμπέδωση της λεξιλογικής οικογένειας του ρ. λέγω (2η ενότητα) (http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=113), λεξιλόγιο για το ρ. πείθω (6η ενότητα) (http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=1465).

ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ

Από το διδακτικό βιβλίο «Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Β’ Γυμνασίου» των Α. Παπαθωμά, Μ. Γαλάνη-Δράκου, Β. Καμπουρέλλη, Ε. Λουτριανάκη, δεν θα διδαχθούν οι ενότητες 1, 10, 15, 17, 18. Οι υπόλοιπες δεκατρείς (13) ενότητες θα διδαχθούν κατά τη περίοδο Σεπτεμβρίου-Μαΐου ως ακολούθως:

ΕΝΟΤΗΤΕΣ	ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ	ΚΕΙΜΕΝΑ	ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ, ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ	ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝ ΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ	ΔΙΔΑΚΤΙΚΕ Σ ΩΡΕΣ
	1. Να έλθουν Οι	Το κείμενο της ενότητας (σελ. 14 σχ. βιβλίου) - Με αφόρμηση τις ιστορικές γνώσεις των μαθητών και μαθητριών και με τη χρήση των γλωσσικών σχολίων, ο/η εκπαιδευτικός υποστηρίζει τους μαθητές και τις μαθήτριες για να προσπελάσουν νοηματικά το κείμενο. - Οι μαθητές και οι μαθήτριες συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου, αξιοποιώντας τα σχόλια και τις ερωτήσεις των σελ. 15, 16. - Συνιστάται να γίνει αναφορά στην αφηγηματική τεχνική των ιστορικών κειμένων (χρήση ιστορικών χρόνων, ιστορικός ενεστώτας) μέσα από την αναγνώριση των ρημάτων του	1. Ετυμολογικά. Οι μαθητές και οι μαθήτριες σε ομάδες εντοπίζουν και καταγράφουν τις σύνθετες λέξεις στο κείμενο. Με παράλληλη αναφορά στα συναφή φαινόμενα της ν.ε., καθοδηγούνται στην κατανόηση της σύνθεσης ως δεύτερου, μετά την παραγωγή, μηχανισμού εμπλουτισμού της γλώσσας. 2. Γραμματική. Γ΄ κλίση ουσιαστικών. Με αφόρμηση την επισήμανση τύπων τριτόκλιτων ουσιαστικών που υπάρχουν στο κείμενο (βασιλέως, τούς Ἕλληνας, τήν δύναμιν κ.ά.), ο/η εκπαιδευτικός εισάγει τους μαθητές και τις μαθήτριες στη γ’ κλίση ουσιαστικών, τα γενικά της χαρακτηριστικά και στη συνέχεια, επικεντρώνεται στα:
2η	μαθητές και οι μαθήτριες σε επαφή με				5
	ένα απλό ιστορικό /
	αφηγηματικό κείμενο.
	2. Να κατανοήσουν το
	περιεχόμενό του (το
	ιστορικό γεγονός, στο
	οποίο αναφέρεται, την
	προσωπικότητα του
	πρωταγωνιστή) και να
	έλθουν σε επαφή με τη
	χρήση των ιστορικών χρόνων ως τεχνική ιστορικής αφήγησης.			Ο/η εκπαιδευτικός έχει τη
	3. Να γνωρίσουν τη			δυνατότητα να
	διαδικασία σύνθεσης			προτείνει δικές
	των λέξεων στην α.ε.			του/τις
	και να τη συσχετίσουν			ασκήσεις κατά

με τη ν.ε. γλώσσα.

4. Να εξοικειωθούν με την κλίση

φωνηεντόληκτων και συμφωνόληκτων ουσιαστικών της γ’ κλίσης και να αναγνωρίζουν μέσα σ’ ένα κείμενο τους τύπους τους.

5. Να εμπεδώσουν τον σχηματισμό της μέσης φωνής των βαρύτονων ρημάτων και να αναγνωρίζουν ρηματικούς τύπους της οριστικής ενεστώτα, παρατατικού, μέλλοντα μέσης φωνής.

κειμένου.

1. Καταληκτικά διπλόθεμα (-ις, -εως) και μονόθεμα (-εύς, -έως). (Ύλη μεταφερόμενη από το βιβλίο της Α΄ Γυμνασίου, σελ. 95-96).

2. Συμφωνόληκτα αφωνόληκτα και ημιφωνόληκτα, μονόθεμα και διπλόθεμα.

Οριστική ενεστώτα, παρατατικού και μέλλοντα απαρέμφατο, μετοχή βαρύτονων ρημάτων μ.φ. και οριστική μέλλοντα του ρ. εἰμί.

Με αφετηρία τύπους μέσης φ. από το κείμενο (διακελεύεται, ταράττονται, ἐβουλεύετο), ο/η εκπαιδευτικός εξοικειώνει τους μαθητές και τις μαθήτριες:

1. με τον τρόπο σχηματισμού της μέσης φωνής των βαρύτονων ρημάτων στην οριστική του ενεστώτα, παρατατικού και μέλλοντα,

2. με τον σχηματισμό του απαρεμφάτου και της μετοχής στους χρόνους αυτούς,

3. με την οριστική μέλλοντα του εἰμί. (Ύλη μεταφερόμενη από το βιβλίο της Α΄ Γυμνασίου: 14η ενότητα σελ. 111-112, 15η ενότητα σελ. 118: οριστική παρατατικού, 17η

ενότητα σελ 131: απαρέμφατα και μετοχές ενεστώτα - μέλλοντα).

την κρίση του/της ή

ακόμη να χρησιμοποιήσει

- ασκήσεις του σχ. εγχειριδίου της Α΄

Γυμνασίου:

σελ. 97: 1-5 (για τα ουσιαστικά σε -ις, -εως και εύς, -έως) σελ. 113: 8

σελ. 119: 6

(εκτός τύπων αορ.)

- ασκήσεις από το σχ. εγχειρίδιο της Β΄

Γυμνασίου: σελ. 16: 1-4

σελ. 19: 1-3

σελ. 20, 21: 1, 2,

				4.
	1. Να διερευνήσουν την	Το κείμενο της ενότητας (σελ. 22 σχ. βιβλίου) - Λόγω της αυξημένης δυσκολίας του κειμένου δίνεται από τον/την εκπαιδευτικό μετάφραση όσο το δυνατόν πιο πιστή. - Οι μαθητές και οι μαθήτριες παρακινούνται να συγκρίνουν τη μετάφραση με το αρχαίο κείμενο (σελ. 22) και να συνειδητοποιήσουν μέσα από τη σύγκριση τις λειτουργίες του απαρεμφάτου και τη διαφοροποίηση στον τρόπο που αυτές επιτελούνται στη ν.ε.: δηλ. το απαρέμφατο στη νεοελληνική ως ουσιαστικό ή ως δευτερεύουσα πρόταση. - Ως προς το περιεχόμενο, εκτός από τα σχόλια και τις ερωτήσεις του βιβλίου, μπορούν να αξιοποιηθούν τα παράλληλα κείμενα της ενότητας, καθώς και άλλες αναφορές σε ιστορικούς συγγραφείς της αρχαιότητας, κατά την κρίση του	1. Ετυμολογικά. Εξηγείται η λειτουργία της σύνθεσης ουσιαστικών από ουσιαστικά ως πρώτο συνθετικό. Για αφόρμηση στη διδασκαλία μπορεί να δοθούν παραδείγματα από τη ν.ε. γλώσσα. 2. Γραμματική. Γ΄ κλίση ουσιαστικών. Οι μαθητές και οι μαθήτριες εξοικειώνονται με την κλίση: 1. Ακατάληκτων διπλόθεμων σε -ων, -οντος. Αξιοποιώντας ως αφόρμηση τις μετοχές ὀνομάσων, νέμων και λέγων του τρίτου παράλληλου κειμένου και επισημαίνοντας τη μορφολογική αντιστοιχία τους με τα τριτόκλιτα ακατάληκτα διπλόθεμα ουσιαστικά σε -ων, - οντος, ο/η εκπαιδευτικός εξοικειώνει τους μαθητές και τις μαθήτριες με την κλίση των ουσιαστικών αυτών, παροτρύνοντάς τους σε συγκριτικές παρατηρήσεις με τη ν.ε. (Ύλη μεταφερόμενη από το βιβλίο της Α΄ Γυμνασίου, σελ. 111). 2. Ημιφωνόληκτων υγρόληκτων και σιγμόληκτων	Ο/η εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα να προτείνει δικές του ασκήσεις κατά την κρίση του ή ακόμη να χρησιμοποιήσει : - ασκήσεις του σχ. εγχειριδίου της Α΄ Γυμνασίου: σελ. 113: 2 σελ. 119: 6 α, γ σελ. 125: 5) - ασκήσεις από το σχ. εγχειρίδιο της Β΄
3η	έννοια της αντικειμενικότητας				5
	στην Ιστορία και τις
	αντιλήψεις αρχαίων
	συγγραφέων για το
	καθήκον του ιστορικού.
	2. Να γνωρίσουν πώς
	λειτουργεί η διαδικασία
	της σύνθεσης
	ουσιαστικών με πρώτο
	συνθετικό ουσιαστικό
	και να μπορούν να τα
	αναγνωρίζουν σε ένα
	κείμενο.
	3. Να εξοικειωθούν με
	τον σχηματισμό
	αφωνόληκτων και
	ημιφωνόληκτων
	ουσιαστικών της γ’
	κλίσης και να
	αναγνωρίζουν μέσα σε
	ένα κείμενο τους
	τύπους τους.
	4. Να αναγνωρίζουν

ρηματικούς τύπους της οριστικής αορίστου, παρακειμένου και υπερσυντελίκου μ.φ., καθώς και των ονοματικών τύπων τους.

5. Να αντιληφθούν τη συντακτική λειτουργία του απαρεμφάτου και της μετοχής στον α.ε. λόγο.

διδάσκοντος.

Το δεύτερο και το τρίτο παράλληλο κείμενο θα αξιοποιηθούν στη διδασκαλία των

γραμματικοσυντακτικών φαινομένων.

αρσενικών και ουδετέρων. Επισημαίνεται και εδώ η συνάφεια με τύπους της ν.ε.

Οριστική αορίστου, παρακειμένου και υπερσυντελίκου μ.φ.

Με αφετηρία τύπους αορίστου και παρακειμένου μ.φ. από το δεύτερο και το τρίτο παράλληλο κείμενο (ἀπεκρύψατο, ξυνεγράψατο και πέπρακται), Οι μαθητές και οι μαθήτριες προσδιορίζουν τον τρόπο σχηματισμού της μέσης φωνής των βαρύτονων ρημάτων στην οριστική αορίστου, παρακειμένου και υπερσυντελίκου, καθώς και τον σχηματισμό του απαρεμφάτου και της μετοχής των χρόνων αυτών.

(Ύλη μεταφερόμενη από το βιβλίο της Α΄ Γυμνασίου, 15η σελ. 118, 16η ενότητα σελ. 124, 17η ενότητα σελ 131).

3. Σύνταξη.

Η σύνδεση προτάσεων ή όρων πρότασης δεν θα διδαχθεί.

Αντ’ αυτού θα διδαχθεί το υποκείμενο απαρεμφάτου και μετοχής (Ύλη μεταφερόμενη από το βιβλίο της Α΄ Γυμνασίου, σελ. 132).

Με αφόρμηση την αναγνώριση απαρεμφάτων

Γυμνασίου: σελ. 23: 1-4

σελ. 24: 1-3

σελ. 3, 5.

και μετοχών στο κείμενο και ανακαλώντας στοιχεία από την ύλη της Α’ Γυμνασίου, καθοδηγούνται Οι μαθητές και οι μαθήτριες να διαπιστώσουν και να κατανοήσουν τη λειτουργία του απαρεμφάτου και της μετοχής στον α.ε. λόγο. Μέσα από παραδείγματα επισημαίνεται το φαινόμενο της ταυτοπροσωπίας και της ετεροπροσωπίας.

Η διδακτική προσέγγιση από τη μετάφραση στο πρωτότυπο βοηθά στην αναγνώριση και κατανόηση της ιδιαιτερότητας του απαρεμφάτου, σε αντίστιξη με την αναλυτικότητα του ν.ε. λόγου. Παράλληλα, βοηθά να συνειδητοποιήσουν Οι μαθητές και οι μαθήτριες τη συνάφεια με τη ν.ε.

4η

1. Να απολαύσουν Οι μαθητές και οι

μαθήτριες μια φανταστική ιστορία και να τη συνδέσουν με άλλες γνώριμές τους ιστορίες, π.χ. με τα έργα

«επιστημονικής φαντασίας» της εποχής μας.

2. Να μάθουν πώς λειτουργεί η διαδικασία

Το κείμενο της ενότητας (σελ. 30 σχ. βιβλίου)

- Με τη χρήση των γλωσσικών σχολίων, οι μαθητές και οι μαθήτριες υποστηρίζονται για να προσπελάσουν νοηματικά το κείμενο.

- Συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με τη βοήθεια των σχολίων και των ερωτήσεων των σελ. 31, 32 και τα συσχετίζουν με άλλα έργα που έχουν παρόμοιο

1. Ετυμολογικά.

Εξηγείται η λειτουργία της σύνθεσης ουσιαστικών με πρώτο συνθετικό επίθετο. Για αφόρμηση στη διδασκαλία μπορεί να δοθούν παραδείγματα από τη ν.ε. γλώσσα.

2. Γραμματική Τριτόκλιτα επίθετα.

Εντοπίζοντας Οι μαθητές και οι μαθήτριες στο κείμενο τριτόκλιτα επίθετα, τα αντιπαραβάλλουν

με την απόδοσή τους στη ν.ε. Στη συνέχεια και

Σελ. 32: 1-3

Σελ. 33: 1, 2

Σελ. 34-35: 1-3

Σελ. 36: 1, 2.

	της σύνθεσης ουσιαστικών με πρώτο	περιεχόμενο (επιστημονική φαντασία, φανταστική λογοτεχνία κ.ο.κ).	με τη χρήση του βιβλίου της Γραμματικής διδάσκονται την κλίση επιθέτων σε -ύς, -εῖα, -ύ.
	συνθετικό επίθετο και να τα αναγνωρίζουν σε ένα κείμενο.	- Είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί το δεύτερο παράλληλο κείμενο της ενότητας (σελ. 147) από μετάφραση	Γ΄ κλίση ουσιαστικών. Ουδέτερα ακατάληκτα μονόθεμα
	3. Να γνωρίσουν την	και να γίνει επίσης ανάκληση	οδοντικόληκτα σε -α, -ατος.
	κλίση των τριτόκλιτων επιθέτων σε -ύς, -εῖα, - ύ και να τα	συναφών περιεχομένων από την ύλη της Α’ Γυμνασίου (Φελλόποδες), κατά την κρίση του/της εκπαιδευτικού.	Επισημαίνοντας στο κείμενο τον τύπο «τό σῶμα» και εκκινώντας από την κλίση του ουσιαστικού στη ν.ε., Οι μαθητές και οι μαθήτριες
	αναγνωρίζουν στο		εξοικειώνονται με την κλίση ουδέτερων
	κείμενο. Να		ακατάληκτων μονόθεμων οδοντικόληκτων σε -α,
	συνειδητοποιήσουν τη		-ατος, (Ύλη μεταφερόμενη από το βιβλίο της Α΄
	συνάφεια με τη ν.ε.		Γυμνασίου, σελ. 96).
	4. Να εξοικειωθούν με		Η Υποτακτική ενεστώτα και αορίστου
	την κλίση ουδέτερων		μεταφέρεται στην επόμενη ενότητα.
	ακατάληκτων
	μονόθεμων
	οδοντικόληκτων σε -α, -
	ατος.
5η (από την 4η υποενότητ α Γ2, σελ. 35-36)	1. Να εξοικειωθούν Οι μαθητές και οι μαθήτριες με ένα απλό εκκλησιαστικό / πατερικό κείμενο και να ανιχνεύσουν το ρητορικό ύφος του	Το κείμενο της ενότητας (σελ. 38 σχ. βιβλίου) - Με τη βοήθεια των γλωσσικών σχολίων Οι μαθητές και οι μαθήτριες προσεγγίζουν νοηματικά το κείμενο. - Με τη βοήθεια των ερμηνευτικών	1. Ετυμολογικά. Εξηγείται η λειτουργία της σύνθεσης ουσιαστικών με πρώτο συνθετικό ρήμα. Για αφόρμηση στη διδασκαλία μπορεί να δοθούν παραδείγματα από τη ν.ε. γλώσσα. 2. Γραμματική.	Σελ. 36-37: 3-6 Σελ. 39: 1-3 Σελ. 41: 2, 3	4

	αποσπάσματος.	σχολίων και των ερωτήσεων της σελ.	Υποτακτική ενεστώτα, αορίστου, παρακειμένου	Σελ. 41: 1-2
	2. Να έλθουν σε επαφή με το κοινωνικό περιεχόμενο των πατερικών κειμένων και	39, αλλά και το παράλληλο κείμενο της σελ. 148, γίνεται συζήτηση πάνω στις ιδέες του κειμένου και τη διαχρονική τους αξία.	ε.φ. βαρύτονων ρημάτων και υποτακτική ενεστώτα του εἰμί. Επισημαίνονται οι τύποι υποτακτικής των κειμένων (ενότητας, παράλληλο) και η	Σελ. 43: 3, 4
	να συνειδητοποιήσουν	- Μέσα από την κατανόηση του	λειτουργία της συγκεκριμένης έγκλισης μέσα
	το διαχρονικό	περιεχομένου αλλά και των	στο κείμενο (παραινετικός λόγος).
	ενδιαφέρον της	μορφολογικών στοιχείων του
	θεματικής τους, εν	κειμένου Οι μαθητές και οι μαθήτριες	Διδάσκεται η κλίση της υποτακτικής όλων των
	προκειμένω της ελεημοσύνης.	ανιχνεύουν τον ρητορικό/παραινετικό του χαρακτήρα.	χρόνων των βαρύτονων ρημάτων της ε.φ. και η υποτακτική ενεστώτα του ρήματος εἰμί.
	3. Να αναγνωρίζουν τα		(Σημ. Γενικά για την υποτακτική και την υποτ.
	σύνθετα ουσιαστικά με		ενεστ. και αορ., βλ. 4η ενότητα, σελ. 35-36.)
	πρώτο συνθετικό ρήμα.		Η αλληλοπαθητική αντωνυμία και η απρόσωπη
	3. Να έλθουν σε επαφή		σύνταξη δεν θα διδαχθούν.
	με τους τύπους της
	υποτακτικής ε.φ. και να
	ανιχνεύσουν τη
	λειτουργία της στο
	συγκεκριμένο είδος
	λόγου.
6η	1. Να προσεγγίσουν Οι μαθητές και οι μαθήτριες ένα απλό φιλοσοφικό / πολιτικό	Το κείμενο της ενότητας (σελ. 44 σχ. βιβλίου) - Δίνεται από τον/την εκπαιδευτικό μετάφραση του κειμένου όσο το	1. Ετυμολογικά. Εξηγείται η λειτουργία της σύνθεσης ουσιαστικών με πρώτο συνθετικό άκλιτες λέξεις. Με αφόρμηση την επισήμανση σύνθετων λέξεων	Σελ. 46: 1-3 Σελ. 47-48: 1-3	4

κείμενο.	δυνατόν πιο πιστή.	στο κείμενο, Οι μαθητές και οι μαθήτριες αναγνωρίζουν σύνθετες λέξεις της α.ε. με α’ συνθετικό άκλιτο μέρος του λόγου. Γίνεται αναφορά σε αντίστοιχα σύνθετα της ν.ε. 2. Γραμματική. Τριτόκλιτα επίθετα. Οι μαθητές και οι μαθήτριες με παραδείγματα από την ν.ε. γλώσσα μαθαίνουν την κλίση των τριτόκλιτων δικατάληκτων επιθέτων σε -ης, -ης, - ες και -ων, -ων, -ον. Ερωτηματική και αόριστη αντωνυμία. Καθοδηγούνται να αναγνωρίζουν τους τύπους της ερωτηματικής τίς, τίς, τί και της αόριστης αντωνυμίας τὶς, τὶς, τὶ μέσα στο κείμενο, και ιδιαίτερα να ξεχωρίζουν σημασιολογικά και μορφολογικά τη μία από την άλλη.	Σελ. 49: 1
2. Να έλθουν σε επαφή	- Με τη βοήθεια των σχολίων και των		Σελ. 50-51: 1, 2,
με τις ιδέες και τον βίο	ερωτήσεων των σελ. 45, 46 και τις		4.
του κορυφαίου	ιστορικές γνώσεις για τον Σωκράτη,
φιλοσόφου Σωκράτη	γίνεται συζήτηση πάνω στα
και να γνωρίσουν τον	περιεχόμενα του κειμένου και
διάλογο ως λογοτεχνική	ανιχνεύεται η λειτουργία του
μορφή / φιλοσοφική	διαλόγου ως τρόπου έκφρασης και
μέθοδο ανάπτυξης	ανάπτυξης ιδεών.
ιδεών.	- Μπορεί να συζητηθεί η διαχρονική
3. Να αναγνωρίζουν τα	αξία των ζητημάτων που θίγονται στο
σύνθετα ουσιαστικά με	κείμενο και ιδιαιτέρως οι έννοιες της
πρώτο συνθετικό άκλιτη	παιδείας και της εκπαίδευσης, καθώς
λέξη.	και ο ρόλος τους στην κοινωνία και
4. Να κατανοήσουν την	την αγωγή των νέων.
κλίση και να
αναγνωρίζουν στο
κείμενο τριτόκλιτα
δικατάληκτα
σιγμόληκτα και
ενρινόληκτα επίθετα.
5. Να αναγνωρίζουν
τους τύπους και να
μπορούν να ξεχωρίζουν
σημασιολογικά την
ερωτηματική

	αντωνυμία τίς, τίς, τί από την αόριστη τὶς, τὶς, τὶ.
	1. Να έλθουν Οι	Το κείμενο της ενότητας (σελ. 52 σχ. βιβλίου) - Θεωρώντας ότι το κείμενο είναι δύσκολο να προσπελαστεί από το πρωτότυπο, δίνεται από τον εκπαιδευτικό στους/στις μαθητές και μαθήτριες μετάφραση όσο γίνεται πιο πιστή. - Οι μαθητές και οι μαθήτριες συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου, αξιοποιώντας τα σχόλια και τις ερωτήσεις της σελ. 53. Το αρχαίο κείμενο της ενότητας θα αξιοποιηθεί για τη διδασκαλία των γραμματικών φαινομένων.	1. Ετυμολογικά. Το περιεχόμενο της υποενότητας Β2 θα διδαχθεί στο πλαίσιο της 11ης ενότητας. 2. Γραμματική Η ευκτική ενεστώτα, μέλλοντα και αορίστου ε.φ. δεν θα διδαχθεί. Εξοικειώνονται Οι μαθητές και οι μαθήτριες με τις αναφορικές αντωνυμίες ὃς, ἥ, ὃ και ὃστις, ἥτις, ὃ τι. Ιδιαιτέρως καθοδηγούνται στη διάκριση των τύπων της αναφορικής αντωνυμίας από το οριστικό άρθρο, καθώς και του ουδετέρου της αναφορικής αντωνυμίας ὃ τι από τον ειδικό σύνδεσμο ὃτι. Ανάδειξη ομοιοτήτων με τη ν.ε.
7η	μαθητές και οι μαθήτριες σε επαφή με				2
	τις αντιλήψεις των			Σελ. 53: 1-3
	αρχαίων Ελλήνων
	σχετικά με τις αρετές			Σελ. 54-55: 2,3
	του ηγέτη και να διερευνήσουν αν οι			Σελ. 59: 7, 8
	αρετές αυτές
	αποτελούν
	χαρακτηριστικό και των
	σύγχρονων ηγετών.
	2. Να διακρίνουν τους
	τύπους των
	αναφορικών αντωνυμιών ὃς, ἥ, ὃ και ὃστις, ἥτις, ὃ τι, καθώς
	και τη σημασιολογική
	τους διαφορά.
8η	1. Να εξοικειωθούν Οι μαθητές και οι μαθήτριες με φιλοσοφικό κείμενο σε συνεχή λόγο. 2.	Αντί του κειμένου της ενότητας (σελ. 60 σχ. βιβλίου) θα διδαχθεί το παράλληλο κείμενο της ενότητας (σελ. 150 σχ. βιβλίου).	1. Ετυμολογικά. Το περιεχόμενο της υποενότητας Β2 θα διδαχθεί στο πλαίσιο της 11ης ενότητας.	Σελ. 151: 1, 2 Σελ. 63: 1, 2	2

Ξεκινώντας από το περιεχόμενο του κειμένου, να έλθουν σε επαφή με τη φιλοσοφική σκέψη των αρχαίων Ελλήνων, ιδιαιτέρως όσον αφορά τη χρησιμότητα των νόμων και την

οργάνωση της πολιτείας.

3. Να κατανοήσουν την έννοια του

αντικειμένου με

έμφαση στην

αναγνώριση του

άμεσου και του έμμεσου αντικειμένου.

- Με τη χρήση των γλωσσικών σχολίων, Οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν να προσπελάσουν νοηματικά το κείμενο και να συζητήσουν το περιεχόμενό του.

- Το κείμενο είναι πρόσφορο για διαθεματική προσέγγιση. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφόρμηση μυθολογικές αφηγήσεις γνωστές στους/στις μαθητές και μαθήτριες και να ανακληθούν γνώσεις από τη διδασκαλία των ομηρικών επών ή/και από την αρχαία ιστορία.

2. Γραμματική.

Η ευκτική ενεστώτα του ρ. εἰμί και η ευκτική παρακειμένου των βαρύτονων ρημάτων ε.φ. δεν θα διδαχθούν.

Τα αφωνόληκτα τρικατάληκτα επίθετα σε -ας, -

ασα, -αν δεν θα διδαχθούν.

3. Σύνταξη. Αντικείμενο.

Ξεκινώντας από την αναγνώριση αντικειμένων στο κείμενο, οδηγούνται Οι μαθητές και οι μαθήτριες στη διάκριση του αντικειμένου σε άμεσο και έμμεσο, προχωρώντας από τη σημασία των λέξεων στην τυποποίηση. Η αντιπαραβολή με τη ν.ε. ενδείκνυται για την καλύτερη κατανόηση.

Σελ. 66-67: 7, 8,

9, 10

9η

1. Να έλθουν Οι μαθητές και οι μαθήτριες σε επαφή με μια διήγηση

ανεκδοτολογικού χαρακτήρα.

2. Να αντιληφθούν τη σπουδαιότητα του

θεσμού των

Το κείμενο της ενότητας (σελ. 68 σχ. βιβλίου)

- Με τη βοήθεια ενός διαγράμματος, μπορούν Οι μαθητές και οι μαθήτριες να προσπελάσουν νοηματικά το κείμενο.

- Το κείμενο είναι πρόσφορο για διαθεματική προσέγγιση,

1. Ετυμολογικά.

Δεύτερο συνθετικό λέξη κλιτή - ρήμα: δεν θα διδαχθεί.

2. Σύνταξη.

Τα είδη της μετοχής.

Με αφόρμηση την αναγνώριση τύπων μετοχών στο κείμενο, εισάγονται Οι μαθητές και οι

Σελ. 70: 1-3

Σελ. 72: 1-3

Σελ. 75: 3, 4

Ολυμπιακών Αγώνων στην αρχαιότητα.

3. Να γνωρίσουν στοιχεία αναφορικά με τη θέση της γυναίκας στον αρχαιοελληνικό κόσμο.

4. Να κατανοήσουν τη συντακτική λειτουργία της μετοχής, ως ιδιαίτερο στοιχείο διαφοροποίησης της α.ε. σε σχέση με τη ν.ε.

ανακαλώντας και αξιοποιώντας γνώσεις των μαθητών από την Ιστορία, τη Φυσική Αγωγή και τα σύγχρονα δεδομένα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

- Μπορεί να συζητηθεί σε ομάδες η θέση της γυναίκας στις κοινωνίες διαχρονικά.

- Τα σχόλια και οι ερωτήσεις των σελ.

69 και 70, καθώς και το δεύτερο παράλληλο κείμενο της σελ. 152 μπορούν να αξιοποιηθούν επίσης για εμβάθυνση στο περιεχόμενο του κειμένου.

Για μια αναπαράσταση της δίκης της Καλλιπάτειρας ως μέσου βιωματικής προσέγγισης της γνώσης βλ. σχετικό διδακτικό σενάριο στο αποθετήριο εκπαιδευτικών σεναρίων «Πρωτέας»: http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=114

μαθήτριες στη συντακτική λειτουργία της μετοχής. Ιδιαιτέρως επισημαίνεται η χρήση της ως στοιχείου διαφοροποίησης της α.ε. γλώσσας σε σχέση με την αναλυτικότητα της ν.ε. Με όχημα την απόδοση στη ν.ε., γίνεται απλή αναφορά στα είδη της μετοχής (επιθετική, επιρρηματική, κατηγορηματική).

Η εξειδικευμένη τυποποίηση (συνημμένη, απόλυτη, ρήματα που συντάσσονται με κατηγορηματική μετοχή) δεν θα διδαχθεί.

(χωρίς χαρακτηρισμό συνημμένων και απόλυτων)

10η

Δεν θα διδαχθεί

11η

1. Να εξοικειωθούν οι μαθητές και οι

μαθήτριες με

Το κείμενο της ενότητας (σελ. 84 σχ. βιβλίου)

- Με τη βοήθεια των γλωσσικών

1. Ετυμολογικά.

Β΄ συνθετικό: λέξη κλιτή – άκλιτη.

φιλοσοφικό κείμενο σε συνεχή λόγο. 2. Να έλθουν σε επαφή με τη φιλοσοφική σκέψη των αρχαίων Ελλήνων, ιδιαιτέρως εδώ όσον αφορά τη λειτουργία της δικαιοσύνης και των ποινών, καθώς και την αγωγή των νέων.

3. Να αντιληφθούν το φαινόμενο του μετασχηματισμού των λέξεων που

χρησιμοποιούνται ως β’

συνθετικά.

σχολίων Οι μαθητές και οι μαθήτριες προσεγγίζουν το νόημα του κειμένου.

- Τα σχόλια και οι ερωτήσεις της σελ. 85 και το παράλληλο κείμενο της σελ. 153 μπορούν να αξιοποιηθούν για την καλύτερη κατανόηση του περιεχομένου.

- Με την αναγνώριση σύνθετων λέξεων μέσα στα κείμενα, εξοικειώνονται Οι μαθητές και οι μαθήτριες με τον μετασχηματισμό των λέξεων που χρησιμοποιούνται ως β’ συνθετικά, λέξεων κλιτών και άκλιτων. Συνιστάται η αντιπαραβολή με τη ν.ε.

- Ο/Η εκπαιδευτικός προτείνεται να διδάξει εδώ συγκεντρωτικά τη σύνθεση με β΄ συνθετικό λέξη κλιτή ή άκλιτη. Για τον σκοπό αυτό, μπορεί να αξιοποιήσει σχετικό υλικό από την 7η (σελ. 55), την 8η (σελ. 64), και την 9η ενότητα (σελ. 72).

2. Γραμματική.

Προστακτική ενεστώτα και αορίστου ε.φ. των βαρύτονων ρημάτων.

Σελ. 56: 1, 2, 3

Σελ. 64: 1, 2, 3

Σελ. 72: 1-3

Σελ. 89: 2, 3, 4

4. Να αναγνωρίζουν ουσιαστικά, επίθετα και άκλιτα ως β’ συνθετικά.

5. Να κατανοήσουν τον σχηματισμό και τη λειτουργία της προστακτικής και να αναγνωρίζουν τύπους της προστακτικής ενεστώτα και αορίστου

- Με την αναγνώριση τύπων (βοηθείτω, φευγέτω

κ.ά.) μέσα από τα κείμενα αναφοράς (κείμενο ενότητας, παράλληλο), επιδιώκεται η εξοικείωση των μαθητών και μαθητριών με τη λειτουργία της προστακτικής στον λόγο και με τον σχηματισμό των γραμματικών τύπων της προστακτικής ενεστώτα και αορίστου ε.φ.

Γ΄ κλίση ουσιαστικών.

Οι μαθητές και οι μαθήτριες εξοικειώνονται με την κλίση καταληκτικών μονόθεμων οδοντικόληκτων ουσιαστικών σε -ας, -αντος.

	της ε.φ. 6. Να εξοικειωθούν με την κλίση καταληκτικών μονόθεμων οδοντικόληκτων σε -ας, -αντος.		Αξιοποιώντας ως αφόρμηση τη μετοχή βοηθήσας του κειμένου αναφοράς και επισημαίνοντας τη μορφολογική αντιστοιχία της με τα τριτόκλιτα καταληκτικά μονόθεμα οδοντικόληκτα ουσιαστικά σε -ας, -αντος, ο/η εκπαιδευτικός εξοικειώνει τους μαθητές και τις μαθήτριες με την κλίση των ουσιαστικών αυτών, παροτρύνοντάς τους σε συγκριτικές παρατηρήσεις με τη ν.ε.
			(Ύλη μεταφερόμενη από το βιβλίο της Α΄ Γυμνασίου, σελ. 111).
	2. Να παρατηρήσουν οι	Το κείμενο της ενότητας (σελ. 90 σχ. βιβλίου) - Με τη χρήση των γλωσσικών και ερμηνευτικών σχολίων και των ερωτήσεων της σελ. 92, Οι μαθητές και οι μαθήτριες προσεγγίζουν νοηματικά το κείμενο. - Παρατηρούν την ιδιαιτερότητα του κειμενικού είδους (εκκλησιαστικό κείμενο, διδακτικός λόγος) - Προαιρετικά, το κείμενο προσφέρεται για διαθεματική προσέγγιση (παραβολές Καινής Διαθήκης).	1. Ετυμολογικά.
12η	μαθητές και οι μαθήτριες τη σχέση		Τα νόθα σύνθετα δεν θα διδαχθούν.	Σελ. 92: 1-3	4
	μεταξύ του λιτού ύφους		2. Γραμματική.	Σελ. 93: 1
	του κειμένου και του
	περιεχομένου του		Προστακτική ενεστώτα του εἰμί και του
	(εκκλησιαστικός,		παρακειμένου βαρύτονων ρημάτων ε.φ.
	διδακτικός λόγος).		- Με αφόρμηση την αναγνώριση τύπων μέσα
	3. Να αναγνωρίζουν		από το κείμενο αναφοράς, Οι μαθητές και οι
	τους τύπους της		μαθήτριες καθοδηγούνται με σκοπό την	Σελ. 96-97: 1, 2,
	προστακτικής ενεστώτα του ρ. εἰμί και να		εξοικείωσή τους με τον σχηματισμό της προστακτικής του ρήματος εἰμί και του	3, 4
	εξοικειωθούν με τον		παρακειμένου των βαρύτονων ρημάτων της ε.φ.
	σχηματισμό και την κλίση της προστακτικής		*Τα επίθετα πολύς* και μέγας.**
	παρακειμένου των

βαρύτονων ρημάτων στην ε.φ.

4. Να εξοικειωθούν με την κλίση των επιθέτων πολύς και μέγας και να αναγνωρίζουν τύπους τους σε συνάφεια και με αντίστοιχους τύπους της ν.ε.

- Στο κείμενο αναφοράς Οι μαθητές και οι μαθήτριες αναζητούν τύπους των επιθέτων πολύς και μέγας και εξοικειώνονται με την κλίση τους. Συνιστάται η αντιπαραβολή με τους συναφείς τύπους της ν.ε.

Σελ. 97: 5

13η

1. Να έλθουν Οι μαθητές και οι μαθήτριες σε επαφή με ένα απλό κείμενο ιδεών της ύστερης

αρχαιότητας.

2. Αφορμώμενοι από το περιεχόμενο του

κειμένου, να

συνειδητοποιήσουν τη διαχρονικότητα θεμάτων της αρχαίας σκέψης, ιδιαιτέρως θεμάτων υγείας και διατροφής.

3. Να εξοικειωθούν με την κλίση της

Το κείμενο της ενότητας (σελ. 98 σχ. βιβλίου)

- Με τη χρήση των γλωσσικών σχολίων της σελ. 99, μπορούν Οι μαθητές και οι μαθήτριες να προσπελάσουν νοηματικά το κείμενο.

- Οι εικόνες των σελίδων 98 και 100 μπορούν να χρησιμεύσουν ως αφόρμηση (οπτικός γραμματισμός).

- Μπορούν να συζητήσουν Οι μαθητές και οι μαθήτριες την επικαιρότητα των ζητημάτων διατροφής που θέτει το κείμενο. Τα ερμηνευτικά σχόλια και οι ερωτήσεις της σελ. 100 μπορούν να αξιοποιηθούν για την ουσιαστικότερη κατανόηση του

1. Ετυμολογικά.

Τα παρασύνθετα δεν θα διδαχθούν.

2. Γραμματική.

Υποτακτική ενεστώτα, αορίστου και παρακειμένου βαρύτονων ρημάτων μ.φ.

Με αφόρμηση την αναγνώριση τύπων μέσα από το κείμενο αναφοράς (προσφερώμεθα, τρέφηται κ.ά.), Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται να εξοικειωθούν με τον σχηματισμό της υποτακτικής των βαρύτονων ρημάτων στη μ.φ.

Σελ. 100: 1-4

Σελ. 101: 2

Σελ. 104-105: 2,

3, 4, 5 (ως προς τύπους της υποτακτικής)

	υποτακτικής των βαρύτονων ρημάτων στη μ.φ. και να αναγνωρίζουν τους τύπους της σε κείμενο.	κειμένου. - Το κείμενο προσφέρεται για διαθεματική προσέγγιση, λ.χ. με το μάθημα της Οικιακής Οικονομίας, Προγράμματα Αγωγής Υγείας κ.ο.κ.
14η -15η	Οι ενότητες 14 και 15 δεν θα διδαχθούν
	1. Να έρθουν Οι	Το κείμενο της ενότητας (σελ. 120 σχ. βιβλίου) - Το κείμενο της ενότητας δίνεται σε μετάφραση και στη συνέχεια με τη χρήση των γλωσσικών σχολίων της σελ. 121 οι μαθητές και μαθήτριες το συγκρίνουν με το αρχαίο κείμενο.	1. Ετυμολογικά.
16η	μαθητές και οι μαθήτριες σε επαφή με		Δεν θα διδαχθούν.	Σελ. 122: 1, 2.	2
	ένα ιστορικό κείμενο		Σημ. Ο λεξιλογικός πίνακας της σελ. 123	Σελ. 127-128: 1,
	της Μυθιστορίας του		διδάσκεται σύμφωνα με τις οδηγίες.	3.
	Αλεξάνδρου.
			2. Γραμματική.
	2. Να εντοπίσουν
	χαρακτηριστικά		Προστακτική ενεστώτα, αορίστου και
	στοιχεία μιας επιστολής		παρακειμένου βαρύτονων ρημάτων μ.φ.
	εκείνης της εποχής. 2. Να εξοικειωθούν με		Με αφόρμηση τους τύπους παύσασθε και Ἒρρωσθε του κειμένου, Οι μαθητές και οι
	την κλίση της		μαθήτριες καλούνται να εξοικειωθούν με τον
	προστακτικής των		σχηματισμό της προστακτικής των βαρύτονων
	βαρύτονων ρημάτων		ρημάτων στη μ.φ.
	στη μ.φ. και να αναγνωρίζουν τους τύπους της σε κείμενο.		Οι κτητικές αντωνυμίες και οι ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί δεν θα διδαχθούν.
	Οι ενότητες 17 και 18 δεν θα διδαχθούν

ΕΠΑΝΑΛΗ ΨΗ/ΕΜΠΕΔ ΩΣΗ	Αφιερώνεται χρόνος για επανάληψη / εμπέδωση της διδαχθείσας ύλης	2
	Σύνολο προβλεπόμενων διδακτικών ωρών (συνυπολογίζονται και οι 4 ώρες που αφιερώθηκαν κατά την έναρξη του σχολικού έτους για την αναπλήρωση πιθανών βασικών μαθησιακών κενών)	48
	ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
	Με τη διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας επιδιώκεται οι µαθητές και οι μαθήτριες να εξοικειωθούν µε τον αρχαίο ελληνικό λόγο και να μπορούν να: - Αναγνωρίζουν μέσα σε ένα κείμενο: · τους τύπους των ουσιαστικών και επιθέτων της γ’ κλίσης · τους ρηματικούς τύπους της οριστικής των βαρύτονων ρημάτων στη μέση φωνή · τους ρηματικούς τύπους της υποτακτικής και της προστακτικής των βαρύτονων ρημάτων και στις δύο φωνές, ενεργητική και μέση · τους τύπους της ερωτηματικής, αναφορικής και αόριστης αντωνυμίας και τη σημασιολογική τους διάκριση παρά τις μορφολογικές ομοιότητες μεταξύ τους (ερωτηματική, αόριστη) ή με άλλα μέρη του λόγου (αναφορικές αντωνυμίες, άρθρα, ειδικός σύνδεσμος ὃτι) - Διαπιστώσουν πώς σχηματίζονται οι λέξεις της α.ε. μέσα από τη διαδικασία της σύνθεσης, καθώς και ομοιότητες και διαφορές στο σημασιολογικό επίπεδο της α.ε. και της ν.ε. γλώσσας. - Κατανοήσουν τη συντακτική λειτουργία του αντικειμένου και να διακρίνουν το άμεσο και το έμμεσο αντικείμενο - Προσεγγίσουν τη δομή του α.ε. λόγου σε πιο σύνθετες μορφές μέσα από τη μελέτη της βασικής συντακτικής λειτουργίας του απαρεμφάτου (το απαρέμφατο ως ρήμα και ως όνομα, ταυτοπροσωπία και ετεροπροσωπία) και της μετοχής (η μετοχή ως ρήμα και ως όνομα, απλή αναφορά στα είδη της, εξοικείωση με την έννοια της επιθετικής μετοχής). - Προσδιορίσουν τη συντακτική λειτουργία των προσδιορισμών και να εξοικειωθούν με τους ονοματικούς προσδιορισμούς και ιδιαίτερα με τους επιθετικούς. - Επισημάνουν τη διαφοροποίηση του ν.ε. λόγου, ως προς την αναλυτικότητά του, σε σχέση με τον α.ε. λόγο. - Εξοικειωθούν µε απλά κείμενα από διαφορετικά κειμενικά είδη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, αλλά και της μεταγενέστερης και να ασκηθούν στη γλωσσική κατανόησή τους και στην ανίχνευση απλών υφολογικών στοιχείων που τα χαρακτηρίζουν (ιστορικοί χρόνοι,

διάλογος, παραινετικός λόγος), χωρίς να επιδιώκεται συστηματικότερη μελέτη τους.

- Συνειδητοποιήσουν ότι η νέα ελληνική έχει τις ρίζες της στην αρχαία και αποτελεί εξέλιξη και συνέχειά της.

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

1) ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ (ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΚΕΙΜΕΝΩΝ) ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΣΤΟΥΣ/ΣΤΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

1. Τα ερμηνευτικά σχόλια των κειμένων αξιοποιούνται με φειδώ από τον/την εκπαιδευτικό, όπου είναι απολύτως αναγκαίο.

2. Κρίνεται σημαντική η αξιοποίηση των κειμένων του επιμέτρου (παράλληλων κειμένων), προκειμένου Οι μαθητές και οι μαθήτριες να κατανοήσουν βαθύτερα το περιεχόμενο του κειμένου αναφοράς, το αξιακό σύστημα που αυτό προβάλλει, καθώς και το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται.

3. Η διδασκαλία των επιμέρους γραμματικοσυντακτικών φαινομένων είναι κειμενοκεντρική. Οι μαθητές και οι μαθήτριες έρχονται σε επαφή με την αρχαία γλώσσα μέσα από τα αρχαία κείμενα και με τρόπο διερευνητικό μαθαίνουν τα γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα της γλώσσας. Κατά τη διδασκαλία ενδείκνυται Οι μαθητές και οι μαθήτριες να φέρνουν μαζί τους και τα βιβλία αναφοράς (Γραμματική - Συντακτικό) και να τα χρησιμοποιούν, όταν και όπου χρειάζεται, με την καθοδήγηση του/της εκπαιδευτικού. Στο πλαίσιο αυτό, κρίνεται σκόπιμο ο/η εκπαιδευτικός να ενημερώνει από το προηγούμενο μάθημα τους μαθητές και τις μαθήτριες ότι στο επόμενο θα πρέπει να έχουν μαζί τους το βιβλίο είτε της γραμματικής, είτε του συντακτικού, ανάλογα με το φαινόμενο που θα μελετήσουν μέσα στο κείμενο.

4. Σε κάθε ενότητα, είναι σημαντικό η διδασκαλία των επιμέρους γραμματικοσυντακτικών ή ετυμολογικών και λεξιλογικών φαινομένων να συνδέεται με αναφορές και παραδείγματα στη ν.ε. Επίσης, προτείνεται η πορεία από το γνωστό προς στο άγνωστο, από τη συγχρονία στη διαχρονία.

5. Από τις ασκήσεις του σχολικού εγχειριδίου συνιστάται να προτιμώνται αυτές που ζητούν αναγνώριση τύπων της α.ε. οι οποίοι δεν έχουν επιβιώσει στη ν.ε. (με τη μορφή ερωτήσεων κλειστού τύπου: πολλαπλής επιλογής, συμπλήρωσης κενών, αντιστοίχισης) και την παραγωγή τύπων οι οποίοι έχουν επιβιώσει στη ν.ε. (με ασκήσεις μετασχηματισμού λέξεων εντός φράσεων ως προς τον αριθμό, τη φωνή, τον χρόνο, την πτώση).

6. Συνιστάται η διόρθωση των ασκήσεων να γίνεται στην τάξη από τους ίδιους τους μαθητές και τις μαθήτριες με αξιοποίηση και των βιβλίων αναφοράς.

7. Επειδή δεν προβλέπεται η ύπαρξη λεξιλογικού πίνακα, προτείνεται η γλωσσική αξιοποίηση λέξεων των κειμένων για εύρεση ομόρριζων (απλών ή σύνθετων) με έμφαση στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου των μαθητών και μαθητριών στη ν.ε.

8. Δεν προτείνεται η διδασκαλία / επανάληψη της ετυμολογίας γραμμικά με βάση το υλικό του Β΄ μέρους των ενοτήτων, λίστες καταλήξεων και ασκήσεις με τύπους οι οποίοι δεν περιλαμβάνονται στα κείμενα.

ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ

Από το διδακτικό βιβλίο «Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου» των Ν. Μπεζαντάκου, Β. Χαραλαμπάκου κ.ά, δεν θα διδαχθούν οι ενότητες 3, 5, 7 και 12. Οι υπόλοιπες ενότητες θα διδαχθούν δύο (2) ώρες την εβδομάδα κατά την περίοδο Σεπτέμβριος - 15 Μαρτίου ως ακολούθως:

ΑΝΑΚΛΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΠΕΔΩΣΗ ΓΝΩΣΗΣ – ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΝΕΩΝ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΣΤΟΧΩΝ

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

ΚΕΙΜΕΝΑ

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ - ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ, ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ

ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝ ΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΩΡΕΣ

1η

1. Να γνωρίσουν Οι μαθητές και οι μαθήτριες μια άλλη εκδοχή του μύθου για την Ελένη και τον Τρωικό πόλεμο.

2. Να

διαμορφώσουν άποψη για τα πραγματικά αίτια του Τρωικού πολέμου.

3. Να αξιολογήσουν την άποψη του Ηροδότου σχετικά με τον Τρωικό πόλεμο.

Το κείμενο της ενότητας (σελ. 8 σχ. βιβλίου)

- Τα γλωσσικά σχόλια της σελ. 9 αξιοποιούνται στη διδακτική πράξη μερικώς με στόχο την κατανόηση του περιεχομένου του κειμένου και την απόδοσή του στη ν.ε.

- Συζητούνται οι ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με αξιοποίηση ή/και εμπλουτισμό των ερωτήσεων της σελ.

10 και αξιοποίηση των παράλληλων κειμένων της σελ. 100 και των ερωτήσεων που τα συνοδεύουν (σελ. 101). Μπορεί ως αφόρμηση της διδασκαλίας να επιλεγεί το πρώτο παράλληλο κείμενο (απόσπασμα από το ποίημα Ελένη του Γ. Σεφέρη).

1. Λεξιλόγιο.

Οι μαθητές και οι μαθήτριες επισημαίνουν στο κείμενο λέξεις που απαντούν και στη ν.ε., βρίσκουν ομόρριζές τους και σχηματίζουν προτάσεις.

2. Ετυμολογικά, γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα. Επιλέγονται τα φαινόμενα τα οποία οι εκπαιδευτικοί κρίνουν ότι χρήζουν επανάληψης και εμπέδωσης από τους μαθητές και τις μαθήτριες.

Οι εκπαιδευτικοί αξιοποιούν πρωτίστως τα κείμενα, για να υπηρετήσουν τους στόχους

που έχουν θέσει. Από τις σελ. 11-13 του σχ. βιβλίου επιλέγουν από τις επαναληπτικές ασκήσεις εκείνες που υπηρετούν τους στόχους

αυτούς.

4. Να

αποκωδικοποιήσου ν τις συντακτικές -

- Για τις εκδοχές του μύθου της Ελένης μπορεί να αξιοποιηθεί σχετικό κείμενο

που επισυνάπτεται στα ερμηνευτικά

νοηματικές σχέσεις που συνέχουν το κείμενο, ώστε να μπορούν να το αποδώσουν στη ν.ε.

σχόλια του εμπλουτισμένου βιβλίου μαθητή στο Ψηφιακό Σχολείο: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/s how.php/DSGYM- C106/502/3268,13323/ .

5. Να εμπεδώσουν ύλη που έχουν διδαχθεί σε

ετυμολογικό και μορφοσυντακτικό επίπεδο στην Α΄ και στη Β΄ Γυμνασίου.

2η

1. Να συζητήσουν Οι μαθητές και οι μαθήτριες τη

σημασία που απέδιδαν οι αρχαίοι Έλληνες στην αυτοθυσία για χάρη της πατρίδας και να διερευνήσουν τυχόν ανάλογες σύγχρονες αντιλήψεις.

2. Να

προσδιορίσουν το είδος και τον σκοπό του κειμένου και να

Το κείμενο της ενότητας (σελ. 14 σχ. βιβλίου)

- Τα γλωσσικά σχόλια της σελ. 15 αξιοποιούνται στη διδακτική πράξη επιλεκτικά, με στόχο την κατανόηση του περιεχομένου του κειμένου και την απόδοσή του στη ν.ε.

- Προτείνεται η υφολογική προσέγγιση του κειμένου μέσα από τον εντοπισμό των αντιθετικών ζευγών και των επιθέτων.

- Συζητούνται οι ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με αξιοποίηση ή/και

1. Λεξιλόγιο – Ετυμολογικά.

Με αφορμή τα κείμενα (της ενότητας και το παράλληλο), οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ζητήσουν από τους μαθητές και τις μαθήτριες:

- να επισημάνουν λεξιλογικές επιβιώσεις στη ν.ε.

- να δημιουργήσουν λέξεις με παραγωγή και σύνθεση στην α.ε. και στη ν.ε. Όπου κρίνουν σκόπιμο, μπορούν να καθοδηγούν τους μαθητές και τις μαθήτριες, προτείνοντας παραγωγικές καταλήξεις ή ζητώντας από αυτούς να επισημάνουν τις μεταβολές που υφίστανται οι λέξεις κατά τη σύνθεση

συσχετίσουν τη χρήση των επιθέτων και δη του υπερθετικού βαθμού με αυτόν.

3. Να επισημάνουν τις συντακτικές και νοηματικές σχέσεις που θα τους διευκολύνουν στην απόδοση του κειμένου στη ν.ε.

4. Να ασκηθούν στην παραγωγή και στη σύνθεση λέξεων στην α.ε. και στη ν.ε. και να

εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους.

εμπλουτισμό των ερωτήσεων της σελ.

16 και αξιοποίηση του παράλληλου κειμένου της σελ. 101 και των ερωτήσεων που το συνοδεύουν.

Για αξιοποίηση διαδικτυακού εννοιολογικού χάρτη και παραγωγή συνεργατικής μετάφρασης στο πλαίσιο της διδασκαλίας αυτής της θεματικής ενότητας, βλ. το ομώνυμο σενάριο διδασκαλίας στο αποθετήριο εκπαιδευτικών σεναρίων «Πρωτέας»: http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=120.

- να εντοπίσουν στα κείμενα ετυμολογικά συγγενείς των λέξεων της ν.ε. που τους δίνουν: π.χ. να τους δώσουν τη λέξη «θήκη» και να βρουν το ρ. «τίθενται»

- να βρουν στη ν.ε. λέξεις ομόρριζες αυτών του κειμένου: π.χ. τη λέξη «παράθεση» για το ρ.

«τίθενται».

Δεν θα διδαχθεί το Β΄ μέρος (σελ. 16-17 του σχ. βιβλίου) ως έχει.

2. Γραμματική.

Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων.

- Ο/η εκπαιδευτικός αξιοποιεί παραδείγματα από τη ν.ε. για να συζητήσει με τους μαθητές και τις μαθήτριες τούς όρους «βαθμοί και παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων».

- Για την κατάκτηση της νέας γνώσης, σημείο αναφοράς αποτελούν τα επίθετα του κειμένου.

Ενδεικτικά: Σελ. 21: 1, 2

5. Να διερευνήσουν τον τρόπο

σχηματισμού των παραθετικών στην α.ε. και να τον συσχετίσουν με

αυτόν της ν.ε.

- Οι μαθητές και οι μαθήτριες οδηγούνται επαγωγικά στον τρόπο σχηματισμού των παραθετικών στην α.ε. και επισημαίνουν ομοιότητες και διαφορές με τη ν.ε.

- Δίνεται έμφαση στα ομαλά παραθετικά.

- Από τα ανώμαλα η εστίαση αφορά στην

						αναγνώριση τύπων που απαντούν και στη ν.ε.: ἄριστος, ἐλάχιστος, πλέον, μάλιστα κ.ά. - Οι μαθητές και οι μαθήτριες σχηματίζουν φράσεις στη ν.ε. με παραθετικά της α.ε. που χρησιμοποιούνται και σήμερα. - Προσδιορίζουν τη σημασία λέξεων και φράσεων που χρησιμοποιούνται στη ν.ε., όπως: το μη χείρον βέλτιστον, ως επί το πλείστον, τα μάλα, κάλλιστα κ.ά. - Μελετούν την κλίση του συγκριτικού βαθμού των επιθέτων που σχηματίζουν ανώμαλα παραθετικά, όχι για να την αποστηθίσουν, αλλά για να μπορούν να αναγνωρίσουν αντίστοιχους τύπους, όταν τους συναντούν σε αρχαία κείμενα. 3. Σύνταξη Δεν θα διδαχθούν οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί που εκφέρονται με πλάγιες πτώσεις.
3η	Δεν θα διδαχθεί
4Η	1. Να αντιδιαστείλουν Οι μαθητές και οι μαθήτριες τα	Το κείμενο της βιβλίου) - Τα γλωσσικά	ενότητας σχόλια	(σελ. 30 της σελ.	σχ. 31	1. Λεξιλόγιο - Ετυμολογικά Με αφορμή τα κείμενα (της ενότητας και τα παράλληλα), οι εκπαιδευτικοί ασκούν τους	5

πλεονεκτήματα της ειρήνης προς τις ολέθριες συνέπειες που επιφέρει ο πόλεμος.

2. Να

προσδιορίσουν το είδος και τον σκοπό του κειμένου και να επισημάνουν τις

λεξιλογικές και υφολογικές επιλογές του

ρήτορα που

υπηρετούν τον σκοπό αυτό.

3. Να δώσουν τη δική τους

μεταφραστική εκδοχή.

4. Να ασκηθούν στην παραγωγή και στη σύνθεση λέξεων στην α.ε. και στη ν.ε. και να

εμπλουτίσουν το

αξιοποιούνται στη διδακτική πράξη επιλεκτικά, με στόχο την κατανόηση του περιεχομένου του κειμένου και την απόδοσή του στη ν.ε.

- Προτείνεται προσέγγιση του κειμένου μέσα από τον εντοπισμό λέξεων συναισθηματικά φορτισμένων και ζευγών αντίθετων εικόνων.

- Συζητούνται οι ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με αξιοποίηση ή/και εμπλουτισμό των ερωτήσεων της σελ.

32 και αξιοποίηση των παράλληλων κειμένων των σελ. 102-104, καθώς και των ερωτήσεων που τα συνοδεύουν.

Για επέκταση ή εμπλουτισμό της παραδοσιακής διδασκαλίας, βλ. το σενάριο «Ισοκράτους, Περί ειρήνης: Οι μαθητές και οι μαθήτριες μιλούν για την ειρήνη» στο αποθετήριο εκπαιδευτικών σεναρίων «Πρωτέας»: http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=1593.

μαθητές και τις μαθήτριες στην παραγωγή και στη σύνθεση, καθώς και στην αναζήτηση ετυμολογικά συγγενών λέξεων, σύμφωνα και με τα προτεινόμενα στη 2η ενότητα.

Δεν θα διδαχθεί το Β΄ μέρος (σελ. 33-34 του σχ. βιβλίου) ως έχει.

2. Γραμματική

Η β΄ τάξη συνηρημένων ρημάτων (σελ. 34-37)

δεν θα διδαχθεί.

Με δεδομένο ότι η ευκτική είναι έγκλιση που δεν απαντά στη ν.ε., κρίνεται σκόπιμη η εμπέδωσή της ξεχωριστά από τις υπόλοιπες εγκλίσεις που διδάσκονται στη Β΄ Γυμνασίου και οι οποίες παρουσιάζουν μορφικές και λειτουργικές αντιστοιχίες με τις ομώνυμες εγκλίσεις της ν.ε.

Με αναφορά στους τύπους «ἐξαρκέσειεν» και

«γιγνοίμεθα», ο/η εκπαιδευτικός καθοδηγεί σταδιακά τους μαθητές και τις μαθήτριες στην εξοικείωση με τις σημασίες, τις χρήσεις και τον σχηματισμό της ευκτικής. Πιο συγκεκριμένα:

- Αξιοποιώντας το σχολικό Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, Οι μαθητές και οι μαθήτριες επισημαίνουν τη σημασία και τις χρήσεις της ευκτικής και μελετούν σχετικά παραδείγματα.

λεξιλόγιό τους.

5. Να εμπεδώσουν τη σημασία, τις χρήσεις και τον σχηματισμό της ευκτικής ε.φ. και μ.φ. των βαρύτονων ρ. της α.ε., σε σχέση και με

σημασιολογικά αντίστοιχες γλωσσικές μορφές της ν.ε.

Είναι σημαντικό να δοθεί έμφαση στα παραδείγματα της ν.ε.. και να γίνουν αντιπαραθετικές επισημάνσεις.

- Αξιοποιώντας τη σχολική Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, Οι μαθητές και οι μαθήτριες εξοικειώνονται με τον σχηματισμό της ευκτικής με την εξής πορεία: α) ευκτική ενεστώτα, μέλλοντα και αορίστου βαρύτονων ρ. ε.φ., β) ευκτική ενεστώτα, μέλλοντα και αορίστου βαρύτονων ρ. μ.φ., γ) ευκτική ενεστώτα και μέλλοντα του ρ. εἰμί και ευκτική παρακειμένου βαρύτονων ρ. ε.φ. και μ.φ.

- Ο/Η εκπαιδευτικός, με βάση τον τύπο

«ἐξαρκέσειεν», μπορεί να αναφερθεί και στους πιο εύχρηστους αιολικούς τύπους (σε -ειας, - ειεν, -ειαν) για το β΄ και γ΄ ενικό και για το γ΄ πληθυντικό πρόσωπο ευκτικής αορίστου ε.φ.

Στην περίπτωση της ευκτικής, έμφαση δίνεται σε ασκήσεις

που ζητούν αναγνώριση τύπων (ασκήσεις πολλαπλής επιλογής, αντιστοίχισης, συμπλήρωσης κενών) και όχι παραγωγή.

5η

Δεν θα διδαχθεί

6η

1. Να αναγνωρίσουν Οι μαθητές και οι μαθήτριες την παιδευτική αξία που απέδιδαν οι Αρκάδες και γενικά οι αρχαίοι Έλληνες

Το κείμενο της ενότητας (σελ. 44 σχ. βιβλίου)

- Ως αφόρμηση ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει Ηχογραφήσεις αρχαίας ελληνικής μουσικής: http://www.mmb.org.gr/page/default.a sp?id=4129&la=1

1. Λεξιλόγιο – Ετυμολογικά.

- Με αφορμή τα κείμενα (της ενότητας και τα παράλληλα), οι διδάσκοντες μπορούν να εστιάσουν στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου των μαθητών και μαθητριών, αξιοποιώντας κυρίως λέξεις που έχουν σχέση με την τέχνη (μουσικήν, χορεύουσι, θεάτροις κτλ.). Η

στη μουσική.	- Τα γλωσσικά σχόλια της σελ. 45 αξιοποιούνται στη διδακτική πράξη επιλεκτικά, με στόχο την κατανόηση του περιεχομένου του κειμένου και την απόδοσή του στη ν.ε. - Προτείνεται διαγραμματική απεικόνιση του περιεχομένου του κειμένου με άξονες τα υποκείμενα «οἱ παῖδες» (αναδεικνύονται οι συγκεκριμένες δραστηριότητες των Αρκάδων) και «οἱ πάλαι» (αιτιολογείται το ενδιαφέρον των Αρκάδων και αναδεικνύονται τα οφέλη της μουσικής παιδείας). - Για την καλύτερη νοηματική προσπέλαση του κειμένου, εκτός από τις ερωτήσεις της σελ. 46 και όσες ο/η εκπαιδευτικός διατυπώσει συμπληρωματικά ή εναλλακτικά, συνιστάται και η αξιοποίηση των παράλληλων κειμένων των σελ. 105- 106, καθώς και των ερωτήσεων που τα συνοδεύουν (σελ. 107). Για την ανάδειξη της διαχρονικής σημασίας της μουσικής με αφορμή το	παραγωγή, η σύνθεση και η αναζήτηση ετυμολογικά συγγενών λέξεων ενδείκνυνται στην περίπτωση αυτή. - Προτείνεται η αξιοποίηση του σχολικού Λεξικού της Αρχαίας Ελληνικής, του ψηφιακού λεξικού των Liddell & Scott (http://www.greek- language.gr/digitalResources/ancient_greek/to ols/liddel-scott/index.htm), αλλά και ηλεκτρονικών λεξικών της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα (http://www.greek- language.gr/greekLang/index.html). - Δεν θα διδαχθεί το Β΄ μέρος (σελ. 47 του σχ. βιβλίου) ως έχει. 2. Γραμματική. Αόριστος β΄. Με επισήμανση των τύπων των κειμένων (αναφοράς και παράλληλων) «παρεισαγαγεῖν» και «εὗρον», ο/η εκπαιδευτικός καθοδηγεί σταδιακά τους μαθητές και τις μαθήτριες στην εξοικείωση με τον σχηματισμό και την κλίση του αορίστου β΄ ε.φ. και μ.φ.. Εντοπίζονται οι ομοιότητες με τις καταλήξεις ενεστώτα και παρατατικού και δίνεται έμφαση στη σωστή χρήση τύπων του αορίστου β΄ στη ν.ε. (να προαγάγει, να συμβάλει κτλ.).
2. Να συσχετίσουν
τη σημασία και τον
ρόλο της μουσικής
στον αρχαίο κόσμο
με τη θέση της στις
μεταγενέστερες
εποχές με έμφαση
στη σημερινή.
3. Να αποδώσουν
το περιεχόμενο του
κειμένου στη ν.ε.
4. Να ασκηθούν
στην παραγωγή και
στη σύνθεση λέξεων
στην α.ε. και στη
ν.ε. και να
εμπλουτίσουν το
λεξιλόγιό τους.			Ενδεικτικά:
5. Να εξοικειωθούν			Σελ. 51: 2, 3
με τον σχηματισμό
του αορίστου β΄
ε.φ. και μ.φ., την
κλίση των ουσιαστικών ἡ γυνή και ὁ παῖς και την

αναγνώριση τύπων της οριστικής αντωνυμίας, προβαίνοντας σε συγκριτικές παρατηρήσεις με τη ν.ε.

κείμενο, βλ. σχετικό διδακτικό σενάριο στο αποθετήριο εκπαιδευτικών σεναρίων «Πρωτέας»: http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=122.

Τα ουσιαστικά ἡ γυνή και ὁ παῖς.

- Με επισήμανση των τύπων των κειμένων (αναφοράς και παράλληλων) «οἱ παῖδες» και

«τούς παῖδας» και αξιοποιώντας τις καταλήξεις ουσιαστικών της γ΄ κλίσης, Οι μαθητές και οι μαθήτριες γνωρίζουν την κλίση του ουσιαστικού ὁ παῖς και επισημαίνουν τις ιδιαιτερότητές του: στον τονισμό της γενικής πληθυντικού και στην κλητική ενικού.

- Εκκινώντας από τη χρήση της γενικής

«παίδων» στη ν.ε. (Νοσοκομείο Παίδων), ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να ζητήσει από τους μαθητές και τις μαθήτριες να βρουν και άλλους τύπους ουσιαστικών της της α.ε. που απαντούν στο λόγιο χρηστικό επίπεδο της ν.ε. Με αναφορά στη φράση «Συν γυναιξί και τέκνοις» και την αξιοποίηση καταλήξεων της γ΄ κλίσης, Οι μαθητές και οι μαθήτριες γνωρίζουν την κλίση του ουσιαστικού ἡ γυνή, επισημαίνοντας την ιδιαιτερότητα της κατάληξης της κλητικής ενικού.

Η οριστική – επαναληπτική αντωνυμία.

- Με αφετηρία τον τύπο «αὐτοῖς» του κειμένου και την επισήμανση ότι δεν πρόκειται για δεικτική αντωνυμία, όπως στη ν.ε., Οι μαθητές και οι μαθήτριες ασκούνται στην αναγνώριση

			και στη λειτουργία των τύπων της οριστικής – επαναληπτικής αντωνυμίας α*ὐτός, αὐτή, αὐτό*. - Ο/η εκπαιδευτικός κάνει αναφορά στις οριστικές αντωνυμίες της ν.ε.	Ενδεικτικά: Σελ. 51: 4
7η	Δεν θα διδαχθεί
	1. Να	Το κείμενο της ενότητας (σελ. 60 σχ. βιβλίου) - Τα γλωσσικά σχόλια της σελ. 61 αξιοποιούνται στη διδακτική πράξη επιλεκτικά, με στόχο την κατανόηση του περιεχομένου του κειμένου και την απόδοσή του στη ν.ε. - Για την καλύτερη νοηματική προσπέλαση του κειμένου, εκτός από τις ερωτήσεις της σελ. 62 και όσες ο/η εκπαιδευτικός διατυπώσει συμπληρωματικά ή εναλλακτικά, συνιστάται και η αξιοποίηση του παράλληλου κειμένου της σελ. 108, καθώς και των ερωτήσεων που το συνοδεύουν (σελ. 109). Για εμβάθυνση στο θέμα του σεβασμού προς τους γονείς στον	1. Λεξιλόγιο – Ετυμολογικά. Με αφορμή τα κείμενα (της ενότητας και το παράλληλο), οι εκπαιδευτικοί ασκούν τους μαθητές και τις μαθήτριες στην παραγωγή και στη σύνθεση, σύμφωνα και με τα προτεινόμενα στις προηγούμενες ενότητες. Δεν θα διδαχθεί το Β΄ μέρος (σελ. 63-64 του σχολ. βιβλίου) ως έχει. 2. Γραμματική. Παθητικοί χρόνοι φωνηεντόληκτων και αφωνόληκτων ρημάτων. - Με αφετηρία φράσεις της ν.ε. όπου χρησιμοποιούνται παθητικοί χρόνοι αλλά και τύπους των κειμένων (ἐγκατελήφθη, σωθῆναι, θαυμασθείς κ.ά.), Οι μαθητές και οι μαθήτριες εξοικειώνονται με τον σχηματισμό και την
8η	προσδιορίσουν Οι μαθητές και οι				4
	μαθήτριες τον
	σκοπό της
	ενσωμάτωσης ενός
	μύθου σε έναν
	ρητορικό λόγο με
	πολιτικό
	περιεχόμενο και να
	αξιολογήσουν τη
	βαρύτητά του ως
	επιχειρήματος.
	2. Να εντοπίσουν τις
	βασικές ιδέες του
	κειμένου και τις
	αξίες του αρχαίου			Ενδεικτικά:
	ελληνικού κόσμου τις οποίες απηχούν.			Σελ. 68: 3

3. Να αποδώσουν το περιεχόμενο του κειμένου στη ν.ε.

4. Να ασκηθούν στην παραγωγή και στη σύνθεση λέξεων στην α.ε. και στη ν.ε. και να

εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους.

5. Να εξοικειωθούν με τον σχηματισμό του παθητικού μέλλοντα και αορίστου.

αρχαίο κόσμο και σύγκριση με τη σύγχρονη εποχή, βλ. το ομώνυμο διδακτικό σενάριο στο αποθετήριο εκπαιδευτικών σεναρίων «Πρωτέας»: http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=1277.

κλίση των παθητικών χρόνων.

Οι αυτοπαθητικές αντωνυμίες δεν θα διδαχθούν.

3. Σύνταξη.

Ποιητικό αίτιο και παθητική σύνταξη.

- Με αφετηρία παραδείγματα από τη ν.ε. και τύπους των κειμένων (αναφοράς και παράλληλου), Οι μαθητές και οι μαθήτριες προσδιορίζουν τις μορφές και τη λειτουργία του ποιητικού αιτίου σε σύγκριση με τη ν.ε.

Ενδεικτικά: Σελ. 69: 5, 6, 7

6. Να

προσδιορίσουν τη λειτουργία και τη μορφή του ποιητικού αιτίου σε σχέση και με τη ν.ε.

9η

1. Να

προσδιορίσουν Οι μαθητές και οι μαθήτριες τη ροή της σκέψης του

Το κείμενο της ενότητας (σελ. 70 σχ. βιβλίου)

- Τα γλωσσικά σχόλια της σελ. 71

αξιοποιούνται στη διδακτική πράξη

1. Λεξιλόγιο – Ετυμολογικά.

- Με αφορμή τα κείμενα (της ενότητας και το παράλληλο), οι εκπαιδευτικοί μπορούν να εστιάσουν στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου

Σωκράτη και να	επιλεκτικά, με στόχο την κατανόηση του περιεχομένου του κειμένου και την απόδοσή του στη ν.ε. - Για τη νοηματική προσπέλαση του κειμένου, αξιοποιούνται οι ερωτήσεις της σελ.72 και όσες ο/η εκπαιδευτικός διατυπώσει συμπληρωματικά ή εναλλακτικά, αλλά και το παράλληλο κείμενο της σελ. 109, μαζί με τις ερωτήσεις που το συνοδεύουν. - Για τον προσδιορισμό της δομής του επιχειρήματος, ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να υπενθυμίσει στους/στις μαθητές και μαθήτριες όσα γνωρίζουν από το μάθημα της ΝΕΓ Β΄ Γυμνασίου για την Αξιολόγηση και διατύπωση επιχειρημάτων. - Κατά τον σχολιασμό του κειμένου, δίνεται έμφαση σε κάθε ερώτηση ξεχωριστά και στον ρόλο της προσωποποίησης. Για μια διαχρονική θεώρηση των εννοιών του δικαίου και του νόμου με αφετηρία το κείμενο, βλ. το ομώνυμο διδακτικό σενάριο στο αποθετήριο	των μαθητών και μαθητριών, αξιοποιώντας κυρίως λέξεις που έχουν σχέση με τις έννοιες του νόμου και του δικαίου (νόμους, δίκην κτλ.). Η παραγωγή, η σύνθεση και η αναζήτηση ετυμολογικά συγγενών λέξεων ενδείκνυνται στην περίπτωση αυτή, όπως και η αξιοποίηση του σχολικού Λεξικού της Αρχαίας Ελληνικής ή ηλεκτρονικών λεξικών, όπως αυτών της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα. Δεν θα διδαχθεί το Β΄ μέρος (σελ. 72-73 του σχ. βιβλίου) ως έχει. 2. Σύνταξη. Τα είδη του μορίου *ἄν.* - Οι μαθητές και οι μαθήτριες , με αφετηρία τύπους των κειμένων (ἄν ἰσχύωσιν, ἄν ἔχοι, δύναιντ’ ἄν κ.ά.), γνωρίζουν τα είδη του μορίου ἄν, χωρίς να υπεισέλθουν σε λεπτομέρειες. Τρόποι σύνδεσης προτάσεων. - Με αφετηρία παραδείγματα από τη ν.ε. και αξιοποίηση του υλικού των κειμένων, Οι μαθητές και οι μαθήτριες προσδιορίζουν τους τρόπους σύνδεσης προτάσεων με έμφαση στην παρατακτική και την υποτακτική σύνδεση. Αξιοποιείται εδώ και το διάγραμμα της σ. 131 του σχολ. βιβλίου αλλά και ο πίνακας της σελ.
διακρίνουν τα
στάδια του
επιχειρήματος που
χρησιμοποιεί.
2. Να εκφράσουν τις
απόψεις τους
σχετικά με το θέμα
της εφαρμογής των
νόμων και τα
κίνητρα που
δίνονται από την
εκάστοτε πολιτεία
για την τήρησή
τους.
3. Να αποδώσουν
το περιεχόμενο του
κειμένου στη ν.ε.			Ενδεικτικά:
4. Να μελετήσουν			Σελ. 78: 1, 2
την α.ε. συγκριτικά
με τη ν.ε. και να
εμπλουτίσουν το
λεξιλόγιό τους.
5. Να γνωρίσουν τα είδη του μορίου ἄν.

6. Να

προσδιορίσουν τα είδη της σύνδεσης προτάσεων και να διακρίνουν τις δευτερεύουσες προτάσεις σε

ονοματικές και επιρρηματικές.

εκπαιδευτικών σεναρίων «Πρωτέας»: http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=315.

195 του σχολικού Συντακτικού της Αρχαίας Ελληνικής.

Δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις

- Με πορεία από τη συγχρονία στη διαχρονία, Οι μαθητές και οι μαθήτριες διακρίνουν ως προς τη συντακτική τους θέση τις δευτερεύουσες προτάσεις σε ονοματικές και επιρρηματικές.

7. Να διακρίνουν τα είδη των

ονοματικών δευτερευουσών προτάσεων, επισημαίνοντας ομοιότητες και διαφορές με τη ν.ε.

- Η διάκριση αυτή ακολουθείται από τα είδη των ονοματικών προτάσεων. Η αναφορά δε θα είναι εκτενής. Επισημαίνονται η εισαγωγή, η εξάρτηση και η συντακτική θέση, με βάση την αντιπαράθεσή τους με τις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις της ν.ε.

Η εκφορά των προτάσεων δεν θα διδαχθεί.

Ενδεικτικά: Σελ. 78: 3, 4

Σελ. 79: 5, 6, 7

10η

1. Να επισημάνουν Οι μαθητές και οι μαθήτριες το

επιχείρημα του κειμένου και να αξιολογήσουν την πειστικότητά του.

2. Να μελετήσουν την α.ε. συγκριτικά με τη ν.ε. και να

Το κείμενο της ενότητας (σελ. 80 σχ. βιβλίου)

- Το κείμενο δίνεται στους μαθητές και τις μαθήτριες από τον/την εκπαιδευτικό σε μετάφραση όσο γίνεται πιο πιστή.

- Οι μαθητές και οι μαθήτριες συγκρίνουν τη μετάφραση με το πρωτότυπο και επισημαίνουν κυρίως λέξεις που έχουν παρόμοια ή εντελώς

1. Λεξιλόγιο – Ετυμολογικά.

Με αφετηρία τη σύγκριση μεταφρασμένου και πρωτότυπου κειμένου και την επιλεκτική χρήση των γλωσσικών σχολίων, Οι μαθητές και οι μαθήτριες ασκούνται στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου τους, σύμφωνα και με τα προτεινόμενα στις προηγούμενες ενότητες.

Δεν θα διδαχθεί το Β΄ μέρος (σελ. 82 του σχ.

εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους.

διαφορετική σημασία στην α.ε. και στη ν.ε.

βιβλίου) ως έχει.

2. Σύνταξη.

3. Να

προσδιορίσουν τον ρόλο της

υποτακτικής σύνδεσης στο κείμενο.

- Προσδιορίζουν και αξιολογούν το επιχείρημα του ρήτορα ως προς την πειστικότητά του.

- Σχολιάζουν την πυκνότητα και τον ρυθμό που προσδίδει στο κείμενο η υποτακτική σύνδεση.

Δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις (α΄ μέρος).

- Εκκινώντας από παραδείγματα της ν.ε., προσδιορίζονται τα είδη των δευτερευουσών επιρρηματικών προτάσεων.

4. Να γνωρίσουν τα είδη των

επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων στην α.ε.

5. Να

συστηματοποιήσου ν βασικά στοιχεία των αιτιολογικών, τελικών, συμπερασματικών και

εναντιωματικών- παραχωρητικών προτάσεων σε σχέση και με τη ν.ε.

Το αρχαίο κείμενο θα αξιοποιηθεί για τη διδασκαλία των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων.

- Οι μαθητές και οι μαθήτριες προσδιορίζουν κυρίως την εισαγωγή και τη συντακτική θέση των αιτιολογικών, τελικών, συμπερασματικών και εναντιωματικών-παραχωρητικών προτάσεων της α.ε., με βάση την αντιπαράθεσή τους με τις αντίστοιχες δευτερεύουσες προτάσεις της ν.ε.

- Αξιοποιείται το κείμενο αναφοράς για τον εντοπισμό όσων προτάσεων εμπίπτουν στα είδη αυτά.

Η εκφορά των προτάσεων δεν θα διδαχθεί.

Ενδεικτικά:

Σελ. 85: 1, 2, 3,

4, 5, 6

11η

1. Να

προσδιορίσουν Οι μαθητές και οι μαθήτριες το

περιεχόμενο της έννοιας της φιλίας και της συμμαχίας μεταξύ των χωρών με αναγωγή στη σύγχρονη εποχή.

2. Να μελετήσουν την α.ε. συγκριτικά με τη ν.ε. και να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους.

3. Να

συστηματοποιήσου ν βασικά στοιχεία των υποθετικών, χρονικών και αναφορικών επιρρηματικών προτάσεων σε σχέση και με τη ν.ε.

Το κείμενο της ενότητας (σελ. 86 σχ. βιβλίου)

- Οι μαθητές και οι μαθήτριες συγκρίνουν τη μετάφραση με το πρωτότυπο και επισημαίνουν κυρίως λέξεις που έχουν παρόμοια σημασία στην α.ε. και στη ν.ε.

- Συζητούνται τα νοήματα του κειμένου με αναφορά σε σύγχρονα δεδομένα και συνεξέταση με το παράλληλο κείμενο της σελ. 110.

Το αρχαίο κείμενο της ενότητας θα αξιοποιηθεί για τη διδασκαλία των επιρρηματικών δευτερευουσών προτάσεων.

1. Λεξιλόγιο – Ετυμολογικά.

Προτείνεται η αξιοποίηση του ρ. ἔχω.

Δεν θα διδαχθεί το Β΄ μέρος (σελ. 88-89 του σχ. βιβλίου) ως έχει.

2. Σύνταξη.

Δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις (β΄ μέρος).

- Εκκινώντας από παραδείγματα της ν.ε., παρουσιάζονται οι υποθετικές, χρονικές και αναφορικές επιρρηματικές προτάσεις της α.ε.

- Επισημαίνονται κυρίως η εισαγωγή και η συντακτική θέση με βάση την αντιπαράθεσή τους με τις αντίστοιχες δευτερεύουσες προτάσεις της ν.ε.

- Αξιοποιείται το κείμενο αναφοράς για τον εντοπισμό όσων εμπίπτουν στα είδη αυτά.

Η εκφορά των προτάσεων δεν θα διδαχθεί.

Ενδεικτικά: Σελ. 90: 1, 2

Σελ. 91: 3, 4, 5

(χωρίς να

ζητείται η εκφορά)

12η

Δεν θα διδαχθεί

	Η επανάληψη λεξιλογικών, ετυμολογικών και γραμματικοσυντακτικών φαινομένων συνιστάται να γίνει στο πλαίσιο της διδασκαλίας του κειμένου του Αρριανού Αλεξάνδρου Ανάβαση, το οποίο θα διδαχθεί κατά την περίοδο 16 Μαρτίου - Μάιος.
Σύνολο προβλεπόμενων διδακτικών ωρών (συνυπολογίζονται και οι 3 ώρες που αφιερώθηκαν κατά την έναρξη του σχολικού έτους για την αναπλήρωση πιθανών βασικών μαθησιακών κενών)		34
ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Οι μαθητές και οι μαθήτριες καθοδηγούνται να μπορούν να: α) Συζητούν ιδέες, απόψεις και προβλήματα της αρχαίας εποχής σε σχέση με αυτά της σύγχρονης, επισημαίνοντας τις συνέχειες ή τις ασυνέχειες. β) Αναγνωρίζουν τη διαχρονική εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας και αντιλαμβάνονται τις διαφορές της α.ε. με τη ν.ε.. γ) Επισημαίνουν δομές στο αρχαίο κείμενο αντίστοιχες με εκείνες της ν.ε. δ) Αποδίδουν το αρχαίο κείμενο σε ορθό νεοελληνικό λόγο. ε) Αναγνωρίζουν ό,τι δεν επιβιώνει στη ν.ε. (αναγνωριστικός γραμματισμός) και σχηματίζουν ό,τι επιβιώνει, καθώς και ό,τι υπηρετεί το λόγιο χρηστικό επίπεδό της, σε ό,τι αφορά: - Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων - Τύπους των ουσιαστικών ἡ γυνή και ὁ παῖς - Τύπους της οριστικής - επαναληπτικής αντωνυμίας - Τύπους της ευκτικής ε.φ. και μ.φ. βαρύτονων ρημάτων - Ρηματικούς και ονοματικούς τύπους του αορίστου β΄ ε.φ. και μ.φ. - Τύπους των παθητικών χρόνων - Τις μορφές και τη λειτουργία του ποιητικού αιτίου – την παθητική σύνταξη - Τα είδη του μορίου ἄν - Την παρατακτική και την υποτακτική σύνδεση προτάσεων - Τις δευτερεύουσες ονοματικές και επιρρηματικές προτάσεις (είδη, εισαγωγή, συντακτική θέση).

ΕΣΠΕΡΙΝΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ

Από το διδακτικό βιβλίο «Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου» των Ν. Μπεζαντάκου, Β. Χαραλαμπάκου κ.ά, δεν θα διδαχθούν οι ενότητες 2, 3, 5, 7, 10, 11 και 12. Οι υπόλοιπες ενότητες θα διδαχθούν μία (1) ώρα την εβδομάδα κατά την περίοδο Σεπτέμβριος - 15 Μαρτίου ως ακολούθως:

ΑΝΑΚΛΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΠΕΔΩΣΗ ΓΝΩΣΗΣ – ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΝΕΩΝ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΣΤΟΧΩΝ

ΕΝΟΤΗΤΕ Σ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

ΚΕΙΜΕΝΑ

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ - ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ, ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ

ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΩΡΕΣ

1η

1. Να γνωρίσουν Οι μαθητές και οι μαθήτριες μια άλλη εκδοχή του μύθου για την Ελένη και τον Τρωικό πόλεμο.

2. Να

διαμορφώσουν άποψη για τα πραγματικά αίτια του Τρωικού πολέμου.

3. Να

αξιολογήσουν την άποψη του Ηροδότου σχετικά με τον Τρωικό

Το κείμενο της ενότητας (σελ. 8 σχ. βιβλίου)

- Συζητούνται οι ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με αξιοποίηση ή/και εμπλουτισμό των ερωτήσεων της σελ. 10 και αξιοποίηση των παράλληλων κειμένων της σελ. 100 και των ερωτήσεων που τα συνοδεύουν (σελ. 101). Μπορεί ως αφόρμηση της διδασκαλίας να επιλεγεί το πρώτο παράλληλο κείμενο (απόσπασμα από το ποίημα Ελένη του Γ. Σεφέρη).

1. Λεξιλόγιο

2. Ετυμολογικά, γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα Επιλέγονται τα φαινόμενα τα οποία οι εκπαιδευτικοί κρίνουν ότι χρήζουν επανάληψης και εμπέδωσης από τους μαθητές και τις μαθήτριες.

Οι εκπαιδευτικοί αξιοποιούν πρωτίστως τα κείμενα, για να υπηρετήσουν τους στόχους που έχουν θέσει, βάσει της διερεύνησης των βασικών μαθησιακών κενών που έκαναν κατά την έναρξη των μαθημάτων.

Από τις σελ. 11-13 του σχ. βιβλίου επιλέγουν από τις επαναληπτικές

	πόλεμο. 4. Να αποκωδικοποιήσο υν τις συντακτικές - νοηματικές σχέσεις που συνέχουν το κείμενο, ώστε να μπορούν να το αποδώσουν στη ν.ε.	- Για τις εκδοχές του μύθου της Ελένης μπορεί να αξιοποιηθεί σχετικό κείμενο που επισυνάπτεται στα ερμηνευτικά σχόλια του εμπλουτισμένου βιβλίου μαθητή στο Ψηφιακό Σχολείο: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/sho w.php/DSGYM-C106/502/3268,13323/			ασκήσεις εκείνες που υπηρετούν τους στόχους αυτούς.
	5. Να εμπεδώσουν ύλη που έχουν διδαχθεί σε ετυμολογικό και μορφοσυντακτικό επίπεδο στην Α΄ και στη Β΄ Γυμνασίου.
2η	Δεν θα διδαχθεί
3η	Δεν θα διδαχθεί
4η	1. Να αντιδιαστείλουν Οι μαθητές και οι μαθήτριες τα πλεονεκτήματα της		Το κείμενο της ενότητας (σελ. 30 σχ. βιβλίου) - Τα γλωσσικά σχόλια της σελ. 31 αξιοποιούνται στη διδακτική πράξη επιλεκτικά, με στόχο την κατανόηση του	1. Λεξιλόγιο – Ετυμολογικά. Με αφορμή τα κείμενα (της ενότητας και τα παράλληλα), οι εκπαιδευτικοί ασκούν τους μαθητές και τις μαθήτριες στην παραγωγή και στη σύνθεση, καθώς και στην αναζήτηση	Στην περίπτωση της ευκτικής, έμφαση δίνεται σε ασκήσεις που ζητούν αναγνώριση τύπων	4

ειρήνης προς τις ολέθριες συνέπειες που επιφέρει ο πόλεμος.

2. Να

προσδιορίσουν το είδος και τον σκοπό του κειμένου και να επισημάνουν τις

λεξιλογικές και υφολογικές επιλογές του ρήτορα που υπηρετούν τον σκοπό αυτό.

3. Να δώσουν τη δική τους

μεταφραστική εκδοχή.

4. Να ασκηθούν στην παραγωγή και στη σύνθεση λέξεων στην α.ε. και στη ν.ε. και να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους.

5. Να εμπεδώσουν τη σημασία, τις

περιεχομένου του κειμένου και την απόδοσή του στη ν.ε.

- Συζητούνται οι ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με αξιοποίηση ή/και εμπλουτισμό των ερωτήσεων της σελ. 32 και αξιοποίηση των παράλληλων κειμένων των σελ. 102-104, καθώς και των ερωτήσεων που τα συνοδεύουν.

Για επέκταση ή εμπλουτισμό της παραδοσιακής διδασκαλίας, βλ. το σενάριο «Ισοκράτους, Περί ειρήνης: Οι μαθητές και οι μαθήτριες μιλούν για την ειρήνη» στο αποθετήριο εκπαιδευτικών σεναρίων «Πρωτέας»: http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=1593

ετυμολογικά συγγενών λέξεων.

Δεν θα διδαχθεί το Β΄ μέρος (σελ. 33-34 του σχ. βιβλίου) ως έχει.

2. Γραμματική.

Η β΄ τάξη συνηρημένων ρημάτων (σελ. 34-

37) δεν θα διδαχθεί.

- Με αναφορά στους τύπους «ἐξαρκέσειεν» και «γιγνοίμεθα», ο/η εκπαιδευτικός καθοδηγεί σταδιακά τους μαθητές και τις μαθήτριες στην εξοικείωση με τις σημασίες, τις χρήσεις και τον σχηματισμό της ευκτικής. Πιο συγκεκριμένα:

(με ασκήσεις πολλαπλής επιλογής, αντιστοίχισης, συμπλήρωσης κενών) και όχι παραγωγή.

	χρήσεις και τον			γίνουν αντιπαραθετικές επισημάνσεις.
	σχηματισμό της ευκτικής ε.φ. και μ.φ. των βαρύτονων ρ. της α.ε., σε σχέση και με σημασιολογικά αντίστοιχες γλωσσικές μορφές της ν.ε.			- Αξιοποιώντας τη σχολική Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, Οι μαθητές και οι μαθήτριες εξοικειώνονται με τον σχηματισμό της ευκτικής με την εξής πορεία: α) ευκτική ενεστώτα, μέλλοντα και αορίστου βαρύτονων ρ. ε.φ., β) ευκτική ενεστώτα, μέλλοντα και αορίστου βαρύτονων ρ. μ.φ., γ) ευκτική ενεστώτα και μέλλοντα του ρ. ε*ἰμί* και ευκτική
				παρακειμένου βαρύτονων ρ. ε.φ. και μ.φ.
				- Ο/η εκπαιδευτικός με βάση τον τύπο «ἐξαρκέσειεν» μπορεί να αναφερθεί και
				στους πιο εύχρηστους αιολικούς τύπους (σε
				-ειας, -ειεν, -ειαν) για το β΄ και γ΄ ενικό και
				για το γ΄ πληθυντικό πρόσωπο ευκτικής
				αορίστου ε.φ.
5η	Δεν θα διδαχθεί
6η	1. Να αναγνωρίσουν Οι μαθητές και οι μαθήτριες την παιδευτική αξία που απέδιδαν οι Αρκάδες και γενικά οι αρχαίοι Έλληνες στη	Το κείμενο της ενότητας (σελ. 44 σχ. βιβλίου) - Ως αφόρμηση ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει Ηχογραφήσεις αρχαίας ελληνικής μουσικής:	1. Λεξιλόγιο – Ετυμολογικά. - Με αφορμή τα κείμενα (της ενότητας και τα παράλληλα), οι εκπαιδευτικοί μπορούν να εστιάσουν στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου των μαθητών και μαθητριών, αξιοποιώντας κυρίως λέξεις που έχουν σχέση με την τέχνη (μουσικήν, χορεύουσι, θεάτροις κτλ.). Η παραγωγή, η σύνθεση και η αναζήτηση ετυμολογικά		4

μουσική.	http://www.mmb.org.gr/pa ge/default.asp?id=4129&la= 1 - Τα γλωσσικά σχόλια της σελ. 45 αξιοποιούνται στη διδακτική πράξη επιλεκτικά, με στόχο την κατανόηση του περιεχομένου του κειμένου και την απόδοσή του στη ν.ε. - Προτείνεται διαγραμματική απεικόνιση του περιεχομένου του κειμένου με άξονες τα υποκείμενα «οἱ παῖδες» (αναδεικνύονται οι συγκεκριμένες δραστηριότητες των Αρκάδων) και «οἱ πάλαι» (αιτιολογείται το ενδιαφέρον των Αρκάδων και αναδεικνύονται τα οφέλη της μουσικής παιδείας). - Για την καλύτερη νοηματική προσπέλαση του	συγγενών λέξεων ενδείκνυνται στην περίπτωση αυτή. - Προτείνεται η αξιοποίηση του σχολικού Λεξικού της Αρχαίας Ελληνικής, αλλά και ηλεκτρονικών λεξικών της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα: http://www.greek- language.gr/greekLang/index.html Δεν θα διδαχθεί το Β΄ μέρος (σελ. 47 του σχ. βιβλίου) ως έχει. 2. Γραμματική Αόριστος β΄ Με επισήμανση των τύπων των κειμένων (αναφοράς και παράλληλων) «παρεισαγαγεῖν» και «εὗρον», ο/η εκπαιδευτικός καθοδηγεί σταδιακά τους μαθητές και τις μαθήτριες στην εξοικείωση με τον σχηματισμό και την κλίση του αορίστου β΄ ε.φ. και μ.φ.. Εντοπίζονται οι ομοιότητες με τις καταλήξεις ενεστώτα και παρατατικού και δίνεται έμφαση στη σωστή χρήση τύπων του αορίστου β΄ στη ν.ε. (να προαγάγει, να συμβάλει κτλ.) Τα ουσιαστικά ἡ γυνή και *ὁ παῖς - Με επισήμανση των τύπων των κειμένων (αναφοράς και παράλληλων) «οἱ παῖδες» και «τούς παῖδας» και αξιοποιώντας τις καταλήξεις ουσιαστικών της γ΄ κλίσης, Οι μαθητές και οι μαθήτριες γνωρίζουν την κλίση του ουσιαστικού ὁ πα*ῖς και επισημαίνουν τις ιδιαιτερότητές του: στον τονισμό της γενικής πληθυντικού και στην
2. Να συσχετίσουν
τη σημασία και τον
ρόλο της μουσικής
στον αρχαίο κόσμο
με τη θέση της στις
μεταγενέστερες
εποχές με έμφαση
στη σημερινή.
3. Να αποδώσουν το
περιεχόμενο του
κειμένου στη ν.ε.
4. Να ασκηθούν
στην παραγωγή και
στη σύνθεση λέξεων
στην α.ε. και στη ν.ε.
και να εμπλουτίσουν
το λεξιλόγιό τους.
			Ενδεικτικά:
5. Να εξοικειωθούν
με τον σχηματισμό			Σελ. 51: 2, 3
του αορίστου β΄ ε.φ.
και μ.φ.,
προβαίνοντας σε
συγκριτικές
παρατηρήσεις με τη
ν.ε., καθώς και την

	κλίση των ουσιαστικών ἡ γυνή και ὁ παῖς.	κειμένου, εκτός από τις ερωτήσεις της σελ.46 και όσες ο/η εκπαιδευτικός	κλητική ενικού. - Εκκινώντας από τη χρήση της γενικής «παίδων» στη ν.ε. (Νοσοκομείο Παίδων), ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να ζητήσει από τους μαθητές και τις μαθήτριες να βρουν και άλλους τύπους ουσιαστικών της α.ε. που απαντούν στο λόγιο χρηστικό επίπεδο της ν.ε. Με αναφορά στη φράση «Συν γυναιξί και τέκνοις» και την αξιοποίηση καταλήξεων της γ΄ κλίσης, Οι μαθητές και οι μαθήτριες γνωρίζουν την κλίση του ουσιαστικού ἡ γυνή, επισημαίνοντας την ιδιαιτερότητα της κατάληξης της κλητικής ενικού. Η οριστική - επαναληπτική αντωνυμία δεν θα διδαχθεί.
		διατυπώσει
		συμπληρωματικά ή
		εναλλακτικά, συνιστάται
		και η αξιοποίηση των
		παράλληλων κειμένων των
		σελ. 105-106, καθώς και
		των ερωτήσεων που τα
		συνοδεύουν (σελ. 107).
		Για την ανάδειξη της
		διαχρονικής σημασίας της
		μουσικής με αφορμή το
		κείμενο, βλ. σχετικό
		διδακτικό σενάριο στο
		αποθετήριο εκπαιδευτικών
		σεναρίων «Πρωτέας»:
		http://proteas.greek-
		language.gr/scenario.html?
		sid=122.
7η	Δεν θα διδαχθεί

	1. Να	Το κείμενο της ενότητας (σελ. 60 σχ. βιβλίου) - Τα γλωσσικά σχόλια της σελ. 61 αξιοποιούνται στη διδακτική πράξη επιλεκτικά, με στόχο την κατανόηση του περιεχομένου του κειμένου και την απόδοσή του στη ν.ε. - Για την καλύτερη νοηματική προσπέλαση του κειμένου, εκτός από τις ερωτήσεις της σελ. 62 και όσες ο/η εκπαιδευτικός διατυπώσει συμπληρωματικά ή εναλλακτικά, συνιστάται και η αξιοποίηση του παράλληλου κειμένου της σελ. 108, καθώς και των ερωτήσεων που το συνοδεύουν (σελ. 109). Για εμβάθυνση στο θέμα του σεβασμού προς τους γονείς στον αρχαίο κόσμο και σύγκριση με τη	1. Λεξιλόγιο – Ετυμολογικά. Με αφορμή τα κείμενα (της ενότητας και το παράλληλο), οι διδάσκοντες ασκούν τους μαθητές και τις μαθήτριες στην παραγωγή και στη σύνθεση. Δεν θα διδαχθεί το Β΄ μέρος (σελ. 63-64 του σχ. βιβλίου) ως έχει. 2. Γραμματική. Παθητικοί χρόνοι φωνηεντόληκτων και αφωνόληκτων ρημάτων. - Με αφετηρία φράσεις της ν.ε. όπου χρησιμοποιούνται παθητικοί χρόνοι αλλά και τύπους των κειμένων (ἐγκατελήφθη, σωθῆναι, θαυμασθείς κτλ.), Οι μαθητές και οι μαθήτριες εξοικειώνονται με τον σχηματισμό και την κλίση των παθητικών χρόνων. Οι αυτοπαθητικές αντωνυμίες Δεν θα διδαχθούν. 3. Σύνταξη. Ποιητικό αίτιο και παθητική σύνταξη. - Με αφετηρία παραδείγματα από τη ν.ε. και τύπους των κειμένων (αναφοράς και παράλληλου), Οι μαθητές και οι μαθήτριες προσδιορίζουν τις μορφές και τη λειτουργία του ποιητικού αιτίου σε σύγκριση με τη ν.ε.
8η	προσδιορίσουν Οι μαθητές και οι				4
	μαθήτριες τον
	σκοπό της
	ενσωμάτωσης ενός
	μύθου σε έναν
	ρητορικό λόγο με
	πολιτικό
	περιεχόμενο και να
	αξιολογήσουν τη
	βαρύτητά του ως
	επιχειρήματος.
	2. Να εντοπίσουν τις
	βασικές ιδέες του
	κειμένου και τις
	αξίες του αρχαίου			Ενδεικτικά:
	ελληνικού κόσμου τις οποίες απηχούν.			Σελ. 68: 3
	3. Να αποδώσουν το
	περιεχόμενο του
	κειμένου στη ν.ε.
	4. Να ασκηθούν
	στην παραγωγή και
	στη σύνθεση λέξεων
	στην α.ε. και στη ν.ε.
	και να εμπλουτίσουν

το λεξιλόγιό τους.

5. Να εξοικειωθούν με τον σχηματισμό του παθητικού μέλλοντα και αορίστου.

6. Να

προσδιορίσουν τη λειτουργία και τη μορφή του

ποιητικού αιτίου σε σχέση και με τη ν.ε.

σύγχρονη εποχή, βλ. το ομώνυμο διδακτικό σενάριο στο αποθετήριο εκπαιδευτικών σεναρίων

«Πρωτέας»: http://proteas.greek- language.gr/scenario.html? sid=1277

Ενδεικτικά: Σελ. 69: 6, 7

9η

1. Να

προσδιορίσουν Οι μαθητές και οι μαθήτριες τη ροή της σκέψης του Σωκράτη και να διακρίνουν τα

στάδια του

επιχειρήματος που χρησιμοποιεί.

2. Να εκφράσουν τις απόψεις τους

Το κείμενο της ενότητας (σελ. 70 σχ. βιβλίου)

- Οι μαθητές και οι μαθήτριες συγκρίνουν τη μετάφραση με το

πρωτότυπο και

επισημαίνουν κυρίως λέξεις

1. Λεξιλόγιο - Ετυμολογικά

- Με αφορμή το κείμενο, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να εστιάσουν στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου των μαθητών και μαθητριών, αξιοποιώντας κυρίως λέξεις που έχουν σχέση με τις έννοιες του νόμου και του δικαίου (νόμους, δίκην κτλ.). Η παραγωγή, η σύνθεση και η αναζήτηση ετυμολογικά συγγενών λέξεων ενδείκνυνται στην περίπτωση αυτή, όπως και η αξιοποίηση του σχολικού Λεξικού της Αρχαίας Ελληνικής ή ηλεκτρονικών λεξικών, όπως αυτών της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα.

Δεν θα διδαχθεί το Β΄ μέρος (σελ. 72-73 του σχ. βιβλίου)

Ο/η εκπαιδευτικός ασκεί τους μαθητές και τις μαθήτριες στον

χωρισμό του

κειμένου σε προτάσεις και στη διάκριση κύριων και δευτερευουσών προτάσεων (ονοματικών και

σχετικά με το θέμα της εφαρμογής των νόμων και τα

κίνητρα που δίνονται από την εκάστοτε πολιτεία για την τήρησή τους.

3. Να μελετήσουν την α.ε. συγκριτικά με τη ν.ε. και να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους.

4. Να

προσδιορίσουν τα είδη της σύνδεσης προτάσεων και να διακρίνουν τις δευτερεύουσες προτάσεις σε

ονοματικές και επιρρηματικές, επισημαίνοντας ομοιότητες και διαφορές με τη ν.ε.

που έχουν παρόμοια ή διαφορετική σημασία στην α.ε. και στη ν.ε.

- Συζητούνται τα νοήματα του κειμένου με αναφορά σε σύγχρονα δεδομένα.

- Για τον προσδιορισμό της δομής του επιχειρήματος, ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να υπενθυμίσει στους μαθητές και τις μαθήτριες όσα γνωρίζουν από το μάθημα της ΝΕΓ Β΄ Γυμνασίου

για την Αξιολόγηση και διατύπωση επιχειρημάτων.

- Κατά τον σχολιασμό του κειμένου δίνεται έμφαση σε κάθε ερώτηση ξεχωριστά και στον ρόλο της προσωποποίησης.

Για μια διαχρονική θεώρηση των εννοιών του δικαίου και του νόμου με αφετηρία το κείμενο, βλ.

ως έχει.

2. Σύνταξη.

Δεν θα διδαχθούν τα είδη του μορίου ἄν. Τρόποι σύνδεσης προτάσεων

- Με αφετηρία παραδείγματα από τη ν.ε. και αξιοποίηση του υλικού του κειμένου, Οι μαθητές και οι μαθήτριες διακρίνουν τις προτάσεις σε κύριες και δευτερεύουσες.

- Προσδιορίζουν τους τρόπους σύνδεσης προτάσεων με έμφαση στην παρατακτική και την υποτακτική σύνδεση. Αξιοποιείται εδώ και το διάγραμμα της σ. 131 του σχολ. βιβλίου αλλά και ο πίνακας της σελ. 195 του σχολικού Συντακτικού της Αρχαίας Ελληνικής.

- Οι μαθητές και οι μαθήτριες διακρίνουν τις δευτερεύουσες προτάσεις με βάση τη συντακτική τους θέση σε ονοματικές και επιρρηματικές.

Οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις Δεν θα διδαχθούν αναλυτικά.

επιρρηματικών).

	το ομώνυμο διδακτικό σενάριο στο αποθετήριο εκπαιδευτικών σεναρίων «Πρωτέας»: http://proteas.greek- language.gr/scenario.html? sid=315. Το αρχαίο κείμενο της ενότητας θα αξιοποιηθεί για τη διδασκαλία της παρατακτικής – υποτακτικής σύνδεσης και των δευτερευουσών προτάσεων.
Οι ενότητες 10, 11 και 12 δεν θα διδαχθούν
Η επανάληψη λεξιλογικών, ετυμολογικών και γραμματικοσυντακτικών φαινομένων συνιστάται να γίνει στο πλαίσιο της διδασκαλίας του κειμένου του Αρριανού Αλεξάνδρου Ανάβαση, το οποίο θα διδαχθεί κατά την περίοδο 16 Μαρτίου - Μάιος.
Σύνολο προβλεπόμενων διδακτικών ωρών (συνυπολογίζονται και οι 3 ώρες που αφιερώθηκαν κατά την έναρξη του σχολικού έτους για την αναπλήρωση πιθανών βασικών μαθησιακών κενών)		19
ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

1) ΑΡΡΙΑΝΟΥ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΗ

ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΣΤΟΥΣ/ΣΤΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

1. Κατά τη διδασκαλία, η έμφαση δίνεται στην ερμηνεία του κειμένου και συγκεκριμένα στην κατανόηση των ανθρώπινων ενεργειών και του χαρακτήρα των εμπλεκομένων προσώπων, καθώς και στην πολιτική και πολιτιστική σημασία της εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου.

2. Οι σύντομες συνδετικές περιλήψεις των παραλειπόμενων κεφαλαίων συνιστάται να διαβάζονται και να σχολιάζονται με τη βοήθεια των χαρτών και του χρονολογικού πίνακα του βιβλίου, ώστε Οι μαθητές και οι μαθήτριες να μπορούν να παρακολουθήσουν την πορεία της εκστρατείας του Αλεξάνδρου.

3. Οι εκπαιδευτικοί αξιοποιούν το κείμενο για άσκηση στα κυριότερα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα, όπου κρίνουν απαραίτητο.

4. Οι λεξιλογικοί πίνακες προσφέρονται για άντληση υλικού με στόχο τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου των μαθητών.

ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ

Από το βιβλίο «Αρριανού Αλεξάνδρου Ανάβαση» των Ν. Μπούρα, Κ. Ναστούλη, Α. Σακελλαρίου δεν θα διδαχθούν τα παρακάτω κεφάλαια:

Από την Εισαγωγή: τα κεφ. IV, VI και VII

Από το κείμενο: Β΄ Βιβλίο: το κεφ. 4, 9-11 και το κεφ. 12, 3-8

Ε΄ Βιβλίο: το κεφ. 18, 4-6 και το κεφ. 19, 1-3

Ζ΄ Βιβλίο: το κεφ. 26, 1-3

Η διδακτέα ύλη κατά την περίοδο 16 Μαρτίου έως τον Μάιο διαμορφώνεται ως ακολούθως:

ΕΝΟΤΗΤΑ	ΚΕΦΑΛΑΙΟ	ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΩΡΕΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ	I. Ο βίος του Αρριανού ΙΙ. Έργα του Αρριανού (επιγραμματικά) ΙΙΙ. Η γλώσσα του Αρριανού VIII. Η Ελλάδα από το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου ως τον Μεγάλο Αλέξανδρο V. Ο Αρριανός ως ιστορικός (Θα αξιοποιηθεί κατά τη γενική θεώρηση.)	1
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΓΡΑΝΙΚΟΥ: Διάσταση απόψεων Παρμενίωνα και Αλεξάνδρου για τη διεξαγωγή της μάχης	Α΄ ΒΙΒΛΙΟ: Κεφ. 13, 3-7	3
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΓΡΑΝΙΚΟΥ: Δεύτερη φάση της μάχης – Η γενναιότητα του Αλεξάνδρου	Α΄ ΒΙΒΛΙΟ: Κεφ. 15, 3-8	4
ΤΑ ΜΕΤΑ ΤΗ ΜΑΧΗ	Α΄ ΒΙΒΛΙΟ: Κεφ. 16, 4-7	3
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ	Ζ΄ ΒΙΒΛΙΟ: Κεφ. 28-30	2
ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ	Αποτίμηση του Αρριανού ως ιστορικού και της προσωπικότητας του Αλεξάνδρου Αξιοποίηση του κεφ. V της Εισαγωγής: Ο Αρριανός ως ιστορικός	1
Σύνολο προβλεπόμενων διδακτικών ωρών		14

ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Επιδιώκεται ώστε Οι μαθητές και οι μαθήτριες να:

- Κατανοούν εκτενέστερα αποσπάσματα συνεχούς κειμένου.

- Γνωρίσουν τον Αλέξανδρο όχι μόνο ως στρατιωτική και πολιτική ιδιοφυία, αλλά και ως άνθρωπο στις σχέσεις του με τους στρατιώτες του, τους φίλους και τους αντιπάλους του.

- Αποδίδουν το αρχαίο κείμενο σε ορθό νεοελληνικό λόγο.

- Συνειδητοποιήσουν τη συνέχεια και εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας και να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους.

- Εμπεδώσουν τα κυριότερα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα που διδάχθηκαν τους προηγούμενους μήνες.

ΕΣΠΕΡΙΝΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ

Από το βιβλίο Αρριανού Αλεξάνδρου Ανάβαση των Ν. Μπούρα, Κ. Ναστούλη, Α. Σακελλαρίου δεν θα διδαχθούν τα παρακάτω κεφάλαια:

Από την Εισαγωγή: τα κεφ. IV, VI και VII

Από το κείμενο: Α΄ Βιβλίο: το κεφ. 15, 3-5

Β΄ Βιβλίο: το κεφ. 4, 9-11, το κεφ. 12, 3-8

Ε΄ Βιβλίο: το κεφ. 18, 4-6 και το κεφ. 19, 1-3

Ζ΄ Βιβλίο: το κεφ. 26, 1-3

Η διδακτέα ύλη κατά την περίοδο από 16 Μαρτίου-έως τον Μάιο ορίζεται ως ακολούθως:

ΕΝΟΤΗΤΑ	ΚΕΦΑΛΑΙΟ	ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΩΡΕΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ	I. Ο βίος του Αρριανού ΙΙ. Έργα του Αρριανού (επιγραμματικά) ΙΙΙ. Η γλώσσα του Αρριανού VIII. Η Ελλάδα από το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου ως τον Μεγάλο Αλέξανδρο V. Ο Αρριανός ως ιστορικός (Θα αξιοποιηθεί κατά τη γενική θεώρηση.)	1
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΓΡΑΝΙΚΟΥ: Διάσταση απόψεων Παρμενίωνα και Αλεξάνδρου για τη διεξαγωγή της μάχης	Α΄ ΒΙΒΛΙΟ: Κεφ. 13, 3-7 Συνοπτική θεώρηση: εστίαση στα βασικά σημεία της διάστασης	1
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΓΡΑΝΙΚΟΥ: Δεύτερη φάση της μάχης – Η γενναιότητα του Αλεξάνδρου	Α΄ ΒΙΒΛΙΟ: Κεφ. 15, 6-8	1
ΤΑ ΜΕΤΑ ΤΗ ΜΑΧΗ	Α΄ ΒΙΒΛΙΟ: Κεφ. 16, 4-7	2
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ	Ζ΄ ΒΙΒΛΙΟ: Κεφ. 28-30	1
ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ	Αποτίμηση του ιστορικού και της προσωπικότητας του Αλεξάνδρου Αξιοποίηση του κεφ. V της Εισαγωγής: Ο Αρριανός ως ιστορικός	1

Σύνολο προβλεπόμενων διδακτικών ωρών	7

ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Επιδιώκεται ώστε Οι μαθητές και οι μαθήτριες να: - Κατανοούν εκτενέστερα αποσπάσματα συνεχούς κειμένου. - Γνωρίσουν τον Αλέξανδρο όχι μόνο ως στρατιωτική και πολιτική ιδιοφυία, αλλά και ως άνθρωπο στις σχέσεις του με τους στρατιώτες του, τους φίλους και τους αντιπάλους του. - Αποδίδουν το αρχαίο κείμενο σε ορθό νεοελληνικό λόγο. - Συνειδητοποιήσουν τη συνέχεια και εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας και να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους. - Εμπεδώσουν τα κυριότερα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα που διδάχθηκαν τους προηγούμενους μήνες.

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ:

1. Αρχαία Ελληνικά (Μτφρ.) Ομηρικά έπη: Οδύσσεια, Α΄ Γυμνασίου, Μετάφραση: Δ. Ν. Μαρωνίτης των Μαρίας Σαμαρά – Κωνσταντίνου Τοπούζη. Βιβλίο μαθητή.

2. Αρχαία Ελληνικά (Μτφρ.) Ηροδότου ιστορίες Α΄ Γυμνασίου Mετάφραση: Hλίας Σ. Σπυρόπουλος της Ζωής Σπανάκου. Βιβλίο μαθητή.

3. Αρχαία Ελληνικά (Μτφρ.) Ομηρικά έπη: Ιλιάδα Β΄ Γυμνασίου, Μετάφραση Ιάκωβος Πολυλάς της Ζωής Σπανάκου. Βιβλίο μαθητή.

4. Αρχαία Ελληνικά (Μτφρ.). Αρχαία Ελλάδα. Ο τόπος και οι άνθρωποι (Ανθολόγιο) Β΄ Γυμνασίου των Θεόδωρου Στεφανόπουλου και Ελένης Αντζουλή. Βιβλίο μαθητή.

5. Δραματική Ποίηση. Ευριπίδη Ελένη Γ΄ Γυμνασίου, Mετάφραση: Τάσος Ρούσσος των Ν. Δεσύπρη, Δ. Παπαγεωργακάκη κ.ά. Βιβλίο μαθητή.

6. Ανθολόγιο Φιλοσοφικών κειμένων Γ΄ Γυμνασίου των Α. Γλυκοφρύδη-Λεοντσίνη, Χ. Σακελλίου, Ε. Λεοντσίνη. Βιβλίο μαθητή.

Σημαντικές Επισημάνσεις

Θεωρώντας ότι το μάθημα έχει ανάγκη ανανέωσης, για να υπάρξουν καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα, στον ενδεικτικό προγραμματισμό που ακολουθεί επιδιώκεται οι μαθητές και μαθήτριες:

· να αντιληφθούν ότι τα κείμενα από μετάφραση ανήκουν στην αρχαία ελληνική γραμματεία και όχι στη νεοελληνική.

· να αποκτήσουν επίγνωση της ιδιοτυπίας που παρουσιάζει η αρχαία γραμματεία και στη μορφή και στο ιδεολογικό της περιεχόμενο.

· να μυηθούν σταδιακά, στη διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο οργανώνεται το κείμενο και να προχωρήσουν στην ερμηνεία του.

· να προσεγγίζουν τα κείμενα σε όσο γίνεται μεγαλύτερη έκταση, με τη βοήθεια του απολύτως απαραίτητου υπομνηματισμού.

· να ανακαλύψουν τις ενδιάμεσες γέφυρες που ενώνουν την εποχή μας με την εποχή των κειμένων.

· να δημιουργούν ομαδοσυνεργατικά το διάγραμμα του κειμένου, εννοιολογικούς χάρτες κ.ά.

· να αξιοποιούν κριτικά τα κείμενα αναφοράς (τα κείμενα των σχολικών εγχειριδίων) αλλά και κείμενα υποστηρικτικά τα οποία φιλοξενούνται στο διαδίκτυο (κριτικός γραμματισμός).

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΣΤΟΥΣ/ΣΤΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

Θα διδαχθούν η Ομήρου Οδύσσεια και οι Ηροδότου Ιστορίες σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών.

Α. ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ: ΟΔΥΣΣΕΙΑ

1. Το βιβλίο Ομηρικά Έπη: Οδύσσεια θα διδαχθεί δύο (2) ώρες την εβδομάδα (σε συνεχόμενο δίωρο, εφόσον ο/η εκπαιδευτικός το επιθυμεί και καταστεί δυνατό) από τον Σεπτέμβριο έως το τέλος Φεβρουαρίου.

2. Κατά τη διδακτική πράξη περιορίζεται ο αριθμός των ενοτήτων που θα διδαχθούν αναλυτικά και προτείνεται σε μεγάλο βαθμό η απλή ανάγνωση, ώστε Οι μαθητές και οι μαθήτριες μέσα από την αφήγηση να μπορούν να χαρούν το ομηρικό έργο, για το οποίο έχουν ήδη πληροφορίες από το Δημοτικό. Η αισθητική απόλαυση του κειμένου από τους μαθητές και τις μαθήτριες πρέπει να είναι από τους κύριους στόχους του/της διδάσκοντος/ουσας. Ο πυκνός υπομνηματισμός σε κάθε ενότητα του σχολικού βιβλίου δε θα πρέπει να είναι σε βάρος του ίδιου του κειμένου και των ιδεών που εμπεριέχει. Οι σημειώσεις που βρίσκονται στο κάτω μέρος κάθε κειμένου καλό είναι να χρησιμοποιούνται από τον/την εκπαιδευτικό με φειδώ και όπου είναι απαραίτητο.

3. Το βοηθητικό υλικό (εικόνες, παράλληλα κείμενα) αξιοποιείται με μέτρο κατά τη διδασκαλία των ενοτήτων και κατά την κρίση του/της εκπαιδευτικού. Οι διδακτικές προτάσεις που παρατίθενται πιο κάτω είναι μόνο ενδεικτικές. Αξιοποιήσιμο βοηθητικό υλικό περιλαμβάνεται και στο εμπλουτισμένο βιβλίο του μαθητή:

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A115/461/3014,12200/

4. Η εισαγωγή αξιοποιείται διδακτικά κατά τη διδασκαλία του ομηρικού κειμένου και όχι ανεξάρτητα.

5. Τα εισαγωγικά σημειώματα των ραψωδιών αποτελούν στοιχεία αναφοράς κατά την επεξεργασία, δηλαδή αξιοποιούνται, αλλά δεν απομνημονεύονται ούτε αποτελούν εξεταστέα ύλη.

6. Ο/η εκπαιδευτικός φροντίζει να εντάσσει τα επιλεγμένα προς αναλυτική επεξεργασία αποσπάσματα στο πλαίσιο της ραψωδίας στην οποία ανήκουν, αξιοποιώντας τις περιληπτικές αναδιηγήσεις του περιεχομένου των ραψωδιών και ενθαρρύνοντας, κατά την κρίση του/της και σύμφωνα με τον διαθέσιμο διδακτικό χρόνο, την ανάγνωση ανθολογημένων αποσπασμάτων του εγχειριδίου.

7. Ο/η εκπαιδευτικός για την επίτευξη των στόχων του Αναλυτικού Προγράμματος μπορεί να χρησιμοποιεί κατά τη διδακτική πράξη: βάσεις δεδομένων (εικόνες, βίντεο κ.ά.),

εργαλεία Web (ιστοσελίδες εστιασμένης θεματολογίας, πλατφόρμες εκπαιδευτικού υλικού

– αποθετήρια, όπως το αποθετήριο εκπαιδευτικών σεναρίων «Πρωτέας», e-blogs, wikis), λογισμικά πολυτροπικής παρουσίασης, δυνατότητες σύγχρονης και ασύγχρονης επικοινωνίας και γενικά το διαδίκτυο ως μέσο πρακτικής γραμματισμού (μέσο όχι μόνο για ανάγνωση αλλά και για γραφή/δημιουργία και επικοινωνία), ασκώντας παράλληλα τους μαθητές και τις μαθήτριες στην κριτική προσέγγιση και ανάγνωση του υλικού (τεχνολογικός και κριτικός γραμματισμός).

ΕΝΟΤΗΤΕΣ	ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ	ΩΡΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
Πρόλογος- Εισαγωγή 1-4, 6-8.	Το περιεχόμενο των ενοτήτων 9 και 10 ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να το αξιοποιήσει κατά τη διδασκαλία του κειμένου όπως εκείνος/η κρίνει προσφορότερα. Ο/Η εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα αντί της εισαγωγής του βιβλίου, να επιλέξει τα αντίστοιχα κεφάλαια από το βιβλίο «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας», τα οποία είναι πιο εύληπτα για τους μαθητές και τις μαθήτριες από αυτά του σχ. εγχειριδίου: σελ. 13-17, 25-30. Επισημαίνεται ωστόσο ότι η διδασκαλία των κεφαλαίων από αυτό το βιβλίο πρέπει να γίνεται ταυτόχρονα με τη διδασκαλία του κειμένου και όχι αυτόνομα. Οι τεχνικοί τρόποι που χρησιμοποιεί ο Όμηρος (σελ. 25-26) επί παραδείγματι είναι σκόπιμο να κατανοηθούν από τους μαθητές και τις μαθήτριες με εργασία επί του κείμενου και όχι ανεξάρτητα.	1
1η Ραψωδία α 1-25	Περιληπτική αναδιήγηση της ραψωδίας α. Αναλυτική επεξεργασία. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	1
2η Ραψωδία α 26-108	Αναλυτική επεξεργασία. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	1
3η – 4η Ραψωδία α 109- 360	Ανάγνωση. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. Αξιοποίηση της εικόνας του ανακτόρου του Νέστορα στη σελ. 37. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	2
5η Ραψωδία α 361- 497	Αναλυτική επεξεργασία. Αξιοποίηση της εικόνας του ανακτόρου της Πύλου στη σελ. 43. Αξιοποίηση του παράλληλου κειμένου στη σελ. 42.	2
6η	Περίληψη. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν	1

Ραψωδίες β, γ, δ	στην εξέλιξη του μύθου. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.
7η Ραψωδία ε 1-164	Ανάγνωση. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	1
8η Ραψωδία ε 165-310	Αναλυτική επεξεργασία ε 165-251. Ανάγνωση ε 252-310. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	2
9η Ραψωδία ε 311-420	Ανάγνωση. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. Αξιοποίηση παράλληλου κειμένου σελ. 66.	1
10η Ραψωδία ε 421-552	Ανάγνωση. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	1
11η Ραψωδία ζ 139-259	Περιληπτική αναδιήγηση της ραψωδίας ζ. Αναλυτική επεξεργασία ζ 139-259. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	2
12η Ραψωδίες η, θ, ι	Περιληπτική αναδιήγηση των ραψωδιών η, θ, ι (σελ. 79,80, 90). Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	1
13η Ραψωδία θ 550- 688	Ανάγνωση. Αξιοποίηση των εικόνων σελ. 86-87. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	1
14η Ραψωδία ι 240-512	Αναλυτική επεξεργασία. Αξιοποίηση των εικόνων σελ. 90- 93. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	2
15η Ραψωδία ι 513-630	Ανάγνωση. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	1
16η Ραψωδίες κ, λ 17η Ραψωδία λ 376- 433, 522-604	1. Περιληπτική αναδιήγηση των ραψωδιών κ, λ. 2. Ανάγνωση λ 376-433, 522-604. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	1

18η, 19η, 20η, 21η Ραψωδίες μ, ν, ξ, ο, π,	Περιληπτική αναδιήγηση των ραψωδιών μ, ν, ξ, ο, π. (σελ. 111, 112, 115, 120, 121). Ανάγνωση π 1-172 (σελ. 123-125). Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	2
22η Ραψωδία π 185- 336	Αναλυτική επεξεργασία. Αξιοποίηση του παράλληλου κειμένου (σελ. 129).	2
23η, 24η Ραψωδίες ρ, σ, τ, υ	Περιληπτική αναδιήγηση των ραψωδιών ρ, σ, τ, υ (σελ. 131, 133, 135, 136). Ανάγνωση ρ 331-376, τ 112-198. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	1
25η, 26η Ραψωδίες φ, χ	Περιληπτική αναδιήγηση των ραψωδιών φ, χ (σελ. 141,146). Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. Αναλυτική επεξεργασία χ 1-446. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	3
27η Ραψωδία ψ 89-380	Αναλυτική επεξεργασία. Αξιοποίηση του παράλληλου κειμένου (σελ. 156).	2
28η Ραψωδία ω	Περίληψη. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	2
Επανάληψη Συνολική θεώρηση του έργου	Αφιερώνεται χρόνος για γενική θεώρηση του έργου του Ομήρου. Επανεξετάζονται ο ομηρικός μύθος, τα στοιχεία πολιτισμού, οι θρησκευτικές αντιλήψεις, οι κώδικες ηθικής, η κοινωνική οργάνωση και οι τρόποι και οι τεχνικές αφήγησης.	2
Σύνολο προβλεπόμενων διδακτικών ωρών		35 ώρες

Β. ΗΡΟΔΟΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

1. Οι Ηροδότου Ιστορίες θα διδαχτούν κανονικά δύο (2) ώρες την εβδομάδα (σε συνεχόμενο δίωρο, εφόσον ο/η εκπαιδευτικός το επιθυμεί και καταστεί δυνατό) από την 1η Μαρτίου μέχρι και τον Μάιο, σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών.

2. Οι ενότητες που θα διδαχθούν ενδείκνυνται για διαθεματική προσέγγιση με το μάθημα της Ιστορίας.

Ενότητες

Διδακτικές ώρες

Εισαγωγή: Βίος και έργο του Ηροδότου, Ταξίδια, Εποχή – Περιβάλλον – Επιδράσεις, Αρχές της Ελληνικής Ιστοριογραφίας – Λογογράφοι, Το έργο του Ηροδότου, Πατέρας της Ιστορίας, Αντιλήψεις – Ιδέες – Αξίες, Μέθοδος, Χρονολογικό σύστημα (Σελ. 8-11)

Βιβλίο πρώτο

Ενότητα 1η: Προοίμιο

Ενότητα 2η: Κροίσος και Σόλων Ενότητα 3η: Κροίσος και Κύρος

Βιβλίο τρίτο

Ενότητα 8η: Τα πολιτεύματα

Βιβλίο έκτο

Ενότητα 11η: Η μάχη του Μαραθώνα

Βιβλίο έβδομο

Ενότητα 12η: Διάλογος Ξέρξη – Δημάρατου Ενότητα 13η: Η μάχη των Θερμοπυλών

Βιβλίο όγδοο

Ενότητα 15η: Η ναυμαχία της Σαλαμίνας

Συνολική θεώρηση

Σύνολο προβλεπόμενων διδακτικών ωρών

13 ώρες

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΣΤΟΥΣ/ΣΤΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

Θα διδαχθούν η Ομήρου Ιλιάδα και το Ανθολόγιο Αρχαία Ελλάδα. Ο τόπος και οι άνθρωποι σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών.

Α. ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ: ΙΛΙΑΔΑ

1. Το βιβλίο Ομηρικά Έπη: Ιλιάδα θα διδαχθεί δύο (2) ώρες την εβδομάδα (σε συνεχόμενο δίωρο, εφόσον ο/η εκπαιδευτικός το επιθυμεί και καταστεί δυνατό) από τον Σεπτέμβριο έως το τέλος Φεβρουαρίου.

2. Κατά τη διδακτική πράξη περιορίζεται ο αριθμός των ενοτήτων που θα διδαχθούν αναλυτικά και προτείνεται σε μεγάλο βαθμό η απλή ανάγνωση, ώστε Οι μαθητές και οι μαθήτριες μέσα από την αφήγηση να μπορούν να χαρούν το ομηρικό έργο, για το οποίο έχουν ήδη πληροφορίες από την Α΄ Γυμνασίου. Η αισθητική απόλαυση του κειμένου από τους μαθητές και τις μαθήτριες πρέπει να είναι ένας από τους βασικούς στόχους. Οι σημειώσεις που βρίσκονται στο κάτω μέρος κάθε κειμένου καλό είναι να χρησιμοποιούνται από τον/την εκπαιδευτικό με φειδώ και όπου κρίνεται απαραίτητο.

3. Το βοηθητικό υλικό (εικόνες, παράλληλα κείμενα) αξιοποιείται με μέτρο κατά τη διδασκαλία των ενοτήτων και κατά την κρίση του/της διδάσκοντος/ουσας. Οι διδακτικές προτάσεις που παρατίθενται πιο κάτω είναι μόνο ενδεικτικές.

4. Τα εισαγωγικά σημειώματα των ραψωδιών αποτελούν στοιχεία αναφοράς κατά την επεξεργασία, δηλαδή αξιοποιούνται, αλλά δεν απομνημονεύονται ούτε αποτελούν εξεταστέα ύλη. Αξιοποιήσιμο βοηθητικό υλικό περιλαμβάνεται και στο εμπλουτισμένο βιβλίο του μαθητή: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM- B108/208/1441,4841/

5. Ο/η εκπαιδευτικός φροντίζει να εντάσσει τα επιλεγμένα προς αναλυτική επεξεργασία αποσπάσματα στο πλαίσιο της ραψωδίας στην οποία ανήκουν, αξιοποιώντας τις περιληπτικές αναδιηγήσεις του περιεχομένου των ραψωδιών και ενθαρρύνοντας, κατά την κρίση του/της και σύμφωνα με τον διαθέσιμο διδακτικό χρόνο, την ανάγνωση ανθολογημένων αποσπασμάτων του εγχειριδίου.

6. Ο/η εκπαιδευτικός για την επίτευξη των στόχων του Αναλυτικού Προγράμματος μπορεί να χρησιμοποιεί κατά τη διδακτική πράξη: βάσεις δεδομένων (εικόνες, βίντεο κ.ά.), εργαλεία Web (ιστοσελίδες εστιασμένης θεματολογίας, πλατφόρμες εκπαιδευτικού υλικού

ΕΝΟΤΗΤΕΣ	ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ	ΩΡΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
Εισαγωγή σελ. 8 - 11	Αφού γίνει ανάκληση προηγούμενων γνώσεων από την Α΄ Γυμνασίου που αφορούν τα ομηρικά έπη, ο/η εκπαιδευτικός εισάγει τους μαθητές και τις μαθήτριες στο περιεχόμενο, το θέμα και τη δομή της Ιλιάδας.	1
1η	1. Περιληπτική αναδιήγηση της ραψωδίας Α. Επισήμανση	2
Ραψωδία Α 1-53	των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου.
	2. Αναλυτική επεξεργασία της ραψωδίας Α 1-53.

	Αξιοποιείται η εικόνα της σελ 19. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.
2η Ραψωδία Α 54-306	Αναλυτική επεξεργασία. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	4
3η Ραψωδία Α 307- 431α	Ανάγνωση. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	1
5η Ραψωδία Α 431β- 612	1. Ανάγνωση της ραψωδίας Α 431β - 493. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. 2. Αναλυτική επεξεργασία Α 494-612. Αξιοποίηση του παράλληλου κειμένου στη σελ. 44.	3
6η Ραψωδίες Β, Γ	1. Περιληπτική αναδιήγηση των ραψωδιών Β, Γ. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. 2. Αναλυτική επεξεργασία της ραψωδίας Γ 121-244. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	2
7η Ραψωδίες Δ, Ε, Ζ	1. Περιληπτική αναδιήγηση των ραψωδιών Δ, Ε, Ζ. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. 2. Αναλυτική επεξεργασία της ραψωδίας Ζ 369-529. Αξιοποίηση της εικόνας στη σελίδα 71 και του παράλληλου κειμένου στη σελ. 77.	3
8η Ραψωδίες Η, Θ, Ι	1. Περιληπτική αναδιήγηση των ραψωδιών Η, Θ, Ι. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. 2. Ανάγνωση της ραψωδίας Ι 225-431. Εκτός από τα παράλληλα κείμενα.	3
9η Ραψωδίες Κ, Λ, Μ, Ν, Ξ, Ο	Περιληπτική αναδιήγηση των ραψωδιών Κ, Λ, Μ, Ν, Ξ, Ο. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου.	1
10η Ραψωδία Π	1. Περιληπτική αναδιήγηση ραψωδίας Π. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. 2. Ανάγνωση ραψωδίας Π 1-100.	3

	3. Αναλυτική επεξεργασία της ραψωδίας Π 684-867. Αξιοποίηση της εικόνας στη σελ. 117.
11η Ραψωδίες Ρ, Σ	1. Περιληπτική αναδιήγηση ραψωδιών Ρ, Σ. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. 2. Ανάγνωση της ραψωδίας Σ 478-616. Αξιοποίηση του παράλληλου της σελ. 127.	2
12η Ραψωδία Τ	1. Περιληπτική αναδιήγηση ραψωδίας Τ. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. 2. Ανάγνωση ραψωδίας Τ 1-152. Αξιοποίηση της εικόνας στη σελ. 131.	1
13η Ραψωδίες Υ, Φ, Χ	1. Περιληπτική αναδιήγηση ραψωδιών Υ, Φ, Χ. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. 2. Αναλυτική επεξεργασία της ραψωδίας Χ 247-394.	3
14η Ραψωδίες Ψ, Ω	1. Περιληπτική αναδιήγηση ραψωδιών Ψ, Ω. Επισήμανση των κύριων σημείων που βοηθούν στην εξέλιξη του μύθου. 2. Αναλυτική επεξεργασία της ραψωδίας Ω 468-677.	4
Επανάληψη Συνολική θεώρηση του έργου	Αφιερώνεται χρόνος για γενική θεώρηση του έργου του Ομήρου.	2
	Σύνολο προβλεπόμενων διδακτικών ωρών	35 ώρες

Β) ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ. Ο ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ

1. Το βιβλίο Αρχαία Ελλάδα. Ο τόπος και οι άνθρωποι θα διδαχθεί δύο (2) ώρες την εβδομάδα (σε συνεχόμενο δίωρο, εφόσον ο/η εκπαιδευτικός το επιθυμεί) από την 1η Μαρτίου έως και τον Μάιο.

2. Τα εισαγωγικά σημειώματα αποτελούν στοιχεία αναφοράς κατά την επεξεργασία, δηλαδή αξιοποιούνται από τον/τη διδάσκοντα/διδάσκουσα στη διδασκαλία, αλλά δεν απομνημονεύονται και ούτε αποτελούν εξεταστέα ύλη.

1. Η Αθήνα (επιλογή τουλάχιστον 2 κειμένων κατά την κρίση του διδάσκοντος)	4
2. Η Σπάρτη	2
3. Η Μακεδονία	2
4. Η Αλεξάνδρεια	2
5. Αθλητισμός και αθλήματα	3
Σύνολο προβλεπόμενων διδακτικών ωρών	13 ώρες

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΣΤΟΥΣ/ΣΤΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

Θα διδαχθούν η Δραματική Ποίηση. Ευριπίδη, Ελένη και το Ανθολόγιο Φιλοσοφικών Κειμένων σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών.

Α. ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ. ΕΥΡΙΠΙΔΗ, ΕΛΕΝΗ

Η Ελένη του Ευριπίδη θα διδαχθεί δύο (2) ώρες την εβδομάδα (σε συνεχόμενο δίωρο, εφόσον ο/η εκπαιδευτικός το επιθυμεί και καταστεί δυνατό) από τον Σεπτέμβριο έως το τέλος Φεβρουαρίου από το σχολικό εγχειρίδιο: Δραματική Ποίηση: Ευριπίδη Ελένη των Ν. Δεσύπρη, Δ. Παπαγεωργάκη κ.ά.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

ΩΡΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

Εισαγωγή

- Εισαγωγή στη δραματική ποίηση

Ως εισαγωγή θα αξιοποιηθεί η ενότητα «Δραματική Ποίηση» από το κεφάλαιο «Δεύτερη περίοδος: Αττική ή Κλασική» του σχ. εγχειριδίου Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Α. Στέφου, Ε. Στεργιούλη και Γ. Χαριτίδου. Πιο συγκεκριμένα:

Ø Δραματική Ποίηση: Γένεση, Διθύραμβος (σελ. 65-66)

Ø Ι. Η τραγωδία

ü 1. Η προέλευση της τραγωδίας (σελ. 67-68)

ü 2. Η ακμή της τραγωδίας (σελ. 69-70)

ü 3. Δραματικοί αγώνες (σελ. 70-73). Για την αρχιτεκτονική και τη σκηνογραφία του αρχαίου θεάτρου βλ. το σχετικό υλικό στο «Πανελλήνιο Ψηφιακό Αποθετήριο Εκπαιδευτικών Βίντεο (Φωτόδεντρο)»

http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/7535

	ü 4. Συντελεστές της παράστασης (σελ. 73) ü 5. Δομή της τραγωδίας (σελ. 74-76) ü 7. Οι μεγάλοι τραγικοί (σελ. 78-98): απλή αναφορά στον Αισχύλο και τον Σοφοκλή – Ευριπίδης: σύντομα βιογραφικά στοιχεία – ονομαστικά τα έργα του – έμφαση στα Χαρακτηριστικά της ποιητικής του τέχνης (σελ. 98). Ο/Η εκπαιδευτικός αξιοποιεί κάθε ευκαιρία για αναγνώριση των χαρακτηριστικών αυτών στο κείμενο. Ο αριθμός των προτεινόμενων ωρών διδασκαλίας, δυσανάλογος εκ πρώτης όψεως με το πλήθος των πληροφοριών που παρατίθενται στην ανωτέρω ενότητα, είναι δηλωτικός της αφαιρετικότητας που χρειάζεται να διαπνέει τη διδασκαλία. Τα υλικό δεν προσφέρεται για απομνημόνευση αλλά για εξοικείωση των μαθητών και μαθητριών με βασικά στοιχεία που αφορούν τη δραματική ποίηση. Ενδεικτικά και μόνο, Οι μαθητές και οι μαθήτριες θα μπορούσαν κατά ομάδες να διερευνήσουν το σχετικό υλικό και να παρουσιάσουν στους/στις συμμαθητές και μαθήτριες τους τα βασικά του σημεία. - *Εισαγωγή στην Ελένη* του Ευριπίδη** Αξιοποίηση της Εισαγωγής του σχ. εγχειριδίου Δραματική Ποίηση. Ευριπίδη Ελένη (σελ. 5-7). Περισσότερα στοιχεία για τον μύθο της Ελένης βλ. στις Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα http://www.greek- language.gr/digitalResources/ancient_greek/mythology/lexicon/at reides/page_014.html.
Πρόλογος 1-191	Αναλυτική επεξεργασία	4
Πάροδος 192-436	Συνοπτική θεώρηση: - Ανάγνωση και προσδιορισμός της μορφής/δομής της παρόδου στο συγκεκριμένο έργο και της λειτουργίας της στο πλαίσιο της τραγωδίας - Επισήμανση χαρακτηριστικών του Χορού (σύσταση, ρόλος, θεατρικότητα).	2
Α΄ Επεισόδιο 437-575	Αναλυτική επεξεργασία	3
Επιπάροδος Β΄ Επεισόδιο	Αναλυτική επεξεργασία	3

576-730
Β΄ Επεισόδιο 731-941	Συνοπτική θεώρηση: - Ανάγνωση και επισήμανση των κύριων σημείων που οδηγούν στην εξέλιξη της δράσης - Σύνδεση με το πολιτικό και πνευματικό κλίμα της εποχής - Διερεύνηση του ρόλου των θεών - Επισήμανση του διευρυμένου ρόλου του αγγελιαφόρου - Αμφισβήτηση της μαντικής – Το πρόβλημα της αδυναμίας του ανθρώπου να φτάσει εύκολα στη γνώση - Θέματα του ευριπίδειου μύθου που συνθέτουν τη διάνοια - Συναισθηματικές διακυμάνσεις και τραγικότητα των ηρώων μετά την αναγνώριση - Το αίσθημα της τιμής – ο ηρωικός κώδικας - Λειτουργία αμοιβαίου όρκου - Ρομαντικά στοιχεία.	2
Β΄ Επεισόδιο 942-1139	Αναλυτική επεξεργασία	4
Β΄ Επεισόδιο 1140-1219	Αναλυτική επεξεργασία	2
Α΄ Στάσιμο 1220-1285	Αναλυτική επεξεργασία	1
Γ΄ Επεισόδιο 1286-1424	Αναλυτική επεξεργασία	3
Β΄ στάσιμο 1425-1499	Αναλυτική επεξεργασία	1
Δ΄ Επεισόδιο 1500-1592	Συνοπτική θεώρηση: - Ανάγνωση και επισήμανση των κύριων σημείων που οδηγούν στην εξέλιξη της δράσης	1

	- Επισήμανση των δίσημων λόγων - Τρόποι δήλωσης του «φαίνεσθαι» - Το τραγικό, το κωμικό και το ρομαντικό.
Γ΄ Στάσιμο 1593-1652	Συνοπτική θεώρηση: - Ανάγνωση και διερεύνηση των εκφραστικών μέσων που συνθέτουν τον λυρικό χαρακτήρα του Χορικού. - Λειτουργία του συγκεκριμένου Στασίμου.	1
Έξοδος 1653-1778	Συνοπτική θεώρηση: - Ανάγνωση και προσδιορισμός της δομής και του περιεχομένου της αγγελικής ρήσης -Διερεύνηση της λειτουργίας της.	1
Έξοδος 1779-1870	Αναλυτική επεξεργασία	2
Γενική θεώρηση - Ανακεφαλαιωτικές δραστηριότητες		3
Σύνολο προβλεπόμενων διδακτικών ωρών		35 ώρες

Επισημάνσεις

1. Κατά τη διδακτική πράξη, περιορίζεται ο αριθμός των χωρίων που θα διδαχθούν αναλυτικά και προτείνεται σε κάποιο βαθμό η συνοπτική θεώρηση, ώστε να δοθεί έμφαση σε βασικές σκηνές και να υπάρχει χρόνος αυτές να προσεγγιστούν με όποιον τρόπο κρίνει προσφορότερο ο/η εκπαιδευτικός. Σε κάθε περίπτωση, συνιστάται η αξιοποίηση ποικιλίας μεθόδων και δραστηριοτήτων.

2. Τα «Σχόλια» αλλά και το υπόλοιπο βοηθητικό υλικό («Ας γίνουμε θεατές», «Ας εμβαθύνουμε», «Παράλληλα Κείμενα», «Ερωτήσεις», «Δραστηριότητες», «Εργασίες» και

«Θέματα για αποδελτίωση») αξιοποιούνται κατά την κρίση του/της εκπαιδευτικού. Αξιοποιήσιμο βοηθητικό υλικό περιλαμβάνεται και στο εμπλουτισμένο βιβλίο του μαθητή: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C112/347/2316,8862/.

3. Ο/η εκπαιδευτικός για την επίτευξη των στόχων του Αναλυτικού Προγράμματος μπορεί να χρησιμοποιεί κατά τη διδακτική πράξη: βάσεις δεδομένων (εικόνες, βίντεο κ.ά.), εργαλεία Web (ιστοσελίδες εστιασμένης θεματολογίας, πλατφόρμες εκπαιδευτικού υλικού

– αποθετήρια, όπως το αποθετήριο εκπαιδευτικών σεναρίων «Πρωτέας», e-blogs, wikis),

λογισμικά πολυτροπικής παρουσίασης, δυνατότητες σύγχρονης και ασύγχρονης

επικοινωνίας και γενικά το διαδίκτυο ως μέσο πρακτικής γραμματισμού (μέσο όχι μόνο για ανάγνωση, αλλά και για γραφή/δημιουργία και επικοινωνία), ασκώντας παράλληλα τους μαθητές και τις μαθήτριες στην κριτική προσέγγιση και ανάγνωση του υλικού (τεχνολογικός και κριτικός γραμματισμός).

Β) ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

Το Ανθολόγιο Φιλοσοφικών Κειμένων των Α. Γλυκοφρύδη-Λεοντσίνη, Χ. Σακελλίου και Ε. Λεοντσίνη θα διδαχθεί δύο (2) ώρες την εβδομάδα (σε συνεχόμενο δίωρο, εφόσον ο/η εκπαιδευτικός το επιθυμεί και καταστεί δυνατό) από τον Μάρτιο έως και τον Μάιο.

Ενότητες

Διδακτικές ώρες

Εισαγωγή: Η Φιλοσοφία και η Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας

1. Όνομα και έννοια της φιλοσοφίας

2. Αρχή της φιλοσοφίας

3. Ορισμοί της φιλοσοφίας

4. Η σημασία της φιλοσοφίας στη ζωή του ανθρώπου

5. Προβλήματα και κλάδοι της φιλοσοφίας

6. Διαίρεση της ιστορίας της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας

8. Η σημασία και η επικαιρότητα της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας

9. Τα θέματα που θα συζητήσουμε

Κεφάλαιο Πρώτο: Οι Προσωκρατικοί

Εισαγωγή:

1. Η προσωκρατική φιλοσοφία

2. Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι

3. Ποια ερωτήματα έθεσαν οι προσωκρατικοί;

Ενότητα 3: Αρετές και ευδαιμονία

Κεφάλαιο Δεύτερο: Σοφιστές και σοφιστική κίνηση

Εισαγωγή:

1. Η σοφιστική κίνηση

2. Οι σοφιστές

3. Ποια προβλήματα τους απασχόλησαν;

5. Αξιολόγηση της σοφιστικής

Κεφάλαιο Δεύτερο: Σοφιστές και σοφιστική κίνηση

Ενότητα 4: Δικαιοσύνη, φύση – νόμος και πολιτική οργάνωση

Κεφάλαιο Τρίτο: Σωκράτης και Πλάτων

Εισαγωγή:

1. Ο Σωκράτης και η εποχή του

2. Ο Σωκράτης και η φιλοσοφία

3. Η σωκρατική μέθοδος και η ανάγκη του ορισμού

4. Πώς γνωρίζουμε τη ζωή και τη διδασκαλία του Σωκράτη;

5. Ο Πλάτων και η εποχή του

6. Ο Πλάτων και η πολιτική

Κεφάλαιο Τρίτο: Σωκράτης και Πλάτων

Ενότητα 4: Η πολιτική και οι πολιτικοί

Κεφάλαιο Τέταρτο: Αριστοτέλης

Εισαγωγή:

1. Η ζωή και η προσωπικότητα του Αριστοτέλη (Συνοπτική παρουσίαση)

2. Τα έργα του Αριστοτέλη

3. Φιλοσοφία και μέθοδος

Κεφάλαιο Τέταρτο: Αριστοτέλης

Ενότητα 3: Η φιλία είναι εντελώς απαραίτητη για τη ζωή

Ενότητα 5: Ο άνθρωπος είναι «φύσει πολιτικόν ζώον»

Κεφάλαιο Πέμπτο: Η κυνική φιλοσοφία και οι φιλοσοφίες των ελληνιστικών και των ρωμαϊκών χρόνων

Εισαγωγή:

3. Ο ρόλος της φιλοσοφίας και του φιλοσόφου

4. Οι Κυνικοί, ο Κυνισμός και η μετάβαση από την κλασική στην ελληνιστική φιλοσοφία

5. Επίκουρος και Επικουρισμός

6. Στωικοί και Στωικισμός

7. Σκεπτικοί και Σκεπτικισμός

Κεφάλαιο Πέμπτο: Η κυνική φιλοσοφία και οι φιλοσοφίες των ελληνιστικών και των ρωμαϊκών χρόνων

Ενότητα 3: Η ηθική των Στωικών: απάθεια και αταραξία

Συνολική θεώρηση

Σύνολο προβλεπόμενων διδακτικών ωρών

13 ώρες

Επισημάνσεις

1. Τα «Πραγματολογικά και Ερμηνευτικά Σχόλια», τα «Παράλληλα Κείμενα» αλλά και το υπόλοιπο βοηθητικό υλικό («Γλωσσάριο», «Ερωτήσεις - Εργασίες», «Θέματα για συζήτηση ή γραπτή εργασία», και «Διαθεματική εργασία»), όπως και το εικαστικό υλικό,

αξιοποιούνται κατά την κρίση του/της εκπαιδευτικού. Αξιοποιήσιμο βοηθητικό υλικό περιλαμβάνεται και στο εμπλουτισμένο βιβλίο του μαθητή: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C119/464/3081,12319/.

2. Ο/η εκπαιδευτικός για την επίτευξη των στόχων του Αναλυτικού Προγράμματος μπορεί να χρησιμοποιεί κατά τη διδακτική πράξη: βάσεις δεδομένων (εικόνες, βίντεο κ.ά.), εργαλεία Web (ιστοσελίδες εστιασμένης θεματολογίας, πλατφόρμες εκπαιδευτικού υλικού

– αποθετήρια, e-blogs, wikis), λογισμικά πολυτροπικής παρουσίασης, δυνατότητες σύγχρονης και ασύγχρονης επικοινωνίας και γενικά το διαδίκτυο ως μέσο πρακτικής γραμματισμού (μέσο όχι μόνο για ανάγνωση αλλά και για γραφή/δημιουργία και επικοινωνία), ασκώντας παράλληλα τους μαθητές και τις μαθήτριες στην κριτική προσέγγιση και ανάγνωση του υλικού (τεχνολογικός και κριτικός γραμματισμός).

3. Τα κείμενα προσφέρονται για διαθεματική προσέγγιση με άλλα γνωστικά αντικείμενα.

4. Περισσότερα στοιχεία για τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους μπορεί να αντλήσει ο/η εκπαιδευτικός από τις Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα: http://www.greek- language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/filosofia/index.html.

Αξιολόγηση

Όσον αφορά την αξιολόγηση, σύμφωνα με τα αναφερόμενα στο Π.Δ. 126/2016 (άρθρο 3), Οι μαθητές και οι μαθήτριες αξιολογούνται σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς για τη γενικότερη συμμετοχή τους στο μάθημα (τα ερωτήματα που θέτουν, τις απαντήσεις που δίνουν, τη συμβολή τους στη μελέτη ενός θέματος μέσα στην τάξη, τη συνεργασία τους με συμμαθητές, την επιμέλεια στην εκτέλεση των εργασιών που τους ανατίθενται), καθώς και για τις ατομικές ή/και ομαδικές εργασίες που εκτελούν στο πλαίσιο της καθημερινής μαθησιακής διαδικασίας στο σχολείο ή στο σπίτι, για τις ωριαίες και ολιγόλεπτες γραπτές δοκιμασίες (τεστ) και για τις συνθετικές δημιουργικές και διαθεματικές εργασίες (ατομικές ή ομαδικές).

Στο πλαίσιο της αξιολόγησης του μαθήματος των Αρχαίων Ελληνικών Κειμένων από μετάφραση πρέπει να εκτιμάται η παραγωγή προσωπικών εργασιών και η αποφυγή αναπαραγωγής έτοιμων απαντήσεων. Σε κάθε περίπτωση, οι απαντήσεις των μαθητών και μαθητριών σε ερωτήματα που τίθενται και στα ωριαία διαγωνίσματα δεν πρέπει να βασίζονται σε στείρα απομνημόνευση γνώσεων, αλλά σε κριτική αξιοποίηση του κειμένου και πληροφοριών σχετικά με αυτό.

ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΥΛΗ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΓΙΑ ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2020-2021

ΒΑΘΜΙΔΑ: ΓΥΜΝΑΣΙΟ (Ημερήσιο / Εσπερινό)

1. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ - ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (τάξεις: Α, Β, Γ)

1. α. ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

1. β. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ (ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ) ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

1. Παρουσίαση του μαθήματος

Το μάθημα «Γλωσσική διδασκαλία» ως κλάδος του διδακτικού αντικειμένου «Νεοελληνική Γλώσσα και Γραμματεία» διδάσκεται τρεις (3) ώρες στην Α΄ τάξη των Ημερήσιων και Εσπερινών Γυμνασίων, δύο (2) ώρες την εβδομάδα στις Β΄ και Γ΄ τάξεις των Hμερήσιων Γυμνασίων, τρεις (3) ώρες την εβδομάδα στη Β΄ τάξη των Eσπερινών Γυμνασίων και δύο (2) ώρες την εβδομάδα στην Γ΄ τάξη των Eσπερινών Γυμνασίων.

Στο εβδομαδιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα των Γυμνασίων να διατίθεται συνεχόμενο διδακτικό δίωρο για το μάθημα, προκειμένου κατά τη διδασκαλία να αναπτύσσονται δραστηριότητες κατανόησης και παραγωγής λόγου σε όσο το δυνατόν αυθεντικές περιστάσεις επικοινωνίας και να αξιοποιούνται διδακτικές πρακτικές ομαδοσυνεργατικού τύπου.

2. Στοχοθεσία και μεθοδολογία μαθήματος

Με βάση τις σύγχρονες γλωσσοπαιδαγωγικές απόψεις το μάθημα της ΝΕΓ πρέπει να αντιμετωπίζεται κυρίως ως στοχοκεντρικό (βλ. τα ισχύοντα ΔΕΠΠΣ – ΑΠΣ http://ebooks.edu.gr/info/cps/3deppsaps_GlossasGimnasiou.pdf, αλλά και τα Προγράμματα Σπουδών /συμπληρωματικά προς τα ισχύοντα http://ebooks.edu.gr/new/ps.php). Οι εκπαιδευτικοί, δηλαδή, χρειάζεται να αντιλαμβάνονται τη διδασκαλία του μαθήματος όχι ως άθροισμα ενοτήτων, αλλά ως ένα σύνολο στόχων για την ενίσχυση της γλωσσικής και επικοινωνιακής ικανότητας των μαθητών/τριών, μέσω της ανάπτυξης και των τεσσάρων γλωσσικών μακροδεξιοτήτων (ανάγνωση και κατανόηση προφορικού και γραπτού λόγου) καθώς και την ανάπτυξη της κριτικής τους σκέψης. Στο γενικό αυτό πλαίσιο, οι εκπαιδευτικοί καλούνται να καλλιεργήσουν στους μαθητές και στις μαθήτριες και ειδικότερες δεξιότητες, όπως την αναγνώριση του κειμενικού είδους [σύμφωνα με τη διάκριση της σχολικής γραμματικής (σελ. 174-178) και όπως ορίζονται στα Προγράμματα Σπουδών / συμπληρωματικά προς τα ισχύοντα] , την αναγνώριση των επικοινωνιακών συνθηκών των κειμένων (πομπός, μήνυμα, δέκτης κ.ά.), την κατάκτηση της δομής της ελληνικής γλώσσας, αλλά και τη λειτουργία των γραμματικοσυντακτικών δομών στα κείμενα, κ.ά., μέσω της επεξεργασίας ποικίλων και διαφορετικών κειμένων προερχόμενων όχι μόνο από το διδακτικό εγχειρίδιο, αλλά και από έγκριτες πηγές, έντυπες ή ψηφιακές, όπως ορίζονται στα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ Νεοελληνικής Γλώσσας (ΦΕΚ/303, τ. β΄/13-03-2003, σελ. 3778-3794), αλλά και στα Προγράμματα

Σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα [συμπληρωματικά προς τα ισχύοντα (ΦΕΚ Β’ 2334 / 03-10-2011, http://ebooks.edu.gr/new/ps.php)]

Σε αυτό το πλαίσιο, οι εκπαιδευτικοί καλούνται να μεθοδεύσουν τη διδασκαλία τους, αφού λάβουν υπόψη τα ακόλουθα:

2.1. Θεματικές ενότητες-διδακτικές ενότητες

Τα σχολικά εγχειρίδια που χρησιμοποιούνται για τη διδασκαλία του μαθήματος της Νεοελληνικής γλώσσας είναι οργανωμένα σε διδακτικές ενότητες. Σε κάθε διδακτική ενότητα αναπτύσσεται ένα θέμα που υποστηρίζουν κατ’ εξοχήν τα εισαγωγικά κείμενα. Ανά ενότητα προτείνεται να διατίθεται όσο το δυνατόν περισσότερος διδακτικός χρόνος, ώστε οι μαθητές/τριες να εμβαθύνουν στην κατανόηση των κειμένων, να συνειδητοποιούν γλωσσικές λειτουργίες, να εμπλέκονται σε δραστηριότητες κατανόησης και παραγωγής λόγου και να παράγουν δικά τους κείμενα με τα οποία αναστοχαστικά θα αξιολογούν την εξέλιξή τους στην κατάκτηση και αφομοίωση πρακτικών γλωσσικής επικοινωνίας.

Μέσα απ’ αυτό το πρίσμα ο σχεδιασμός της διδασκαλίας δε χρειάζεται να ακολουθεί τη γραμμική διάταξη του σχολικού εγχειριδίου, αλλά είναι στη διακριτική ευχέρεια των εκπαιδευτικών, σε συνεργασία μεταξύ τους, να κάνουν επιλογές ως προς τη θεματική των διδακτικών ενοτήτων με βάση τα ενδιαφέροντα των μαθητών και των μαθητριών. Ως εκ τούτου, από το σχολικό εγχειρίδιο οι εκπαιδευτικοί μπορούν να επιλέξουν από τις διδακτικές ενότητες τα θέματα που θα προσπελάσουν, με όποια σειρά κρίνουν σκόπιμη, αυτοτελώς ή και σε συνδυασμό (βλ. περαιτέρω ενδεικτική αναδιάταξη ύλης ανά τάξη). Ο αριθμός των ελάχιστων διδακτικών ενοτήτων που πρέπει να διδαχθούν κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς προσδιορίζεται στις «Οδηγίες ανά τάξη» που ακολουθούν. Σε κάθε περίπτωση αυτές οι διδακτικές ενότητες θα πρέπει να είναι κοινές για όλα τα τμήματα της ίδιας τάξης, ενώ σε καθεμιά από αυτές θα διαμορφώνεται ένα συνεχές από την κατανόηση μέχρι την παραγωγή λόγου και τον αναστοχασμό-αξιολόγηση. Εξυπακούεται ότι η στοχοθεσία μπορεί να συμπληρωθεί, να εμπλουτιστεί ή να διαφοροποιηθεί ανάλογα με την επιλογή των κειμένων και τη διδακτική μεθόδευση που θα κάνουν οι εκπαιδευτικοί.

2.2. Γένη λόγου – Κειμενικά είδη2

Στα σχολικά εγχειρίδια της Νεοελληνικής Γλώσσας και των τριών τάξεων ανθολογούνται κείμενα που κινούνται και στα τρία γένη του λόγου (περιγραφή, αφήγηση, επιχειρηματολογία) και εντάσσονται σε ποικίλα κειμενικά είδη, όπως ορίζονται στα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ Νεοελληνικής Γλώσσας (ΦΕΚ/303, τ. β΄/13-03-2003, σελ. 3778-3794), αλλά και στα Προγράμματα Σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα (συμπληρωματικά προς τα ισχύοντα, ΦΕΚ Β’ 2334 / 03-10-2011, http://ebooks.edu.gr/new/ps.php, βλ. Οδηγίες Διδασκαλίας ανά τάξη). Στόχος της διδασκαλίας πρέπει να είναι η προσπέλαση μεγάλης ποικιλίας κειμένων [προφορικών/γραπτών, μονοτροπικών/πολυτροπικών, συνεχών/ασυνεχών – για την ορολογία βλ. τη διάκριση της σχολικής γραμματικής (σελ. 174-178) και τα Προγράμματα Σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα (συμπληρωματικά προς τα Ισχύοντα)] και κειμενικών ειδών και η παραγωγή όσο το δυνατόν περισσότερων κειμένων και κειμενικών ειδών εκ μέρους των μαθητών/τριών μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας. Για την εμβάθυνση και τη συστηματική επεξεργασία των κειμένων (κατανόηση, ερμηνεία, κριτική) απαιτείται η αξιοποίηση στρατηγικών μάθησης και διδασκαλίας

2 Σύμφωνα με τη διάκριση της σχολικής γραμματικής (σελ. 174-178) και όπως ορίζονται στα Προγράμματα Σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα (συμπληρωματικά προς τα Ισχύοντα).

(http://ebooks.edu.gr/info/newps/Γλώσσα- Λογοτεχνία/ Οδηγός Νεοελληνικής Γλώσσας για Δημοτικό και Γυμνάσιο, σ. 11 και Παράρτημα).

Συνιστάται κατά τη διδασκαλία να επιλέγονται κείμενα της ίδιας θεματικής, που πραγματεύονται το θέμα από διαφορετικές οπτικές γωνίες, έτσι ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αναζητούν ομοιότητες και διαφορές και να παράγουν λόγο προφορικό και γραπτό. Άλλωστε η σύγκριση κειμένων προϋποθέτει την κατανόηση, ερμηνεία και κριτική κάθε κειμένου χωριστά, και με αυτή την έννοια αποτελεί μια σύνθετη γνωστική και γλωσσική δεξιότητα η οποία προκρίνεται για τη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος.

2.3. Δραστηριότητες κατανόησης γραπτού και προφορικού λόγου

Από μεθοδολογική άποψη, η κατανόηση και επεξεργασία των κειμένων πρέπει να οδηγεί σε δραστηριότητες κατανόησης και παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου, όπως αυτές εξειδικεύονται στις Οδηγίες Διδασκαλίας ανά τάξη που ακολουθούν. Η παραγωγή λόγου εκ μέρους των μαθητών/τριών πρέπει να συνοδεύεται από διδακτικές ενέργειες εξοικείωσής τους με διαδικασίες αυτοαξιολόγησης και ετεροαξιολόγησης [βλ. τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ Νεοελληνικής Γλώσσας (ΦΕΚ/303, τ. β΄/13-03-2003, σελ. 3778-3794), τα Προγράμματα Σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα (συμπληρωματικά προς τα Ισχύοντα (ΦΕΚ Β’ 2334 / 03-10-2011, http://ebooks.edu.gr/new/ps.php) και τα Διδακτικά παραδείγματα της Α’ Γυμνασίου που ακολουθούν].

Α) Όσον αφορά την κατανόηση γραπτού και προφορικού λόγου οι μαθητές και οι μαθήτριες πρέπει να ασκούνται στις παρακάτω δεξιότητες μέσω της υποβολής κατάλληλων ερωτήσεων, όπως:

· Εντοπισμός πληροφορίας/πληροφοριών. Οι μαθητές/τριες καλούνται να εντοπίζουν συγκεκριμένες πληροφορίες, όπως πρόσωπα, χώρο, χρόνο, σκηνικό, κοινωνικό πλαίσιο, περιοριζόμενοι αποκλειστικά στο κείμενο και στις πληροφορίες που περιέχονται σε αυτό.

· Κατανόηση του επικοινωνιακού πλαισίου. Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται να συσχετίζουν μεταξύ τους τα δεδομένα του κειμένου, ώστε α) να αναγνωρίζουν τα βασικά δομικά στοιχεία του, β) να διακρίνουν τις βασικές πληροφορίες από τις επουσιώδεις σε σχέση με τον πομπό, τον/τους δέκτη/ες και το βασικό μήνυμα του κειμένου και γ) να ορίζουν τον σκοπό για τον οποίο γράφτηκε καθώς και το κειμενικό είδος στο οποίο ανήκει.

· Ερμηνεία κειμένου. Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται α) να εμβαθύνουν στο κείμενο και να ερμηνεύουν τα δεδομένα με βάση το πλαίσιό τους, κοινωνικό, ιστορικό, γεωγραφικό και β) να επισημαίνουν την οργάνωση των πληροφοριών μέσα σε αυτό και να κατανοούν τη μεταξύ τους συνοχή, να διακρίνουν από το κείμενο τις προθέσεις του συγγραφέα.

· Κριτική κατανόηση. Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται να εξετάζουν το κείμενο με κριτική διάθεση υπό το πρίσμα εξωκειμενικών παραμέτρων, όπως είναι οι προσωπικές γνώσεις και εμπειρίες τους, για να αξιολογούν ιδέες, πράξεις και χαρακτήρες, να εντοπίζουν αντιφάσεις, προκαταλήψεις και στερεότυπα και να συγκρίνουν τα δεδομένα του κειμένου με τα δεδομένα άλλων κειμένων. Μάλιστα ως συνέπεια της επαφής τους με το κείμενο καλούνται να εκφράζουν δικές του σκέψεις, συναισθήματα, ερμηνείες και αξιολογικές κρίσεις.

Επισημαίνεται ότι οι τύποι των παραπάνω ερωτήσεων εμπλουτίζουν το σχολικό εγχειρίδιο, όπου οι ερωτήσεις που συνοδεύουν τα κείμενα δίνουν έμφαση κυρίως στον εντοπισμό πληροφοριών και στην κριτική κατανόηση.

Β) Όσον αφορά την παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου συνιστάται οι μαθητές και οι μαθήτριες να έχουν την ευκαιρία στη διάρκεια της χρονιάς να δοκιμαστούν στην αφήγηση, περιγραφή και επιχειρηματολογία μέσα από την γραπτή παραγωγή κειμενικών ειδών, κοινών για όλα τα τμήματα της ίδιας τάξης, όπως είναι τα εξής: επιστολή, ημερολόγιο, πληροφοριακά κείμενα, δημοσιογραφικά κείμενα. Σε κάθε περίπτωση η παραγωγή γραπτού λόγου πρέπει να απορρέει από κείμενο που έχει δοθεί, να προϋποθέτει την κατανόησή του και να ζητά από τους μαθητές και τις μαθήτριες να αναπτύξουν ένα θέμα σε σχέση με αυτό ή να αναπτύξουν προσωπικές απόψεις παίρνοντας αφορμή από το κείμενο. Στην εκφώνηση κάθε δραστηριότητας πρέπει οπωσδήποτε να διασαφηνίζεται το κειμενικό είδος και η περίσταση επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται το παραγόμενο κείμενο, με ιδιαίτερη αναφορά στον σκοπό για τον οποίο γράφεται, στους συντάκτες και στους αποδέκτες του. Επίσης, πρέπει να δίνονται πρόσθετες οδηγίες σχετικά με τη μορφή, το ύφος και την έκταση του παραγόμενου κειμένου, που καθορίζεται κατά προσέγγιση.

Τέλος, προτείνεται η παραγωγή γραπτού λόγου να γίνεται στο σχολείο και να συνοδεύεται από διαδικασίες ανατροφοδότησης του μαθητή και της μαθήτριας. Ο αριθμός των ελάχιστων κειμενικών ειδών, η συγγραφή των οποίων θα γίνει στην τάξη, κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, προσδιορίζεται στις «Οδηγίες ανά τάξη» που ακολουθούν. Η ανατροφοδότηση/αυτοαξιολόγηση του μαθητή και της μαθήτριας κατά την παραγωγή γραπτών κειμένων συνεισφέρει στη βελτίωση της δεξιότητας παραγωγής γραπτού λόγου και τους βοηθά στην απόκτηση γλωσσικής επίγνωσης.

Παρατίθενται παραδειγματικά, ως ενδεικτικές δραστηριότητες παραγωγής προφορικού και γραπτού λόγου, αποδελτιωμένες από τα σχολικά εγχειρίδια των τριών τάξεων του Γυμνασίου και σύμφωνα με τους στόχους που θέτουν τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ Νεοελληνικής Γλώσσας (ΦΕΚ/303, τ. β΄/13-03-2003, σελ. 3778-3794) αλλά και τις αρχές των Προγραμμάτων Σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα (συμπληρωματικών προς τα Ισχύοντα (ΦΕΚ Β’ 2334 / 03-10-2011, http://ebooks.edu.gr/new/ps.php ) :

- Διεξαγωγή οργανωμένων συζητήσεων σε επίπεδο ομάδων και ολομέλειας.

- Οργάνωση και διεξαγωγή διττών λόγων.

- Παρουσιάσεις εργασιών με χρήση ηλεκτρονικών μέσων.

- Δραματοποιημένοι διάλογοι – Δραματοποιημένες περιστάσεις επικοινωνίας.

- Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος.

- Προ-συγγραφικές δραστηριότητες (π.χ. διάγραμμα κειμένου).

- Περιληπτική απόδοση ευρύτερου κειμένου.

- Έκφραση απόψεων, σκέψεων και συναισθημάτων, σύμφωνα με οδηγίες που δίνονται στους μαθητές και στις μαθήτριες σχετικά με την περίσταση επικοινωνίας, τον σκοπό και τους αποδέκτες με βάση δοσμένα κείμενα.

- Συγγραφή διαλόγου μεταξύ δύο ή τριών προσώπων με θέμα, για τον οποίο δίνονται οδηγίες στους/στις μαθητές/τριες σχετικά με την περίσταση επικοινωνίας, τον σκοπό και τα εμπλεκόμενα πρόσωπα.

- Συμπλήρωση κειμένου σε κενά πλαίσια διαλόγου δοσμένης εικονογραφημένης ιστορίας.

- Απόδοση σε συνεχή λόγο ιστορίας που αναπαριστάται σε σειρά εικόνων σε συνάφεια με κείμενο.

- Σύνταξη επιστολής σε οικείο ή επίσημο ύφος, για την οποία δίνονται οδηγίες στους/στις μαθητές/τριες σχετικά με την περίσταση επικοινωνίας, τον σκοπό και τους αποδέκτες.

- Σύνταξη άρθρου (εφημερίδας, περιοδικού και διαδικτύου) με συγκεκριμένο θέμα, σκοπό, αποδέκτες και πλαίσιο επικοινωνίας.

- Σύνταξη κειμένου σε μορφή συνέντευξης, η οποία στοιχειοθετείται με βάση δοσμένο κείμενο και με συγκεκριμένο θέμα.

- Σύνταξη ενημερωτικού φυλλαδίου, το οποίο αξιοποιεί στοιχεία συνεχών ή/και μη συνεχών κειμένων, με συγκεκριμένο θέμα, σκοπό και αποδέκτη.

- Σύνταξη διαφημιστικού κειμένου για την προώθηση προϊόντος ή υπηρεσίας σε συνάφεια με αρχικό κείμενο με συγκεκριμένο πλαίσιο αναφοράς (αποδέκτες, μέσο επικοινωνίας κτλ.).

- Διατύπωση και αιτιολόγηση επιχειρημάτων σε θέμα που προκαλεί αντιπαράθεση

- Συμπλήρωση κειμένου που έχει δοθεί με νέα επιχειρήματα.

- Συμπλήρωση προλόγου ή επιλόγου που έχουν παραλειφθεί από κάποιο κείμενο.

- Θεώρηση ενός γεγονότος ή μίας άποψης, η οποία αναφέρεται σε κάποιο κείμενο, από διαφορετική οπτική γωνία.

- Σύνταξη ομιλίας με θέμα που σχετίζεται με το κείμενο που δόθηκε προς κατανόηση, για την οποία δίνονται οδηγίες στους μαθητές και στις μαθήτριες σχετικά με την περίσταση επικοινωνίας, τον σκοπό και τους αποδέκτες.

- Σύνταξη ταξιδιωτικής εντύπωσης για έναν τόπο.

2.4. Διδασκαλία γραμματικών φαινομένων

Όσον αφορά τον προγραμματισμό της διδασκαλίας της γραμματικής της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, χρήσιμο είναι οι εκπαιδευτικοί στην αρχή της χρονιάς να διερευνήσουν τον βαθμό επικοινωνιακής ετοιμότητας των μαθητών και των μαθητριών σε συνάρτηση με το επίπεδο των γνώσεων τους για τη γλώσσα. Παράλληλα, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να διδάσκουν τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα ενταγμένα στο πλαίσιο των κειμένων και να αναδεικνύουν κατά τη διδασκαλία τον λειτουργικό χαρακτήρα τους (βλ. παράδειγμα 3 για την Α΄ τάξη του Γυμνασίου). Η διδασκαλία των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων πρέπει να διατρέχει όλη την ύλη, ανεξάρτητα από τη διδακτική ενότητα στην οποία περιλαμβάνονται και διδάσκονται αναλυτικά στο διδακτικό εγχειρίδιο. Στη λογική αυτή η εστίαση κατά τη διδασκαλία αφορά την κατάκτηση και τη χρήση γραμματικών και συντακτικών δομών και όχι την απομνημόνευση μεταγλωσσικών όρων. Επίσης, ορισμένες γραμματικές δομές που έχουν ήδη κατακτηθεί , όπως η συμφωνία ουσιαστικού επιθέτου για ορισμένες κατηγορίες επιθέτων δε χρειάζεται να διδαχθούν στους φυσικούς ομιλητές της ελληνικής γλώσσας, για λόγους οικονομίας. Αντίθετα, απαιτείται να δοθεί έμφαση σε γραμματικές δομές και κατηγορίες που είναι ανοίκειες, όπως είναι οι κατηγορίες λόγιων επιθέτων λ.χ. τα τριγενή και δικατάληκτα επίθετα και η συμφωνία τους με τα ουσιαστικά.

2.5. Λεξιλόγιο

Η διδασκαλία του λεξιλογίου (αναζήτηση συνωνύμων – αντωνύμων) εντάσσεται σε πλαίσιο συμφραζομένων και δεν εξετάζεται ούτε αξιολογείται αυτόνομα (βλ. διδακτικό παράδειγμα 2 για την Α΄ τάξη του Γυμνασίου) και επανέρχεται σε όλα τα κείμενα που διδάσκονται στη διάρκεια του έτους. Με τον τρόπο αυτό, η διδασκαλία συνάδει με τις σύγχρονες αρχές της

διδακτικής των γλωσσών και οδηγεί στην εξοικονόμηση χρόνου (π.χ. δεν απαιτείται αυτόνομη διδασκαλία του λεξιλογίου στον συνταγματικό και παραδειγματικό άξονα, Εν. 9η

-Α΄ Γυμνασίου). Κάθε πρόσθετο υλικό που δίνεται πρέπει να διέπεται από την ίδια λογική.

2.6 . Αξιολόγηση – Αναστοχασμός

Για την αξιολόγηση ισχύουν όσα ορίζονται στο ΔΕΠΠΣ (ΦΕΚ 303/13-03-03, σελ. 3743- 3744). Αξίζει να τονισθεί εδώ η σημασία της αρχικής ή διαγνωστικής αξιολόγησης όχι μόνο στην αρχή της χρονιάς, αλλά και στην αρχή κάθε μαθησιακής διαδικασίας (π.χ. στην αρχή κάθε ενότητας ή και υποενότητας) με σκοπό τη διερεύνηση του βαθμού επικοινωνιακής ετοιμότητας των μαθητών/τριών σε συνάρτηση με το επίπεδο των γνώσεων τους για τη γλώσσα. Με βάση τις συγκεκριμένες και διαγνωσμένες ανάγκες των μαθητών και των μαθητριών στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν το κείμενο και να αρθρώσουν λόγο γραπτό και προφορικό, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χαράξουν διαδρομές στην προσπέλαση των στόχων της γλωσσικής διδασκαλίας και να επιχειρήσουν δραστηριότητες διαφοροποιημένης διδασκαλίας της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Τέλος, διευκρινίζεται ότι στη διαδικασία διαγνωστικής αξιολόγησης συμπεριλαμβάνονται οι (ημι)δομημένες συζητήσεις, ο καταιγισμός ιδεών, οι νοητικοί χάρτες κ.λπ.,

Ως προς τη διαμορφωτική ή σταδιακή αξιολόγηση προτείνεται, εκτός των όσων προβλέπονται στο ΔΕΠΠΣ, η διαδικασία της γραπτής δοκιμασίας στην τάξη, στο τέλος κάθε ενότητας ή μεγάλης υποενότητας, με βάση ένα κριτήριο αξιολόγησης που θα περιλαμβάνει δραστηριότητες κατανόησης κειμένου και δραστηριότητες παραγωγής λόγου. Όσον αφορά τον ελάχιστο αριθμό γραπτών διαδικασιών στην τάξη στη διάρκεια του σχολικού έτους, γίνεται αναφορά στις «Οδηγίες ανά τάξη» που ακολουθούν.

Ως προς την τελική αξιολόγηση ισχύουν όσα προβλέπονται στο σχετικό Προεδρικό Διάταγμα για την αξιολόγηση των φιλολογικών μαθημάτων.

Γενικά, για τον αναστοχασμό προτείνεται σε κάθε διδακτική ενότητα η εξής διαδικασία: α) στην αρχή οι μαθητές και οι μαθήτριες να διερευνούν τι ξέρουν για τα θέματα και τους στόχους της συγκεκριμένης ενότητας, β) στη συνέχεια να εντοπίζουν τι θέλουν να μάθουν και τι απαιτείται να μάθουν και γ) στο τέλος, να συνειδητοποιούν τι έμαθαν.

3. Διδακτικό υλικό

Για τη διδασκαλία του μαθήματος χρησιμοποιούνται (στην έντυπη ή/και στην ηλεκτρονική μορφή τους) τα εγχειρίδια «Νεοελληνική Γλώσσα, Βιβλίο Μαθητή και Τετράδιο Εργασιών Α΄, Β΄ & Γ΄ τάξεων Γυμνασίου» καθώς και τα βιβλία αναφοράς «Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου» και το «Ερμηνευτικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου».

Ωστόσο, οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να εμπλουτίζουν το υλικό των σχολικών εγχειριδίων με κείμενα και δραστηριότητες που ανταποκρίνονται στις γνωστικές ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των μαθητών και των μαθητριών, από έγκριτες πηγές, έντυπες ή / και ηλεκτρονικές, σύμφωνα με τους στόχους που θέτουν τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ Νεοελληνικής Γλώσσας (ΦΕΚ/303, τ. β΄/13-03-2003, σελ. 3778-3794), αλλά και τις αρχές των Προγραμμάτων Σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα [συμπληρωματικών προς τα ισχύοντα (ΦΕΚ Β’ 2334 / 03-10-2011, http://ebooks.edu.gr/new/ps.php)].

Για τη γλωσσική ενίσχυση δίγλωσσων μαθητών, που είναι πιθανόν να συμφοιτούν με φυσικούς ομιλητές της ελληνικής, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο «Οδηγός για τη Δεύτερη Γλώσσα» των ΠΣ που λειτουργούν συμπληρωματικά προς τα ισχύοντα

[http://ebooks.edu.gr/info/newps/Γλώσσα- Λογοτεχνία/ Οδηγός Νεοελληνικής Γλώσσας για Δημοτικό και Γυμνάσιο (σ. 147- 180)].

Θα πρέπει να τονιστεί ότι η αξιοποίηση των βιβλίων αναφοράς (Γραμματικής, Λεξικού) αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Για τον λόγο αυτό, συνιστάται η σαφής διδασκαλία του τρόπου χρήσης τους στους/στις μαθητές/τριες και η συνεχής αξιοποίησή τους καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, χωρίς να χρειάζεται να αφιερωθεί ιδιαίτερος χρόνος για τη χρήση λεξικών, όπως παρουσιάζεται σε συγκεκριμένες διδακτικές ενότητες των σχολικών βιβλίων. Επισημαίνεται ότι συμπληρωματικά με τη Γραμματική για την Α’ Β΄ και Γ΄ Γυμνασίου των Σ. Χατζησαββίδη – Α. Χατζησαββίδου , ΑΘΗΝΑ, ΟΔΕΒ, 2011) μπορεί να αξιοποιηθεί, ειδικά για την Α΄ Γυμνασίου, και η Γραμματική της Ε΄ και ΣΤ’ Δημοτικού της Ε. Φιλιππάκη - Warburton (http://ebooks.edu.gr/courses/DSDIM- E104/document/4bd94046bspo/52404c085nvo/52404c4eh5kw.pdf ). Για λεξικά, μπορεί να αξιοποιηθεί και το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής http://www.greek- language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/search.html του Μανόλη Τριανταφυλλίδη της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα.

Ενδεικτικοί διαδικτυακοί πόροι για διδακτική αξιοποίηση

· Ιστοσελίδες του προγράμματος «Δημοκρατία και Εκπαίδευση» του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων. http://foundation.parliament.gr/central.aspx?sId=110I444I1132I646I460539

· Πρωτέας: Εκπαιδευτικά σενάρια για τα γλωσσικά μαθήματα. http://proteas.greek- language.gr/

· Η Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα. http://www.greek- language.gr/greekLang/index.html

· Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα και τη Γλωσσική Εκπαίδευση. http://www.greek- language.gr/digitalResources/index.html

· ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ. Εθνικός συσσωρευτής εκπαιδευτικού περιεχομένου.

http://photodentro.edu.gr/aggregator/

· Πλατφόρμα «Αίσωπος» - Ψηφιακά Διδακτικά Σενάρια. http://aesop.iep.edu.gr/

· Συνήγορος του παιδιού http://www.0-18.gr/gia-paidia/scholika-entypa

· Εθνική Πινακοθήκη http://www.nationalgallery.gr/site/content.php

· Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση. http://www.theatroedu.gr/

· Εκπαιδευτική Πύλη ακολούθησε τον Οδυσσέα. http://followodysseus.gr/

· Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Διάσωσης Σχολικού Υλικού. http://www.ekedisy.gr/

· Αρχαίο Θέατρο στον κύκλο του χρόνου. http://ancienttheater.culture.gr/el/

· European School Radio-Το πρώτο μαθητικό ραδιόφωνο.

http://europeanschoolradio.eu/

· Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου

http://www.pi.ac.cy/pi/index.php?lang=el

Ακολουθούν περαιτέρω Οδηγίες διδασκαλίας ανά τάξη και ακολουθεί Παράρτημα με συγκεκριμένο διδακτικό παράδειγμα εφαρμογής και πρόσθετες πληροφορίες.

Α’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Για τη διδασκαλία του μαθήματος χρησιμοποιούνται:

· Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου, Βιβλίο Μαθητή (διαδραστικά βιβλία) .

· Τετράδιο Εργασιών Α΄, Β΄ & Γ΄ τάξεων Γυμνασίου, τα οποία αντιμετωπίζονται με τις ίδιες διδακτικές αρχές που αναφέρονται στο εισαγωγικό κείμενο.

· Κείμενα από έγκριτες πηγές, έντυπες ή / και ηλεκτρονικές, καθώς και κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό για την ανάπτυξη γνωστικών και γλωσσικών δεξιοτήτων εκ μέρους των μαθητών/τριών (βλ. ενδεικτικοί διαδικτυακοί πόροι για διδακτική αξιοποίηση).

· Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Σ. Χατζησαββίδη

– Α. Χατζησαββίδου.

· Ερμηνευτικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Μ. Γαβριηλίδου, Π. Λαμπροπούλου, Κ. Αγγελάκου.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ

Λόγω της ιδιαιτερότητας που παρουσιάζει η Α΄Γυμνασίου ως τάξη μετάβασης από τη μια βαθμίδα εκπαίδευσης στην άλλη επιβάλλει τη διεύρυνση της στοχοθεσίας του γλωσσικού μαθήματος και με παιδαγωγικούς, κοινωνικούς και συναισθηματικούς στόχους. ΄Ετσι, στο γλωσσικό μάθημα ενσωματώνονται αρχές της βιωματικής μάθησης με τις οποίες υποστηρίζονται οι μαθητές και οι μαθήτριες σε αυτή τη φάση της προσαρμογής στο νέο περιβάλλον.

Για τον λόγο αυτό στη γλωσσική διδασκαλία μεθοδεύεται η εργασία των πρώτων/ αρχικών διδακτικών ωρών στη λογική ενός project. Ενδεικτικό θέμα του project: «Γνωρίζομαι με τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριες μου, μιλώ για το παλιό και καινούργιο σχολείο μου ή/και μιλώ για τις αγαπημένες μου δραστηριότητες», που επιλέγεται ως οικείο, προσιτό, ευχάριστο, σχετικό με τις εμπειρίες των μαθητών και των μαθητριών και κατάλληλο για παραγωγή λόγου από όλους ανεξαρτήτως του πολιτισμικού τους κεφαλαίου. Παράλληλα, το θέμα αυτό καλύπτει πραγματικές ανάγκες τους τη δεδομένη χρονική στιγμή.

Η διαφοροποίηση της διδακτικής μεθοδολογίας (βλ. παράδειγμα 1 στο Παράρτημα) ενδεχομένως να δίνει στον/στη μαθητή/τρια την εντύπωση συμμετοχής σε δραστηριότητες που εντάσσονται σε ένα όχι και τόσο αυστηρό διδακτικό πλαίσιο, όμως αυτές υπηρετούν, με απόλυτη συνέπεια γλωσσικούς και κοινωνικούς στόχους. Η εργασία σε project πάνω σε ένα οικείο και επίκαιρο θέμα α) διασφαλίζει ότι όλοι παρακολουθούν και συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία, β) δημιουργεί ευχάριστο κλίμα στην τάξη, γ) είναι ευέλικτη και προσαρμόζεται στις ανάγκες των παιδιών και δ) βοηθά στην ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων. Τα τέσσερα αυτά σημεία προτείνονται στον/στην εκπαιδευτικό ως μέσα πρόληψης και αντιμετώπισης των δυσκολιών προσαρμογής που αντιμετωπίζουν οι μαθητές και οι μαθήτριες και ως ένας τρόπος, πιο συστηματικός και αποτελεσματικός, για την ένταξή τους στο νέο εκπαιδευτικό περιβάλλον.

Εντέλει, η στοχοθεσία του γλωσσικού μαθήματος, για τις εισαγωγικές ενότητες διευρύνεται για να συμπεριλάβει και τη δημιουργία προϋποθέσεων για:

• Γνωριμία, κοινωνικοποίηση και ομαδική εργασία στη σχολική τάξη

• Έκφραση των εμπειριών και συναισθημάτων των παιδιών

Το περιεχόμενο του σχολικού εγχειριδίου της Α΄ Γυμνασίου θα διδαχθεί, όχι με γραμμικό τρόπο, αλλά με αναδιάταξη ορισμένων ενοτήτων και ενσωμάτωση δεξιοτήτων και

γραμματικοσυντακτικών φαινομένων καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, επιλογές οι οποίες υπαγορεύονται από τα εξής:

· την αναγκαιότητα για απαλλαγή από τη συσσώρευση της διδακτέας ύλης, και την αξιοποίηση του διδακτικού χρόνου για περισσότερες δραστηριότητες των μαθητών και μαθητριών στο σχολείο.

· την αναγκαιότητα ενίσχυσης της επικοινωνιακής, γλωσσικής και κριτικής ικανότητάς τους, μέσω της εμβάθυνσης στους προβλεπόμενους για τη διδασκαλία τύπους κειμένων, αλλά και την κατανόηση και παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Με βάση τις σύγχρονες γλωσσοπαιδαγωγικές απόψεις, η διδασκαλία του περιεχομένου του γλωσσικού μαθήματος με στοχοκεντρική οπτική και με μη γραμμικό τρόπο (βλ. εισαγωγικό κείμενο) απαλλάσσει τον εκπαιδευτικό από την παρακολούθηση μιας, συνήθως, ογκώδους διδακτικής ύλης και μετατρέπει το διδακτικό υλικό σε εργαλείο επίτευξης συγκεκριμένων μαθησιακών στόχων. Το περιεχόμενο του σχολικού εγχειριδίου της Α’ Γυμνασίου από μια στοχοκεντρική οπτική αποτυπώνεται αδρομερώς στον παρακάτω πίνακα:

Σύμφωνα με την οπτική αυτή, ο/η εκπαιδευτικός δε χρειάζεται να αντιμετωπίζει τη διδακτέα ύλη ως άθροισμα σελίδων, αλλά ως σύνολο στόχων που χρειάζεται να καλυφθούν στη διάρκεια του σχολικού έτους. Μέσω από αυτό το πρίσμα ο σχεδιασμός της διδασκαλίας ,είναι στη διακριτική ευχέρεια των εκπαιδευτικών, σε συνεργασία μεταξύ τους, να κάνουν επιλογές ως προς τη θεματική των διδακτικών ενοτήτων με βάση τα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών. Ως εκ τούτου, από το σχολικό εγχειρίδιο οι εκπαιδευτικοί μπορούν να επιλέξουν από τις διδακτικές ενότητες τα θέματα που θα προσπελάσουν, με όποια σειρά κρίνουν σκόπιμη, αυτοτελώς ή και σε συνδυασμό (βλ. περαιτέρω ενδεικτική αναδιάταξη της ύλης), πάντοτε κοινά για όλα τα τμήματα της ίδιας τάξης.

Δεξιότητες – Δραστηριότητες :

Επισημαίνεται ότι οι δεξιότητες κατανόησης και παραγωγής προφορικών και γραπτών περιγραφικών, αφηγηματικών και επιχειρηματολογικών κειμένων είναι αυτές στις οποίες χρειάζεται να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα. Ειδικότερα:

ü Για την κατανόηση προφορικών κειμένων συνιστάται η αξιοποίηση οπτικοακουστικού υλικού σύντομης διάρκειας, προερχόμενου από έγκριτες πηγές, που θα συνοδεύεται από ανάλογα φύλλα εργασίας. Εξίσου, ωστόσο, σημαντική είναι η ανάπτυξη της ικανότητας των μαθητών/τριών για ακρόαση του παραγόμενου λόγου του εκπαιδευτικού και των μαθητών/τριών στη σχολική τάξη.

ü Για την παραγωγή προφορικών κειμένων προτείνονται ενδεικτικές δραστηριότητες προσχεδιασμένου και απροσχεδίαστου προφορικού λόγου (δραματοποιήσεις, παιχνίδια ρόλων, κ.ά. Αναλυτικότερα, βλ. τα συμπληρωματικά προς τα ισχύοντα ΠΣ http://ebooks.edu.gr/info/newps/Γλώσσα-Λογοτεχνία.pdf, καθώς και σενάρια στον Οδηγό του Εκπαιδευτικού http://ebooks.edu.gr/info/newps/Γλώσσα- Λογοτεχνία/ Οδηγός Νεοελληνικής Γλώσσας για Δημοτικό και Γυμνάσιο/pdf).

ü Για την κατανόηση γραπτών κειμένων η προσέγγιση συνιστάται να ακολουθεί την κλίμακα: κατανόηση, ερμηνεία, κριτική, με ταυτόχρονη εστίαση στη μορφή των κειμένων, την πηγή από την οποία προέρχονται, το είδος του κειμένου κ.ά. με αξιοποίηση ποικίλων τύπων ερωτήσεων (κλειστού, ανοιχτού τύπου, κ.ά. (Αναλυτικότερα, βλ. http://ebooks.edu.gr/info/newps/Γλώσσα- Λογοτεχνία/ Οδηγός Νεοελληνικής Γλώσσας για Δημοτικό και Γυμνάσιο/pdf)

Eνδεικτικές δραστηριότητες για κατανόηση και παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου πέραν αυτών που περιλαμβάνονται στο σχολικό βιβλίο και που μπορούν να αξιοποιηθούν κατά τη διδασκαλία: Αφηγήσεις ή περιγραφές συμβάντων, ιστορικών γεγονότων, σύγκριση προφορικών ή / και γραπτών κειμένων, μετατροπή προφορικού λόγου σε γραπτό, ανάγνωση του προλόγου ενός κειμένου ή της αρχής μιας ιστορίας και πρόβλεψης της συνέχειας με αξιοποίηση στοιχείων, όπως είναι οι εικόνες, ο τίτλος, κ.ά., σύγκριση συνεχών

/ ασυνεχών κειμένων, σύγκριση διαφορετικών περιγραφικών, αφηγηματικών / επιχειρηματολογικών κειμένων για αναζήτηση ομοιοτήτων και διαφορών σε σχέση με την πηγή προέλευσης των κειμένων, το είδος τους, τον σκοπό για τον οποίο γράφτηκαν, αναζήτηση σημασίας λέξεων σε ένα κείμενο με αξιοποίηση του συμφραστικού πλαισίου κ.ά.

Τα γραπτά κείμενα που παράγονται από τους μαθητές και τις μαθήτριες στη σχολική τάξη συνιστάται να είναι 7-8 κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους, να είναι ενταγμένα σε επικοινωνιακό πλαίσιο, να ορίζεται η έκτασή τους (αριθμός λέξεων) και να γίνεται συστηματική διόρθωσή τους. Οι εργασίες που δίνονται για το σπίτι χρειάζεται να είναι συχνές και να βασίζονται στα θέματα και τις δραστηριότητες που προηγήθηκαν.

Γραμματικά - συντακτικά φαινόμενα

Τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα και η εστίαση της διδασκαλίας στην ανάπτυξη δεξιοτήτων δεν περιορίζονται μόνο στις αντίστοιχες ενότητες του σχολικού εγχειριδίου, αλλά διαπερνούν το σύνολο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Έτσι, π.χ. η γραφή περίληψης και παραγράφων, η διδασκαλία της στίξης, του παρατακτικού και υποτακτικού λόγου κ.ά., μπορούν να επαναλαμβάνονται και να υπενθυμίζονται στο πλαίσιο των εξεταζόμενων κειμένων, με οποιαδήποτε διδακτική πρόταση εκτιμά ο/η εκπαιδευτικός ότι είναι

πρόσφορη παιδαγωγικά, αποτελεσματική ως προς την αξιοποίηση του διδακτικού χρόνου και συμβατή με τις ανάγκες των μαθητών και των μαθητριών του.

Επισημαίνεται ότι όλα τα γραμματικά – συντακτικά φαινόμενα διδάσκονται, ανεξαρτήτως των ενοτήτων που επιλέγονται από τους εκπαιδευτικούς. Για παράδειγμα, αν δεν επιλεγεί η 9η ενότητα, ο παραδειγματικός άξονας θα διδαχθεί μαζί με το λεξιλόγιο όλη τη χρονιά. Αντίστοιχα, εάν δεν επιλεγεί η 10η ενότητα, η υποτακτική και παρατακτική σύνδεση των προτάσεων θα ενταχθούν στην 8η ενότητα.

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

Ενδεικτική διαχείριση του διδακτικού χρόνου με βάση την αξιοποίηση των παραπάνω προτάσεων: 75 ώρες κατά προσέγγιση

Ενδεικτικός διδακτικός χρόνος διδασκαλίας των συνδιδασκόμενων ενοτήτων συνολικά: 12- 15 ώρες

1η ΕΝΟΤΗΤΑ – 2η ΕΝΟΤΗΤΑ

Οι πρώτες μέρες σε ένα νέο σχολείο / Επικοινωνία στο σχολείο

Οι ενότητες αυτές συνδιδάσκονται (μπορεί να αξιοποιηθεί και η 6η ενότητα)

Όπως σημειώθηκε (βλ. εισαγωγή), το μάθημα της ΝΕΓ καλύπτει και στόχους τού μαθήματος των Βιωματικών Δράσεων της Α’ Γυμνασίου: ‘Σχολική και Κοινωνική Ζωή’. Αξιοποιούνται, λοιπόν, και συνδιδάσκονται οι θεματικές της 1ης (Οι πρώτες μέρες σε ένα νέο σχολείο,) της 2ης (Επικοινωνία στο σχολείο) και ενδεχομένως και της 6ης ενότητας (Δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου). Επαναλαμβάνεται πως οι παραπάνω θεματικές με τις οποίες ξεκινά η γλωσσική διδασκαλία προσφέρονται για γνωριμία των μαθητών/τριών και κατάθεση εμπειριών στη μεταβατική αυτή φάση της σχολικής τους ζωής, έχουν στόχο την ομαλή προσαρμογή των μαθητών/τριών στο νέο περιβάλλον και χρησιμοποιούνται ως αφορμή και για κατανόηση και παραγωγή προφορικών και γραπτών κειμένων. Η συνδιδασκαλία των θεματικών γίνεται σε μορφή project, ενώ προβλέπεται χρόνος για γραφή κειμένων στη σχολική τάξη και παρουσίαση εργασιών των μαθητών/τριών. (Αναλυτικότερα, βλ. http://ebooks.edu.gr/info/newps/ Σχολική και Κοινωνική Ζωή/Οδηγός ΣΚΖ για Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.Pdf), διδακτικό παράδειγμα 1 για την Α΄ τάξη του Γυμνασίου, καθώς και http://proteas.greek-language.gr/scenario.html?sid=370, http://proteas.greek-language.gr/scenario.html?sid=1213, http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=1371 http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=1372).

Για την εξοικείωση των μαθητών και των μαθητριών με τα χαρακτηριστικά των περιγραφικών, αφηγηματικών και επιχειρηματολογικών κειμένων, τα δομικά στοιχεία της παραγράφου, καθώς και για τη διδασκαλία των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων που εμφανίζονται στις ενότητες 1, 2, μπορούν να αξιοποιηθούν τα κείμενα των οποίων γίνεται επεξεργασία κατά τη διάρκεια του project, καθώς και τα παραγόμενα προφορικά και γραπτά κείμενα των μαθητών/τριών, χωρίς εστίαση στη μεταγλώσσα.

Επίσης, τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα των ενοτήτων που συνδιδάσκονται μπορούν να ενσωματωθούν στη διδασκαλία και των άλλων ενοτήτων με τον τρόπο που περιγράφεται στο εισαγωγικό κείμενο.

3η ΕΝΟΤΗΤΑ

Ταξίδι στον κόσμο της φύσης

Η ενότητα αυτή λόγω της σπουδαιότητάς της δε διδάσκεται αυτόνομα, αλλά ενσωματώνεται στη διδασκαλία όλων των ενοτήτων. Εντοπίζονται αρχικά τα τυπικά δομικά

χαρακτηριστικά της περιγραφής, αφήγησης και επιχειρηματολογίας, με κειμενοκεντρικό τρόπο με οποιοδήποτε κείμενο ενδείκνυται (π.χ. αφηγήσεις από τους μαθητές και τις μαθήτριες των εισαγωγικών ενοτήτων), όπου η διδασκαλία επανέρχεται σπειροειδώς και ενισχύεται από την κατανόηση και παραγωγή αντίστοιχων κειμένων σε όλες τις διδακτικές ενότητες που ακολουθούν (βλ. παράρτημα).

4η ΕΝΟΤΗΤΑ

Φροντίζω για τη διατροφή και την υγεία μου

Μπορεί να συνεξεταστεί με την 8η ενότητα: Αθλητισμός και Ολυμπιακοί Αγώνες Παρακολουθώ και συμμετέχω, υπό τον τίτλο: Άσκηση, διατροφή, Υγεία

Επισημαίνεται για την ενότητα αυτή ότι ορισμένες γραμματικές δομές που έχουν ήδη κατακτηθεί, - όπως για παράδειγμα η συμφωνία ουσιαστικού επιθέτου για ορισμένες κατηγορίες επιθέτων - δε χρειάζεται να διδαχθούν εκ νέου στους φυσικούς ομιλητές της ελληνικής γλώσσας, για λόγους εξοικονόμησης διδακτικού χρόνου. Αντίθετα, απαιτείται να δοθεί έμφαση σε γραμματικές δομές και κατηγορίες που είναι ανοίκειες ή παρουσιάζουν δυσκολία στην κατάκτηση και τη χρήση τους, όπως είναι οι κατηγορίες λόγιων επιθέτων και η συμφωνία τους με τα ουσιαστικά (βλ. http://ebooks.edu.gr/info/newps/Γλώσσα- Λογοτεχνία/ Οδηγός Νεοελληνικής Γλώσσας για Δημοτικό και Γυμνάσιο/pdf, σ. 138 – 139- 140, ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 7).

5η ΕΝΟΤΗΤΑ

Γνωρίζω το μαγικό κόσμο του θεάτρου και του κινηματογράφου

Μπορεί να συνεξετασθεί με την 7η, 8η και 9η ενότητα, υπό τον τίτλο: Ελεύθερος χρόνος

6η ΕΝΟΤΗΤΑ

Δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου

Η ενότητα αυτή μπορεί να συνδυαστεί με τη διδασκαλία της 1ης και 2ης ενότητας (βλ. διδακτικό παράδειγμα 1) ή να συνεξεταστεί με την 7η, 8η, 9η κάτω από τον τίτλο: Ελεύθερος χρόνος.

7η ΕΝΟΤΗΤΑ

Ο κόσμος μέσα από την οθόνη – εικόνα

Μπορεί να συνεξεταστεί με την 5η, 8η, 9η ενότητα, υπό τον τίτλο ‘Ελεύθερος Χρόνος’

Η ένταξη της γραμματικής (κύριες και δευτερεύουσες προτάσεις, παρατακτική και υποτακτική σύνδεση) να γίνει στο πλαίσιο των κειμένων με διερευνητικό και λειτουργικό τρόπο (βλ. παράδειγμα 4). Για τη σχηματική απεικόνιση της λειτουργίας των προτάσεων βλ. Γραμματική της Ε΄ και ΣΤ’ Δημοτικού της Ε. Φιλιππάκη - Warburton (http://ebooks.edu.gr/courses/DSDIM- E104/document/4bd94046bspo/52404c085nvo/52404c4eh5kw.pdf, σ. 192). Σκόπιμο κρίνεται να δοθεί και στην ενότητα αυτή έμφαση στην κατανόηση και παραγωγή προφορικών και γραπτών κειμένων.

9η ΕΝΟΤΗΤΑ

Ανακαλύπτω τη μαγεία της γνώσης

Μπορεί να συνεξετασθεί με την 5η και 7η ενότητα υπό τον τίτλο: Ελεύθερος χρόνος

Από την ενότητα αυτή η διδασκαλία του παραδειγματικού άξονα δε χρειάζεται να διδαχθεί αυτόνομα, δεδομένου ότι διαχέεται στη διδασκαλία όλων των ενοτήτων, ενώ τα εισαγωγικά κείμενα και οι δραστηριότητες που αφορούν το βιβλίο μπορούν να αξιοποιηθούν και στο μάθημα της Λογοτεχνίας. Επίσης, μπορούν να αξιοποιηθούν κείμενα από τα γνωστικά αντικείμενα του ΑΠΣ, εκτός των κειμένων του σχολικού εγχειριδίου.

10η ΕΝΟΤΗΤΑ

Γνωρίζω τον τόπο μου και τον πολιτισμό του

Μπορεί να συνεξεταστεί με την 9η: Ανακαλύπτω τη γνώση: Ανακαλύπτω τον τόπο μου

Ο υπόλοιπος διδακτικός χρόνος μπορεί να διατεθεί:

Για την παρουσίαση εργασιών των μαθητών/τριών Για διόρθωση των γραπτών και ανατροφοδότηση Για βελτίωση της ορθογραφικής ικανότητας

Για εμβάθυνση, όπου ο/η εκπαιδευτικός θεωρεί ότι απαιτείται Για διαθεματικές εργασίες

Για την κάλυψη των ιδιαίτερων αναγκών των μαθητών και των μαθητριών ανάλογα με τις εκπαιδευτικές συνθήκες.

- Κρίνεται απαραίτητη η συνεξέταση των εισαγωγικών ενοτήτων 1 και 2.

- Η συνεξέταση των υπόλοιπων ενοτήτων είναι προαιρετική και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ακολουθήσουν είτε τον ενδεικτικό προτεινόμενο συνδυασμό είτε να ακολουθήσουν τη δική τους διδακτική διαδρομή.

- Στην περίπτωση που επιλεγεί η αυτόνομη διδασκαλία ο ενδεικτικός διδακτικός χρόνος για κάθε ενότητα υπολογίζεται στις 10 ώρες, με τις επισημάνσεις για τη διδασκαλία του λεξιλογίου, των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων και των δεξιοτήτων που προαναφέρθηκαν.

- Το σύνολο των διδακτικών ενοτήτων που θα διδαχθούν στην πρώτη τάξη είναι οκτώ και οι ενότητες που επιλέγονται είναι κοινές για όλα τα τμήματα της Α΄ Γυμνασίου.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΓΙΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ

· Το διαδραστικό βιβλίο μαθητή

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A112/346/2302,8787/

· Επιμορφωτικό υλικό για τις Βιωματικές Δράσεις

http://ebooks.edu.gr/new/epimorfotiko.php?course=DSGYM-A119

· Εθνική Πινακοθήκη http://www.nationalgallery.gr/site/content.php

· Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού για Διαδρομές στην Αρχαία Ολυμπία και πολυμεσικές αναπαραστάσεις www.ime.gr

· Εκπαιδευτική ΤΗΛΕΌΡΑΣΗ: Αρχαία Ολυμπία

https://www.youtube.com/watch?v=X1-WtYfdVrk

· Ολυμπιακοί Αγώνες: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού

http://odysseus.culture.gr/a/1/11/ga114.html

· Σχολικά έντυπα – Συνήγορος του παιδιού http://www.0-18.gr/gia-paidia/scholika- entypa

· «ΙΜΕ: Ψηφιακή αναπαράσταση της μάχης των Συρακουσών»:

· http://www.youtube.com/watch?v=3BpAlj-r7wo

· Βίντεο «Μήνυμα από το διευθυντή του ελληνικού γραφείου της Greenpeace»/

«Οδηγός καταναλωτών»

http://www.greenpeace.org/greece/el/multimedia/video_page

· Βίντεο «Το νέο μουσείο Ακρόπολης»

· http://www.youtube.com/watch?v=HxUEqq_ZqVs

· Βίντεο/ σποτ «Γιατροί χωρίς σύνορα»: http://www.youtube.com/watch?v=9- cciMOkPoI

Διδακτικό παράδειγμα για την ενότητα 6 http://blogs.sch.gr/3gympoli/files/2016/08/Deigmatikh-Didaskaleia.pdf

Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Για τη διδασκαλία του μαθήματος χρησιμοποιούνται:

· Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου, Βιβλίο Μαθητή.

· Τετράδιο Εργασιών Β΄ Γυμνασίου.

· Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Σ. Χατζησαββίδη

– Α. Χατζησαββίδου.

· Ερμηνευτικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Μ. Γαβριηλίδου, Π. Λαμπροπούλου, Κ. Αγγελάκου.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ

Για την περιγραφή και τη στοχοθεσία του μαθήματος οι εκπαιδευτικοί μπορούν να συμβουλευτούν την περιγραφή και τη στοχοθεσία των επιμέρους ενοτήτων του σχολικού εγχειριδίου στο http://ebooks.edu.gr/new/tautotita.php?course=DSGYM-B110 και την περιγραφή, τη στοχοθεσία και τα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα των

«Συμπληρωματικών προς τα ισχύοντα Προγραμμάτων Σπουδών» στο

http://ebooks.edu.gr/new/ps.php.

Στο πλαίσιο αυτό, η διδασκαλία του μαθήματος θεωρείται όχι ως άθροισμα ενοτήτων αλλά ως ένα σύνολο στόχων για την ενίσχυση της γλωσσικής και επικοινωνιακής ικανότητας των μαθητών/τριών, μέσω της ανάπτυξης και των τεσσάρων γλωσσικών μακροδεξιοτήτων (ανάγνωση και κατανόηση προφορικού και γραπτού λόγου) καθώς και την ανάπτυξη της κριτικής τους σκέψης. Υπ’ αυτό το πρίσμα είναι στη διακριτική ευχέρεια των διδασκόντων, σε συνεργασία μεταξύ τους, να ακολουθήσουν οποιαδήποτε διαδρομή στην επιλογή των διδακτικών ενοτήτων του σχολικού βιβλίου με στόχο τα παιδιά στη Β΄ τάξη να είναι σε θέση μεταξύ άλλων

· να αναγνωρίζουν τη δομή μιας παραγράφου, τις τεχνικές ανάπτυξής της και τις συνδετικές λέξεις που συνέχουν εκτενέστερα κείμενα

· να διακρίνουν τη βασική από τις δευτερεύουσες πληροφορίες σε ένα κείμενο

· να εντοπίζουν τις λέξεις-κλειδιά και να αποδίδουν με τίτλο το θέμα του κειμένου

· να απεικονίζουν διαγραμματικά τη δομή ποικίλων κειμένων

· να προχωρούν στη διαδικασία της περίληψης ενός κειμένου με τη χρήση πλαγιότιτλων στις παραγράφους

· να συσχετίζουν τα δομικά συστατικά του κειμένου με το κειμενικό είδος και τις περιστάσεις επικοινωνίας

· να αξιολογούν την αποτελεσματικότητα των γραμματικοσυντακτικών και λεξιλογικών επιλογών τους στη διαμόρφωση του κατάλληλου επικοινωνιακά ύφους

· να αναγνωρίζουν και να αξιολογούν τα επιχειρήματα που προβάλλονται σε ένα κείμενο.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΤΗ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Οι θεματικοί άξονες, τα κειμενικά είδη, οι δεξιότητες και τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα που διδάσκονται στη Β΄ Γυμνασίου, παρουσιάζονται αναλυτικά στο ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ (http://ebooks.edu.gr/info/cps/3deppsaps_GlossasGimnasiou.pdf) αλλά και στα

«Συμπληρωματικά προς τα ισχύοντα Προγράμματα Σπουδών»

(http://ebooks.edu.gr/new/ps.php).

Το περιεχόμενο του σχολικού εγχειριδίου της Β΄ Γυμνασίου από μια στοχοκεντρική οπτική αποτυπώνεται αδρομερώς στον παρακάτω πίνακα:

Αναλυτικά:

Α. Θεματικές ενότητες-Διδακτικές ενότητες

Το σχολικό εγχειρίδιο της Νεοελληνικής Γλώσσας στη Β΄ Γυμνασίου οργανώνεται σε εννέα

(09) διδακτικές ενότητες που πραγματεύονται αντίστοιχο αριθμό θεμάτων. Στο πλαίσιο του διαθέσιμου διδακτικού χρόνου (50 ώρες περίπου για τα ημερήσια γυμνάσια) και δεδομένου ότι η θεματολογία των διδακτικών ενοτήτων στα σχολικά εγχειρίδια λειτουργεί ως το πεδίο για την ανάπτυξη κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων, είναι στη διακριτική ευχέρεια των εκπαιδευτικών, σε συνεργασία μεταξύ τους, να κάνουν επιλογές ως προς τη θεματική των διδακτικών ενοτήτων με βάση τα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών και να συνεξετάσουν κάποιες από αυτές τις ενότητες στο πλαίσιο ευρύτερων σχεδίων μαθήματος. Ενδεικτικά, οι εκπαιδευτικοί θα μπορούσαν να συνεξετάσουν τις διδακτικές ενότητες 2 (Ζούμε με την οικογένεια) και 3 (Φίλοι για πάντα). Στην περίπτωση της συνεξέτασης, μπορούν να οργανώσουν ένα σχέδιο μαθήματος θέτοντας ως κατευθυντήριο άξονα των δραστηριοτήτων το ζήτημα των σχέσεων των εφήβων με τους σημαντικούς Άλλους (οικογένεια, φίλοι) και να επιλέξουν τα κατάλληλα κείμενα από τις αντίστοιχες διδακτικές ενότητες (βλ. ενδεικτικά Βιβλίο μαθητή: 2. Α. 15., 2. Α. 3., 3. Α. 1., 3. Α. 2., 3. Α. 4., Τετράδιο εργασιών: 2. Α. 1., 2. Β. 3., 3. Β. 4), αξιοποιώντας ομαδοσυνεργατικές πρακτικές διδασκαλίας. Σε αυτή την εκδοχή οι δραστηριότητες

3Σύμφωνα με τη διάκριση της ισχύουσας σχολικής γραμματικής (σελ 174-178).

4 Σύμφωνα με τη διάκριση στα ισχύοντα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ.

5 2.Α.1 σημαίνει 2η ενότητα Α υποενότητα κείμενο 1.

κατανόησης και παραγωγής προφορικού και γραπτού λόγου και η λειτουργική προσέγγιση6 των παρεπόμενων του ρήματος (διαθέσεις, φωνές, εγκλίσεις, τροπικότητες, ποιόν ενέργειας, χρόνοι, αριθμοί, πρόσωπα) θα απαιτήσουν περίπου 16-18 ώρες. Επίσης με άξονα το θέμα Έφηβοι ως ενεργοί πολίτες, οι ενότητες 6 (Παρακολουθώ, ενημερώνομαι και ψυχαγωγούμαι από διάφορες πηγές (ΜΜΕ, διαδίκτυο κτλ), 7 (Βιώνοντας προβλήματα της καθημερινής ζωής) και 8 (Συζητώντας για σύγχρονα κοινωνικά θέματα) θα μπορούσαν να συνεξεταστούν στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδίου μαθήματος και να προσπελαστούν με τη μέθοδο project. Οι εκπαιδευτικοί σε συνεργασία με τους μαθητές και τις μαθήτριες μπορούν να επιλέξουν τα κοινωνικά θέματα/προβλήματα με τα οποία θα ασχοληθούν, τα κείμενα που θα επεξεργαστούν και το τελικό προϊόν της εργασίας τους, το οποίο μπορεί να είναι έντυπη ή ηλεκτρονική έκδοση μιας εφημερίδας7. Σε αυτή την περίπτωση επιλέγονται ομαδοσυνεργατικού τύπου πρακτικές και η διάρκεια του σχεδίου εργασίας μπορεί να είναι 16-18 ώρες.

Συνοψίζοντας για το σχολικό έτος 2016-2017 καθίσταται σαφές ότι οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ακολουθήσουν οποιαδήποτε διαδρομή στην επιλογή των διδακτικών ενοτήτων του σχολικού βιβλίου με κριτήριο το θέμα και θα πρέπει να διεξέλθουν τουλάχιστον πέντε

(05) διδακτικές ενότητες διαφορετικής θεματολογίας, μοιράζοντας τον διδακτικό χρόνο κατάλληλα.

Β. Γένη λόγου – Κειμενικά είδη8

Στο σχολικό εγχειρίδιο Νεοελληνική Γλώσσα της Β΄ Γυμνασίου (Βιβλίο μαθητή και Τετράδιο εργασιών) ανθολογούνται κείμενα που κινούνται και στα τρία γένη του λόγου (περιγραφή, αφήγηση, επιχειρηματολογία) και εντάσσονται σε ποικίλα κειμενικά είδη9:

Περιγραφικά	Αφηγηματικά	Επιχειρηματολογία
Περιγραφή, προσώπων, χώρων, σκηνών από την καθημερινότητα (π.χ. στην οικογένεια, στο σχολείο κ.ά.)	Λογοτεχνικές, ιστορικές, ρεαλιστικές αφηγήσεις (π.χ. διηγήματα, μυθιστορήματα, στίχοι τραγουδιών, ιστοριογραφικά κείμενα, προσωπικές μαρτυρίες, συνεντεύξεις, ρεπορτάζ, ημερολόγια)	Δημοσιογραφικά κείμενα (π.χ. τίτλοι εφημερίδων, άρθρο γνώμης, χρονογράφημα, γελοιογραφία)
Ενημερωτικό φυλλάδιο, ιστοσελίδα, ταξιδιωτικός οδηγός (περιγραφή με στόχο την πληροφόρηση)	Βιογραφικό σημείωμα	Ενημερωτικό φυλλάδιο, ιστοσελίδα, αφίσα με οδηγίες, συμβουλές (προτρεπτικός λόγος)
Περιγραφή αφίσας, φωτογραφικού υλικού,	Πολυτροπικές αφηγήσεις (π.χ. κόμικς, αφίσες,	Επιστολή προς φίλους ή/και προς μεγαλύτερους με

6 Ενδεικτικό παράδειγμα για τη λειτουργική προσέγγιση των εγκλίσεων με στόχο την ανάδειξη των σχέσεων εξουσίας ή ισοτιμίας ανάμεσα στους συνομιλητές σε ένα διαλογικό κείμενο στο σενάριο του Ελευθέριου Βεκρή, Η οικογένεια με τη γλώσσα των κόμικς (http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=1151).

7 Ενδεικτικό παράδειγμα το σενάριο της Θεοδώρας Τριαντοπούλου, Μια διαφορετική εφημερίδα,

(http://proteas.greek-language.gr/scenario.html?sid=1140).

8 Σύμφωνα με τη διάκριση της σχολικής γραμματικής (σελ 174-178).

9 Σύμφωνα με τη διάκριση της ισχύουσας σχολικής γραμματικής (σελ 174-178).

εικαστικού έργου,

στατιστικού πίνακα, χάρτη

εικαστικά έργα,

φωτογραφίες, ταινίες)

σκοπό την πειθώ

Μικρές Αγγελίες

Συνοπτική παρουσίαση ενός γεγονότος προφορικά ή

γραπτά

Συζήτηση

Διάλογος με τη μορφή

Αντιλογίας/ Δραματοποίηση

Κρίνεται αναγκαίο οι μαθητές/τριες να εξοικειωθούν με την έννοια του κειμένου και τη σύνδεσή του με την πράξη της επικοινωνίας, με τον τρόπο που συγκροτείται η εσωτερική συνοχή του και η νοηματική του αλληλουχία, με τη διάκριση των κειμένων σε περιγραφικά, αφηγηματικά, επιχειρηματολογικά, με τα χαρακτηριστικά του προφορικού και γραπτού λόγου, την έννοια του ύφους και τη διάκριση ανάμεσα σε τυπικό, οικείο και ουδέτερο ύφος [βλ. Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου) Πέμπτο κεφάλαιο. Πραγματολογία-Κειμενογλωσσολογία, 2. Κειμενογλωσσολογία. 2. 1 Το κείμενο και η έννοιά του σ. 172, Παρατηρώ και καταλαβαίνω, σ. 173, 2. 2. Κειμενικά είδη, σ. 174-177, Παρατηρώ και καταλαβαίνω, σ. 178, 2. 3. Υφολογία, α. Η έννοια του ύφους, β. Το ύφος της νέας ελληνικής, σ. 179-181].

Στο πλαίσιο αυτής της οπτικής ο εκπαιδευτικός σε όλη τη διάρκεια της διδασκαλίας μπορεί να αξιοποιεί από το σχολικό εγχειρίδιο Νεοελληνική Γλώσσα (Βιβλίο Μαθητή), μη ακολουθώντας υποχρεωτικά τη γραμμική διάταξη της ύλης, τις ακόλουθες ενότητες: 1η ενότητα, Δ (τρόποι ανάπτυξης παραγράφου) σ. 19, 20 και 23, 2η ενότητα, Δ (περίληψη κειμένου-πλαγιότιτλοι) σ. 39, 3η ενότητα, Ε (δραστηριότητες παραγωγής γραπτού λόγου), 4η ενότητα, Γ (συνοχή ευρύτερου κειμένου) σ. 69, 5η ενότητα Δ (οργάνωση και συνοχή της περιγραφής και αφήγησης) σ. 84, 6η ενότητα, Ε (δραστηριότητες παραγωγής λόγου), σ. 97, 7η ενότητα, Δ (οι συνδετικές λέξεις και φράσεις) σ. 109, 7η ενότητα, Στ (δραστηριότητες παραγωγής λόγου), σ. 112-113, 8η ενότητα, το Δ (αξιολόγηση και διατύπωση επιχειρημάτων) σ. 129 και 130.

Γ1. Δεξιότητες κατανόησης γραπτού και προφορικού λόγου - Δραστηριότητες

Για τις δεξιότητες κατανόησης γραπτού και προφορικού λόγου και τις σχετικές δραστηριότητες ισχύουν όσα έχουν λεχθεί στο εισαγωγικό σημείωμα του γενικού μέρους. Γενικά χρειάζεται να εμπλουτιστούν οι δραστηριότητες κατανόησης γραπτού και προφορικού λόγου στο διδακτικό βιβλίο προς την κατεύθυνση της κατανόησης του επικοινωνιακού πλαισίου, δηλαδή στην αναγνώριση του κειμενικού είδους και των επικοινωνιακών συνθηκών των κειμένων (πομπός, μήνυμα, δέκτης κ.ά.) και στην αναγνώριση της λειτουργίας των γραμματικοσυντακτικών δομών στη συγκρότηση του νοήματος των κειμένων (βλ. ως ενδεικτικό παράδειγμα λειτουργικής προσέγγισης των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων το σενάριο Στεφανίας Μποτέλη, Εγκλίσεις και τροπικότητες, στο http://proteas.greek-language.gr/scenario.html?sid=312).

Γ2. Δεξιότητες παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου - Δραστηριότητες

Όσον αφορά την παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου συνιστάται να δίνεται η ευκαιρία στους μαθητές και τις μαθήτριες στη διάρκεια της χρονιάς να δοκιμαστούν στην αφήγηση, περιγραφή και επιχειρηματολογία μέσα από ένα ευρύ ρεπερτόριο δραστηριοτήτων παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου, όπως περιγράφεται στο εισαγωγικό σημείωμα του γενικού μέρους.

Ειδικά για την παραγωγή γραπτού λόγου προτείνεται να γίνεται και στο σχολείο και να συνοδεύεται από διαδικασίες προ-συγγραφικού σταδίου (βλ. Βιβλίο μαθητή: 3. Ε. Διαβάζω και γράφω, 1., σ. 55 και Βιβλίο μαθητή: 4. Ε. Διαβάζω και Γράφω, 3., σ. 71) και αυτοαξιολόγησης (βλ. Βιβλίο μαθητή: 2. Δ. Διαβάζω και γράφω, 4., σ. 39) σε συνδυασμό με διαδικασίες ανατροφοδότησης του/της μαθητή/τριας. Προτείνεται οι εκπαιδευτικοί να προγραμματίσουν τη συγγραφή στην τάξη πέντε (05)10 τουλάχιστον εκτενέστερων κειμένων με καθορισμένο αριθμό λέξεων, που να ανήκουν σε αντίστοιχο αριθμό διαφορετικών κειμενικών ειδών (βλ. ενδεικτικά παραδείγματα Βιβλίο μαθητή: 2. Δ. Διαβάζω και γράφω, 3., σ.39, 4. Ε. Διαβάζω και γράφω, 2.,σ. 71, 5. ΣΤ. Διαβάζω και γράφω, 1., σ. 86, 6. Ε. Διαβάζω και γράφω, 1., σ. 97, 7. ΣΤ., Διαβάζω και γράφω, 2., σ. 113). Μετά τη συγγραφή θα αφιερώνεται ικανός διδακτικός χρόνος για ανατροφοδότηση.

Δ. Διδασκαλία γραμματικοσυντακτικών φαινομένων

Για τη διδασκαλία των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων ισχύουν όσα έχουν διατυπωθεί στην εισαγωγή του γενικού μέρους. Όσον αφορά τον προγραμματισμό της διδασκαλίας στη Β΄ τάξη, χρήσιμο είναι οι εκπαιδευτικοί στην αρχή της χρονιάς να διερευνήσουν τον βαθμό επικοινωνιακής ετοιμότητας των μαθητών/τριών σε συνάρτηση με το επίπεδο των γνώσεων τους για τη γλώσσα και να χαράξουν διαδρομές στην προσπέλαση του διδακτικού υλικού των σχολικών εγχειριδίων μέσα από δραστηριότητες διαφοροποιημένης διδασκαλίας της γραμματικής της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Στη λογική αυτή η εστίαση κατά τη διδασκαλία αφορά την κατάκτηση και τη χρήση γραμματικών και συντακτικών δομών και όχι την απομνημόνευση μεταγλωσσικών όρων. Για την οργάνωση της διδασκαλίας στη Β΄ τάξη οι εκπαιδευτικοί καλό είναι να εστιάσουν τη διδασκαλία τους κατά προτεραιότητα, μη ακολουθώντας υποχρεωτικά τη γραμμική διάταξη της ύλης του σχολικού βιβλίου, στα εξής σημεία:

1) Στα παρεπόμενα του ρήματος (διαθέσεις, φωνές, εγκλίσεις, τροπικότητες, ποιόν ενέργειας, χρόνοι, αριθμοί, πρόσωπα), της ενεργητικής/παθητικής σύνταξης, της προσωπικής και απρόσωπης σύνταξης (Βλ. Βιβλίο μαθητή 1η ενότητα Β1. (το υποκείμενο στα απρόσωπα ρήματα και εκφράσεις) σ. 16, 1η ενότητα Β2 (συμφωνία υποκειμένου ρήματος) σ. 17, 2η ενότητα Β1 (εγκλίσεις στις ανεξάρτητες προτάσεις) σ. 33, 2η ενότητα Β2 (οι χρόνοι του ρήματος) σ. 35, 3η ενότητα Β1 (ενεργητική και παθητική φωνή) σ. 49, 4η ενότητα Β1 (οι διαθέσεις του ρήματος) σ. 63, 4η ενότητα Β3 (αντικείμενο-μονόπτωτα και δίπτωτα ρήματα) σ. 66-67, 8η ενότητα Β1 (οι μετοχές στην ενεργητική και παθητική φωνή) σ. 121, 8η ενότητα Β2 (επιθετική και επιρρηματική μετοχή) σ. 124.) Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στα εξής σημεία: Α) στην 1η ενότητα Β1. (το υποκείμενο στα απρόσωπα ρήματα και εκφράσεις) να δοθούν παραδείγματα σχηματισμού απρόσωπων ρημάτων και εκφράσεων, Β) στην 4η ενότητα Β1 (οι διαθέσεις του ρήματος) να δοθούν παραδείγματα μετατροπής της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική, Γ) στην 8η ενότητα, στο Β1 (οι μετοχές στην ενεργητική και παθητική φωνή) να διευκρινιστούν οι διαφορετικές σημασίες της μετοχής παθητικού ενεστώτα και της μετοχής παθητικού παρακειμένου, π.χ. αναπτυσσόμενος – αναπτυγμένος, και να δοθεί έμφαση στους τύπους μετοχής

10 Ειδικά για τα Εσπερινά γυμνάσια που το μάθημα διδάσκεται τρεις (3) ώρες εβδομαδιαίως, μπορεί να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη γραπτή παραγωγή λόγου μέσα στην τάξη και στην ανατροφοδότηση των μαθητών/τριών.

ενεργητικού ενεστώτα σε -οντας/-ώντας και μεσοπαθητικού παρακειμένου σε –

μένος)

2) Στους επιρρηματικούς προσδιορισμούς (Βλ. Βιβλίο μαθητή 7η ενότητα, Β (τα είδη των επιρρηματικών προσδιορισμών) σ.105). Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο ζήτημα της παραγωγής των επιρρημάτων (Βλ. Βιβλίο μαθητή 7η ενότητα, Γ, μαθαίνω για τα παράγωγα επιρρήματα, σ. 107-108).

Για τη διδασκαλία των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων οι εκπαιδευτικοί μπορούν να αξιοποιούν από το βιβλίο Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου) των Χατζησαββίδη & Χατζησαββίδου το κεφάλαιο της Σύνταξης (Βλ. 3. Το ρήμα και η Ρηματική φράση: σ. 123-13411 και 4. Τα επιρρηματικά: σ.135-14412).

Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να λάβουν υπόψη τους ότι τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα διδάσκονται ενταγμένα στο πλαίσιο των κειμένων και έχουν λειτουργικό χαρακτήρα στην κατανόηση του κειμένου (βλ. σενάρια Βεκρή, Η οικογένεια με τη γλώσσα των κόμικς (http://proteas.greek-language.gr/scenario.html?sid=1151 και Μποτέλη, Εγκλίσεις και τροπικότητες, στο http://proteas.greek-language.gr/scenario.html?sid=312 και ενδεικτικά παραδείγματα δραστηριοτήτων που αξιοποιούν με τρόπο λειτουργικό τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα στην κατανόηση του κειμένου στα σχολικά βιβλία Τετράδιο εργασιών: 2. Α. 2, σ. 18, Τετράδιο εργασιών: 2. Α. 1., σ. 18, Βιβλίο μαθητή: 4. Γ.

Ακούω και μιλώ, 2. και 4., σ. 69, Τετράδιο εργασιών: 5. Γ. 7., σ. 48, Βιβλίο μαθητή: 4. Γ.

Διαβάζω και γράφω, 3., σ. 69).

Ε. Λεξιλόγιο

Όσον αφορά ζητήματα σημασιολογίας και λεξιλογίου στη Β΄ τάξη η έμφαση δίνεται στον τρόπο σχηματισμού των λέξεων με σύνθεση (βλ. Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου), Τέταρτο Κεφάλαιο. Σημασιολογία-Λεξιλόγιο13). Βασικό ζητούμενο σε αυτή την τάξη οι μαθητές/τριες είναι να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν α) τη διάκριση ανάμεσα στην παραγωγή και σύνθεση14 και β) τις ετυμολογικά συγγενείς λέξεις που σχηματίζονται είτε με παραγωγή είτε με σύνθεση. Ως πυξίδα για την οργάνωση της

11 Ιδιαίτερη έμφαση μπορεί να δοθεί: α) στην Ενεργητική και Παθητική διάθεση (σ. 124), β) στη σημασία του Ενεστώτα (σ. 125) και του Αορίστου (σ.125-126) στην Οριστική, γ) στις Εγκλίσεις και τροπικότητες (σ. 126-129), δ) στη συμφωνία προσώπου και αριθμού και στα απρόσωπα ρήματα (σ.130), ε) στη ρηματική φράση και τα στοιχεία της (σ. 131), στ) Παρατηρώ και καταλαβαίνω (σ.132- 134).

12 Ιδιαίτερη έμφαση μπορεί να δοθεί: α) στη διάκριση ανάμεσα στα επιρρήματα (άκλιτες λέξεις) και στα επιρρηματικά (ή επιρρηματικοί προσδιορισμοί) σ. 135, β) στα επιρρήματα και να συμπληρωθεί η διδασκαλία με αναφορά στο κεφάλαιο της Μορφολογίας (7. Επιρρήματα, 7.1 και 7.2, σ. 100-102), γ) στη λειτουργία των επιρρηματικών ως κειμενικών δεικτών που συνδέουν σημασιολογικά μέσα στο κείμενο ανεξάρτητες προτάσεις και περιόδους, σ. 135, δ) στις μορφές (4.2), σ. 136, ε) από τις σημασίες (4.3) στον τόπο, χρόνο, τρόπο, αιτία, σκοπό, αποτέλεσμα, σ. 136-137, στ) από τις ειδικότερες σημασίες των προθέσεων (σ. 138-143) σε όσες περιπτώσεις κοινών και λόγιων προθέσεων διαπιστώνεται δυσκολία στη χρήση τους από τους μαθητές στην κατανόηση και παραγωγή λόγου, και ζ) στο «Παρατηρώ και καταλαβαίνω» σ. 143-144.).

13 2.2 Ο σχηματισμός των λέξεων (σ. 158). Ιδιαίτερη έμφαση μπορεί να δοθεί στη διάκριση ανάμεσα στις παράγωγες και σύνθετες λέξεις. 2.2.β. Σύνθετες λέξεις (σ. 160). Μπορεί να δοθεί έμφαση στους δύο τρόπους σχηματισμού των σύνθετων λέξεων, χωρίς περισσότερες λεπτομέρειες. Από την ενότητα «Σύνθεση με αχώριστα μόρια» μπορεί να γίνει επιλογή με βάση τις διαγνωσμένες γλωσσικές ανάγκες. Παρατηρώ και καταλαβαίνω (σ. 164-166).

14 Ενδεικτικό παράδειγμα είναι το σενάριο της Στεφανίας Μποτέλη, Παραγωγή και σύνθεση

(http://proteas.greek-language.gr/scenario.html?sid=357).

διδασκαλίας μπορεί να λειτουργήσει η δραστηριότητα στην 6η ενότητα, Γ (ετυμολογικές οικογένειες λέξεων), Διαβάζω και Γράφω, σ. 95.

Ο/Η εκπαιδευτικός, επίσης, πρέπει να έχει υπόψη του ότι η διδασκαλία του λεξιλογίου (αναζήτηση συνωνύμων – αντωνύμων, ετυμολογικά συγγενών λέξεων) νοείται μόνο εντός του πλαισίου συμφραζομένων των κειμένων και δεν εξετάζεται αυτόνομα. Σε αυτό το πλαίσιο η χρήση λεξικών διευκολύνει τη μαθησιακή διαδικασία και υπ’ αυτή την έννοια κεντρικό ζητούμενο της διδασκαλίας στη Β΄ τάξη είναι οι μαθητές/τριες να εξοικειωθούν με τη χρήση λεξικών (βλ. Βιβλίο μαθητή 9η ενότητα, Δ (χρήση λεξικών) σ. 143, 146 και ενδεικτικά παραδείγματα δραστηριοτήτων στο Βιβλίο μαθητή: 2. Ε. 1. & 2., σ. 40, 3. Γ.

Διαβάζω και γράφω, 1. σ. 52, 4. Δ. 3., σ. 70, 5. Ε. 2. σ. 85, 8. Γ. Διαβάζω και γράφω, 2., σ.

126) και να μην εξαντληθούν σε λεξιλογικές ασκήσεις που αφορούν στον σχηματισμό των λέξεων με σύνθεση.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

Ελευθέριος Βεκρής, Η οικογένεια με τη γλώσσα των κόμικς στο http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=1151

Ελευθερία Ζάγκα, Συζητώντας για την εργασία και το επάγγελμα στον Οδηγό για τον Εκπαιδευτικό, σ. σ. 120-127 στο http://ebooks.edu.gr/new/ps.php

Μαρία Μητσιάκη, Συζητώντας για την εργασία και το επάγγελμα (σενάριο για μικτή τάξη) στον Οδηγό για τον Εκπαιδευτικό, σ.σ. 181-194 στο http://ebooks.edu.gr/new/ps.php Στεφανία Μποτέλη, Εγκλίσεις και τροπικότητες στο http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=312

Στεφανία Μποτέλη, Παραγωγή και σύνθεση στο http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=357

Θεοδώρα Τριαντοπούλου, Λεξικά Ορολογίας στο http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=375

Θεοδώρα Τριαντοπούλου, Μια διαφορετική εφημερίδα στο http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=1140

Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Για τη διδασκαλία του μαθήματος χρησιμοποιούνται:

• Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου, Βιβλίο Μαθητή.

• Τετράδιο Εργασιών Γ΄ Γυμνασίου.

• Κείμενα από έγκριτες πηγές, έντυπες ή / και ηλεκτρονικές, καθώς και κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό για την ανάπτυξη γνωστικών και γλωσσικών δεξιοτήτων εκ μέρους των μαθητών/τριών (βλ. ενδεικτικοί διαδικτυακοί πόροι για διδακτική αξιοποίηση).

• Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Σ. Χατζησαββίδη

– Α. Χατζησαββίδου.

• Ερμηνευτικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Μ. Γαβριηλίδου, Π. Λαμπροπούλου, Κ. Αγγελάκου.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ

Στην Γ΄ Γυμνασίου οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται «να χρησιμοποιήσουν με δεξιότητα το γραπτό και τον προφορικό λόγο με τρόπο αποτελεσματικό και τέτοιον που να ανταποκρίνεται στις σημερινές και στις μελλοντικές τους ανάγκες ως πολίτες». Για τον σκοπό αυτό καλούνται να επιτελέσουν και σε επίπεδο κατανόησης και σε επίπεδο παραγωγής λόγου πολύ πιο σύνθετες δραστηριότητες με τις οποίες θα κατακτήσουν έναν περισσότερο επεξεργασμένο λόγο, που χαρακτηρίζεται για το επίσημο και «αντικειμενικό» ύφος.

Πιο συγκεκριμένα καλούνται:

· να συντάξουν ερευνητικές εργασίες · να ερευνήσουν, να αναζητήσουν πληροφορίες και να κατανοήσουν το «τι λένε οι άλλοι» για τα υπό συζήτηση θέματα και στη συνέχεια, με βάση τη δική τους εμπειρία και τα δικά τους βιώματα, να συνειδητοποιήσουν τις δικές τους στάσεις και να αποφασίσουν τι θα αλλάξουν ή τι θα ενισχύσουν σε αυτές.

· να κατανοήσουν κειμενικά είδη τα οποία αφορούν σε κυρίαρχες κοινωνικές - επικοινωνιακές πρακτικές που ακολουθούνται στον δημόσιο χώρο της πολιτικής, της δημοσιογραφίας και της επιστήμης. Πολλά από τα κείμενα των ενοτήτων είναι γραμμένα από έγκυρους δημοσιογράφους, επιστήμονες και διανοητές, με πλούσιο λεξιλόγιο, μακροπερίοδο λόγο και ευρεία χρήση του υποτακτικού λόγου.

· να εξοικειωθούν με την παρατακτική και υποτακτική σύνδεση προτάσεων και τα είδη των προτάσεων, προκειμένου κατανοούν και να παράγουν προφορικό και γραπτό λόγο, υφολογικά κατάλληλο για επικοινωνιακές περιστάσεις στον δημόσιο χώρο.

· να εξοικειωθούν με την πολυσημία, την κυριολεξία και τη μεταφορά, τη μετωνυμία, τις συνώνυμες, αντίθετες, ομώνυμες, παρώνυμες, υπώνυμες λέξεις.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΤΗ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Οι θεματικοί άξονες, τα κειμενικά είδη, οι δεξιότητες και τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα που διδάσκονται στη Γ΄ Γυμνασίου, παρουσιάζονται αναλυτικά στο ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ (http://ebooks.edu.gr/info/cps/3deppsaps_GlossasGimnasiou.pdf) αλλά και στα

«Συμπληρωματικά προς τα Ισχύοντα Προγράμματα Σπουδών»

(http://ebooks.edu.gr/new/ps.php).

Το περιεχόμενο του σχολικού εγχειριδίου της Γ΄ Γυμνασίου από μια στοχοκεντρική οπτική αποτυπώνεται αδρομερώς στον παρακάτω πίνακα:

Με βάση τις παραπάνω παραδοχές περιγράφονται τα δομικά στοιχεία ενδεικτικού

προγράμματος γλωσσικής διδασκαλίας στην Γ΄ Γυμνασίου διάρκειας 50 διδακτικών ωρών.

Α. Θεματικές ενότητες

Οι θεματικές ενότητες για τη γλωσσική διδασκαλία δεν αποτελούν αυτοσκοπό. Το γλωσσικό μάθημα δεν αποσκοπεί μόνο σε «γνώσεις για τον κόσμο». Ωστόσο, η επιλογή θεμάτων που ενδιαφέρουν τους/τις μαθητές/τριες και μέσω αυτών θίγονται ζητήματα με ευρύτερο κοινωνικό και πολιτικό προβληματισμό, κινητοποιεί τη σκέψη τους και δίνει ισχυρό κίνητρο για την κατανόηση κειμένων και την παραγωγή λόγου με σκοπό τη δική τους συνειδητοποίηση και διαμόρφωση θέσης σε κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα.

Μια ενδεικτική αναδιάταξη των ενοτήτων με βάση το ενδιαφέρον κάθε θέματος, τη θεματική συνοχή, τον προβλεπόμενο διδακτικό χρόνο, καθώς και την ενδεικνυόμενη διάρκεια διδασκαλίας (κατά μέσο όρο ανά ενότητα 10 ώρες), θα μπορούσε να είναι η εξής:

1. 3η ενότητα: «Είμαστε όλοι ίδιοι. Είμαστε όλοι διαφορετικοί». Αποτελεί βασικό θέμα στις ενότητες της Γ΄ Γυμνασίου, γιατί τίθενται ζητήματα κοινωνικών ανισοτήτων λόγω φύλου, φυλής, κοινωνικής τάξης και άλλων κοινωνικών χαρακτηριστικών.

2. 2η ενότητα: «Γλώσσα – Γλώσσες και πολιτισμοί του κόσμου». Γίνεται λόγος για θάνατο γλωσσών, για φαινόμενα γλωσσικής ηγεμονίας και γλωσσικού εκφυλισμού, που αποτελούν έκφανση των κοινωνικών ανισοτήτων και του ρατσιστικού φαινομένου.

3. Ενότητες 1 και 4: «Η Ελλάδα στον κόσμο» και «Ενωμένη Ευρώπη και Ευρωπαίοι πολίτες». Και στις δύο ενότητες θίγονται ζητήματα ετερότητας και ταυτότητας.

4. 5η ενότητα: «Ειρήνη – Πόλεμος». Η ενότητα συνδέεται με τις παραπάνω ενότητες ως η ακραία συνέπεια των κοινωνικών ανισοτήτων σε τοπικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο.

5. 6η ενότητα: «Ενεργοί πολίτες για την υπεράσπιση οικουμενικών αξιών». Η 6η ενότητα έρχεται ως πρόταση για την αντιμετώπιση του προβλήματος των κοινωνικών ανισοτήτων και της καταπάτησης ανθρώπινων δικαιωμάτων. Στην ενότητα αυτή, ας σημειωθεί, λανθάνει η εσφαλμένη ταύτιση: «Ενεργοί πολίτες = Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις» και όχι «Ενεργοί πολίτες, αυτοί που μόνοι τους ή και σε συνεργασία με άλλους, σε άτυπες ή οργανωμένες ομάδες, οργανώσεις, σωματεία, καταφεύγουν σε άσκηση πολιτικής πίεσης ή σε ένδικα μέσα ή σε εθελοντικές δράσεις ή και σε όλα αυτά μαζί, προκειμένου να υπερασπιστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα».

Με την παραπάνω διάταξη των ενοτήτων διαμορφώνεται ένα ενιαίο αφήγημα, που αρχίζει από τις κοινωνικές ανισότητες (ενοτ.3) και συνεχίζει με τις γλωσσικές αναπαραστάσεις των κοινωνικών ανισοτήτων (ενοτ. 2), τη σημασία τους για τη σχέση μεταξύ των κοινωνιών- κρατών στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής ένωσης (ενοτ. 1 και 4) και τη διεθνή ειρήνη (ενοτ. 5), και ολοκληρώνεται με τη στάση του ενεργού πολίτη που διασφαλίζει την τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την αντιμετώπιση των κοινωνικών, περιφερειακών ανισοτήτων, και εν γένει της αδικίας. Με τις συγκεκριμένες ενότητες θίγονται κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα και ενδιαφέροντα για τα παιδιά της συγκεκριμένης ηλικίας και αυριανούς πολίτες.

Τέλος, ανά ενότητα δίνεται περισσότερος διδακτικός χρόνος, ώστε να εμβαθύνουν στην κατανόηση των κειμένων, να συνειδητοποιούν γλωσσικές λειτουργίες, να εμπλέκονται σε δραστηριότητες κατανόησης και παραγωγής λόγου και να παράγουν δικά τους κείμενα με τα οποία αναστοχαστικά αξιολογούν την εξέλιξή τους στην κατάκτηση και αφομοίωση πρακτικών γλωσσικής επικοινωνίας. Γι’ αυτό και προτείνονται πέντε (05) διδακτικές ενότητες, σε καθεμιά από τις οποίες διαμορφώνεται ένα συνεχές από την κατανόηση μέχρι την παραγωγή λόγου και τον αναστοχασμό –αξιολόγηση

Συνοψίζοντας, για το σχολικό έτος 2016-2017 καθίσταται σαφές ότι οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ακολουθήσουν οποιαδήποτε διαδρομή στην επιλογή των διδακτικών ενοτήτων του σχολικού βιβλίου με κριτήριο το θέμα και ότι θα πρέπει να διεξέλθουν τουλάχιστον πέντε (05) διδακτικές ενότητες διαφορετικής θεματολογίας, μοιράζοντας τον διδακτικό χρόνο κατάλληλα.

Β. Γένη λόγου – Κειμενικά είδη15

Ο «εκφραστικός λόγος» των κειμένων της Α΄ Γυμνασίου και εν μέρει της Β΄ Γυμνασίου, στον οποίο βαρύνουσα θέση έχει η υποκειμενικότητα του πομπού (προσωπικές επιστολές, ημερολόγια, έκφραση προσωπικών σκέψεων κ.λπ.) δίνει τη θέση του στην

«αντικειμενικότητα», με κείμενα πειθούς (επιχειρηματολογία) και πληροφοριακά κείμενα (περιγραφές, εξιστορήσεις, επεξηγηματικά, ερμηνευτικά, πραγματολογικά κείμενα), στα οποία χρησιμοποιείται ευρέως το γ΄ πρόσωπο και η απρόσωπη σύνταξη.

Τα κειμενικά είδη που προσφέρονται κατά γένη λόγου στο υπάρχον υλικό στον γραπτό και προφορικό λόγο είναι τα εξής:

Περιγραφικά	Αφηγηματικά	Επιχειρηματολογία
Ταξιδιωτικός οδηγός	Ιστορικές – ρεαλιστικές αφηγήσεις (μη λογοτεχνικές)	Επίσημες επιστολές προς δημόσιους οργανισμούς και κοινωνικούς φορείς.
Περιγραφή στον διαφημιστικό λόγο	Ειδησεογραφικές ανταποκρίσεις	Γελοιογραφία
Περιγραφή κοινωνικού φαινομένου	Δραματοποιημένη αφήγηση	Δημοσιογραφικά κείμενα (Άρθρο, χρονογράφημα, γελοιογραφίες)
Περιγραφή κοινόχρηστων χώρων / δρόμων		Αφίσα – Σλόγκαν – Συνθηματικός λόγος
Περιγραφή προσώπου		Διάλογος – Αυθόρμητος λόγος

15 Σύμφωνα με τη διάκριση της σχολικής γραμματικής (σελ 174-178).

Περιγραφή με δημιουργικές συνθέσεις (κολλάζ) – Αφίσες

Προσχεδιασμένος προτρεπτικός λόγος (ομιλία,

εισήγηση)

Περιγραφή με πολυτροπικά

– πολυμεσικά κείμενα

Επιχείρημα στον

διαφημιστικό λόγο

Στο κειμενικό ρεπερτόριο της Γ΄ τάξης περιλαμβάνονται, επίσης, κείμενα που ανήκουν στον αναφορικό λόγο και αφορούν ορισμούς εννοιών, παρουσίαση ερευνητικών δεδομένων, ερμηνεία κοινωνικών φαινομένων, άρθρα ερμηνευτικής δημοσιογραφίας, τα οποία δεν μπορούν να ενταχθούν σε μια μόνο από τις παραπάνω κατηγορίες.

Γ1. Δραστηριότητες κατανόησης γραπτού και προφορικού λόγου

Για τις δεξιότητες κατανόησης γραπτού και προφορικού λόγου και τις σχετικές δραστηριότητες ισχύουν όσα αναφέρονται στο εισαγωγικό σημείωμα του γενικού μέρους. Τονίζεται και εδώ η ανάγκη να εμπλουτιστούν οι δραστηριότητες κατανόησης γραπτού και προφορικού λόγου προς την κατεύθυνση της κατανόησης του επικοινωνιακού πλαισίου, δηλαδή στην αναγνώριση του κειμενικού είδους και των επικοινωνιακών συνθηκών των κειμένων (πομπός, μήνυμα, δέκτης κ.ά.) και στην αναγνώριση της λειτουργίας των γραμματικοσυντακτικών δομών στη συγκρότηση του νοήματος των κειμένων.

Γ2. Δραστηριότητες παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου

Όσον αφορά την παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου συνιστάται τα παιδιά να έχουν την ευκαιρία στη διάρκεια της χρονιάς να δοκιμαστούν στην αφήγηση, περιγραφή και επιχειρηματολογία μέσα από ένα ευρύ ρεπερτόριο δραστηριοτήτων παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου, όπως περιγράφεται στο εισαγωγικό σημείωμα του γενικού μέρους. Τα γραπτά κείμενα που παράγονται από τους μαθητές και τις μαθήτριες στο σχολείο συνιστάται να είναι πέντε (05) κατά τη διάρκεια του έτους, να είναι ενταγμένα σε επικοινωνιακό πλαίσιο και να ορίζεται η έκταση τους (αριθμός λέξεων) και να ανήκουν σε αντίστοιχο αριθμό διαφορετικών κειμενικών ειδών. Οι εργασίες τους στο σπίτι χρειάζεται να είναι συχνές και να βασίζονται στα θέματα και τις δραστηριότητες που προηγήθηκαν. Μετά τη συγγραφή είναι απαραίτητο να αφιερώνεται ικανός διδακτικός χρόνος για ανατροφοδότησή τους.

Γ3. Οι ερευνητικές εργασίες.

Ιδιαίτερα για τους μαθητές και τις μαθήτριες της Γ΄ Γυμνασίου προτείνεται να ασκηθούν στη σύνταξη ερευνητικών εργασιών (Βλ. Βιβλίο μαθητή, σελ.22-23). Με τη σύνταξη τέτοιων εργασιών ενεργοποιούνται και ασκούνται τόσο στο επίπεδο της κατανόησης των κειμένων όσο και στο επίπεδο της παραγωγής πρωτότυπου προφορικού και γραπτού λόγου. Είναι σημαντικό να νιώσουν ότι δεν επαναλαμβάνουν παρόμοιες δραστηριότητες σαν αυτές των προηγουμένων τάξεων, αλλά ότι αξιοποιούν προηγούμενες γνώσεις και δεξιότητες για να προσεγγίσουν θέματα που τους ενδιαφέρουν και να διατυπώσουν τις δικές τους σκέψεις, προτάσεις κ.λπ.

Δ. Αξιοποίηση γραμματικών φαινομένων

Οι μαθητές και οι μαθήτριες, προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα να ανταποκρίνονται ως ομιλητές και συγγραφείς σε κυρίαρχες πρακτικές λόγου, πρέπει να ενθαρρυνθούν στη χρήση του υποτακτικού λόγου (χρήση ονοματικών, επιρρηματικών και αναφορικών προτάσεων - στη χρήση των τελευταίων δυσκολεύονται ιδιαίτερα. Η διδακτική προσέγγιση των παραπάνω φαινομένων προτείνεται να συνδυαστεί με τη διδασκαλία των σημείων στίξης, που έχουν ιδιαίτερη σημασία στην άρθρωση επαυξημένου λόγου.

Προτείνεται να αξιοποιηθούν από το βιβλίο του μαθητή δραστηριότητες με τις οποίες τα παιδιά μπορούν να συνειδητοποιήσουν τη λειτουργική χρήση των γλωσσικών φαινομένων. Παραδειγματικά εδώ αναφέρονται:

α) για την παρατακτική και υποτακτική σύνδεση προτάσεων δραστηριότητες από το βιβλίο μαθητή: Ακούω και μιλώ σελ. 14, Διαβάζω και γράφω σελ. 18, Ακούω και μιλώ σελ. 19, Διαβάζω και γράφω, σελ. 33.

β) για τον ευθύ και πλάγιο λόγο από το βιβλίο του μαθητή, Διαβάζω και γράφω 3 και 4, από το Τετράδιο εργασιών , κείμενο 5, σελ. 31-32).

Επίσης, προτείνεται η αξιοποίηση των ονοματικών προτάσεων στον πλάγιο λόγο για τη διδασκαλία της περίληψης. Οι μαθητές/τριες καλούνται να χρησιμοποιήσουν κατάλληλα ρήματα με τα οποία να δηλώνονται οι λεκτικές πράξεις και το περιεχόμενο του κειμένου με συνοπτικό τρόπο (βλ. βιβλίο μαθητή, «Διαβάζω και γράφω» σελ. 56 και ενδεικτικά διδακτικά παραδείγματα). Με αυτό τον τρόπο η διδασκαλία της περίληψης (8η ενότητα) μπορεί να συν-διδαχθεί με τις ονοματικές προτάσεις και να βοηθήσει τους/τις μαθητές/τριες σημαντικά στην καλύτερη κατανόηση του κειμένου, ώστε να αντιλαμβάνονται όχι μόνο το περιεχόμενο αλλά και τη λογική οργάνωση του κειμένου.

Η αξιοποίηση των παραπάνω φαινομένων μπορεί να διατρέχει όλες τις ενότητες με διαφοροποιημένη έμφαση κατά ενότητα και σύμφωνα με τις αδυναμίες των μαθητών και μαθητριών. Σε κάθε περίπτωση η περιγραφική προσέγγιση του τρόπου σύνδεσης των προτάσεων και του συντακτικού τους ρόλου δεν είναι από μόνη της ικανή συνθήκη για να βοηθήσει τους/τις μαθητές/τριες στην κατάκτηση επεξεργασμένου προφορικού και γραπτού λόγου.

Ενδεικτική οργάνωση της διδασκαλίας Νεοελληνική Γλώσσα

Γ΄ Γυμνασίου

Θεματικοί άξονες

Γένη λόγου

Δραστηριότητες κατανόησης λόγου

Δραστηριότητες παραγωγής λόγου

Είδη Κειμένων

1η ενότητα: Είμαστε όλοι ίδιοι. Είμαστε

όλοι

Περιγραφή Αφήγηση Επιχειρηματολο-

γία

1.Παρουσίαση (συνοπτική ή αναλυτική) του

περιεχομένου

1.Επιχειρηματολογικά κείμενα. (Άρθρο, δοκίμιο, ενημερωτικά φυλλάδια,

ομιλία)

16 Η αναδιάταξη των θεματικών ενοτήτων δεν θα οδηγήσει σε αναδιάταξη της διδασκαλίας της ύλης των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων, καθώς θα πρέπει να ακολουθηθεί η υπάρχουσα πορεία. Ωστόσο, για τον εντοπισμό τους (π.χ. αναγνώριση της παρατακτικής / υποτακτικής σύνδεσης των προτάσεων) μπορεί να χρησιμοποιηθούν τα κείμενα της 3ης ενότητας του σχολικού βιβλίου

διαφορετικοί16	Περιγραφή κοινωνικών φαινομένων, Εκθετικά κείμενα, πραγματολογικά κείμενα (στοιχεία έρευνας) Κείμενα επιχειρηματολο γίας. Αφίσες		κειμένων με τη αξιοποίηση του πλάγιου λόγου. (βλ. άσκηση σελ. 56). 2. Προσέγγιση του περιεχομένου των κειμένων με ερωτήσεις ερμηνείας και κριτικής κατανόησης. 3. Αξιολόγηση της χρήσης της εικόνας στην αποτελεσματικότητα ενός πολυτροπικού αντιρατσιστικού μηνύματος.		2. Αφίσες ηλεκτρονικές ή με κολλάζ. 3. Συνθετικές εργασίες με ερωτηματολόγιο – συνεντεύξεις και συμπεράσματα και παρουσίαση των αποτελεσμάτων (βλ. βιβλίο μαθητή, σελ. 54). 4.Προφορικός λόγος με τη μορφή αντιλογίας
Από τη Γραμματική της Νεοελληνικής Γλώσσας: «Υποτακτική σύνδεση προτάσεων. Ονοματικές προτάσεις». (σελ. 146-148) και «Οι λεκτικές πράξεις» (σελ. 169-171)
2η ενότητα Γλώσσα-Γλώσσες και πολιτισμοί του κόσμου.		Περιγραφή Αφήγηση Επιχειρηματολογία		Πέρα από την κατανόηση των κειμένων της ενότητας ή άλλων		Μετά τη διερεύνηση του θέματος οι μαθητές/τριες

(Θάνατος των	Περιγραφή	παρόμοιων	παρουσιάζουν τις
γλωσσών, φθορά της	κοινωνικού	κειμένων, οι	απόψεις τους στην
γλώσσας, γλωσσική	φαινομένου και	μαθητές/τριες αξίζει	ολομέλεια και
ηγεμονία, γλωσσική	ρεαλιστική	να ασχοληθούν	διαλέγονται στο
ποικιλία, πολυσημία).	αφήγηση	ερευνητικά με τους	πλαίσιο
Η ενότητα αυτή	γεγονότων.	τρόπους	οργανωμένης
προσφέρεται για	Ιστορική αφήγηση.	επικοινωνίας μεταξύ	συζήτησης.
προσέγγιση	Εκθετικά	των νέων με τη	(Σημ.: Καλό είναι ο
αντιθετικών απόψεων	Ερμηνευτικά	χρήση νέων	διάλογος να μην
για γλωσσικά	Πραγματολογικά	τεχνολογιών και να	ταυτίζεται με την
ζητήματα που είναι	κείμενα.	δώσουν τις δικές	αντιλογία).
ανοικτά για την	Επιχειρηματολογία	τους απαντήσεις στο
κοινωνία, όπως, για		ερώτημα για τη
παράδειγμα:		γλώσσα των νέων.
- η γλώσσα των νέων
είναι μια μορφή
γλωσσικής ποικιλίας ή
μια μορφή φθοράς.
-Τα greeklish
φθείρουν τη γλώσσα;
- Η εκτεταμένη χρήση
της Αγγλικής γλώσσας
απειλεί τις ολιγότερο
ομιλούμενες
γλώσσες;
3η ενότητα: Ελλάδα –	Περιγραφή	Κριτική κατανόηση	Πολυτροπικά
Ευρώπη – Κόσμος.	Επιχειρηματολογία	πολυτροπικών και	κείμενα, αφίσες.
Χρήσιμο υλικό είναι οι		μονοτροπικών	Περιγραφές χώρου.
Χρήσιμο υλικό είναι οι	Ταξιδιωτικά κείμενα. Περιγραφές αντικειμενικές και υποκειμενικές. Περιγραφή στον διαφημιστικό λόγο. Ερμηνευτικά κείμενα. Διαφημιστική αφίσα. Γελοιογραφίες.	μονοτροπικών	Περιγραφές χώρου.
αναπαραστάσεις των		κειμένων συνεχών	Άρθρα γνώμης.
μαθητών/τριών για		και ασυνεχών με	Ομιλία.
την Ελλάδα και την		στόχο τη διερεύνηση	Ταξιδιωτικές
Ευρώπη και τη σχέση		αναπαραστάσεων	εντυπώσεις,
μεταξύ τους, οι οποίες		και προκαταλήψεων	περιηγητικά
μπορούν να		σχετικά με την	κείμενα.
αποτελέσουν υλικό		ελληνική και
για την περαιτέρω		ευρωπαϊκή
διερεύνηση του		ταυτότητα.
θέματος.

4η ενότητα: Πόλεμος και Ειρήνη.

Αφήγηση Επιχειρηματολογία Ημερολόγια, απομνημονεύματα, προσωπικές μαρτυρίες.

Συνεντεύξεις Ρεαλιστική αφήγηση γεγονότων. Ιστορική αφήγηση. Ειδησεογραφική ανταπόκριση Ερμηνευτικά κείμενα Γελοιογραφίες

1.Ακρόαση προσωπικών μαρτυριών. 2.Παρουσίαση (συνοπτική ή αναλυτική) προφορική αυτού που άκουσαν.

3. Γραπτές συνοπτικές παρουσιάσεις των αφηγήσεων.

4. Δραστηριότητες σύμφωνα με την προτεινόμενη τυπολογία.

1. Ειδησεογραφικές πολεμικές ανταποκρίσεις

2. Αντιπολεμική επιχειρηματολογία με μορφή άρθρων, αφίσας, σκίτσων, γελοιογραφίας. (βλ. βιβλίο μαθητή, Διαβάζω και γράφω, σελ. 103 ασκ. 2 και 3)

3. Διττός λόγος (βλ. βιβλίο μαθητή, σελ. 102).

5η ενότητα: Ενεργοί πολίτες για την υπεράσπιση οικουμενικών αξιών

Επιχειρηματολογία

Επιστολή, Άρθρο, Πολυτροπικό κείμενο, Αφίσα.

Τα κείμενα της ενότητας προσφέρονται για κριτική προσέγγιση και αμφισβήτηση. Για παράδειγμα, στο κείμενο 1 της ενότητας κρίσιμο είναι το ερώτημα:

«Ποιος ωφελείται και ποιος ζημιώνεται από το συγκεκριμένο κείμενο;». Στη συνέχεια οι μαθητές/τριες μπορούν να πάρουν θέση και να εμπλουτίσουν τον προβληματισμό τους για τον ενεργό

πολίτη.

Πέρα από άλλες δραστηριότητες στη συγκεκριμένη ενότητα ας δοθεί έμφαση στη λειτουργία της υπόθεσης.

Τόσο στο επίπεδο της παραγωγής προφορικού λόγου όσο και του γραπτού, μπορούν να ασχοληθούν με το ερώτημα «Τι θα γινόταν, αν οι πολίτες ήταν ενεργοί» ή «Τι θα γίνει, αν…» ή «Τι θα γίνεται, αν…» ή «Τι μπορεί να γίνει,

αν..» . Στο τέλος,

17 Στο διδακτικό βιβλίο προτείνεται και η «Αφήγηση», προφανώς για να συνδεθεί με τη διδασκαλία των χρονικών προτάσεων. Με την ενδεικτική πρόταση δίνεται έμφαση στην επιχειρηματολογία και τον υποθετικό λόγο με τον οποίο είναι λιγότερο εξοικειωμένοι οι μαθητές και δεν επαρκούν όσα αναφέρονται στο διδακτικό βιβλίο. Προτείνεται η αξιοποίηση της σχολικής γραμματικής (σελ.149- 150).

μπορούν να εκτιμήσουν το διαφορετικό ύφος που σε κάθε περίπτωση διαμορφώνεται. Επίσης, οι μαθητές/τριες μπορούν να δουν τη χρήση του υποθετικού λόγου δε διαφορετικούς τύπους κειμένων, διαφήμιση, ομιλίες,

κ.λπ.

Από τη Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας αξιοποιούνται οι σελ. 148-153

«Επιρρηματικές και αναφορικές προτάσεις»

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

Από τον Οδηγό για τον Εκπαιδευτικό για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση (ΔΗΜΟΤΙΚΟ & ΓΥΜΝΑΣΙΟ): Ελευθερία Ζάγκα Η Ελλάδα: η χώρα-ο πολιτισμός, σελ. 128-141, στο http://ebooks.edu.gr/new/ps.php.

Από τον «Πρωτέα, εκπαιδευτικά σενάρια»:

Ζαρκογιάννη Εύα, «H Ελλάδα μέσα από λέξεις και εικόνες», στο http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=303.

Καπετανής Μιχάλης, «Ενεργοί μαθητές», στο

http://proteas.greeklanguage.gr/scenario.html?sid=356.

Μητσώνη Φωτεινή, «Greeklish: Ποια είναι η γνώμη σας;», στο http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=1833.

Μητσώνη Φωτεινή «Παράξενες Ιστορίες», στο http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=306

Τριαντοπούλου Θεοδώρα «Η διάσωση της Ευρώπης», στο http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=1156

Φουντούκη Αιμιλία «Χαμογελώντας με τον Μποστ (πολυσημία, ομόηχα, παρώνυμα)», στο

http://proteas.greek-language.gr/scenario.html?sid=1456

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Μια παραδειγματική πρόταση διδασκαλίας της Νεοελληνικής Γλώσσας στην Α΄ τάξη βασισμένη στις αρχές της βιωματικής μάθησης.

Θέμα: Από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο.

Γνωρίζομαι με τους συμμαθητές μου. Μιλώ για το παλιό και καινούριο σχολείο μου

ΒΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ – ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Ψυχοκοινωνική προσαρμογή. Ενίσχυση της αυτοαντίληψης. Συνειδητοποίηση ατομικής και κοινωνικής ταυτότητας. Αναγνώριση, αποδοχή και έκφραση θετικών και αρνητικών συναισθημάτων. Παιδοκεντρική και ενεργητική φύση της μάθησης. Διαδικασία διερεύνησης, ανακάλυψη, αυτονομία. Θεωρία προώθησης κινήτρων μάθησης. Κοινωνική γένεση της σκέψης.

ΣΤΟΧΟΙ

• Η σύνδεση του γνωστικού αντικειμένου με την εμπειρία, αλλά και τις ανάγκες των μαθητών/τριών τη δεδομένη χρονική στιγμή.

• Η δημιουργία προϋποθέσεων για γνωριμία, κοινωνικοποίηση και ομαδική εργασία στη σχολική τάξη.

• Ειδικότερα επιδιώκεται :

• Να μιλήσουν μεταξύ τους για τις δημιουργικές ασχολίες τους και να μοιραστούν τα συναισθήματά τους, ξεκινώντας από τις προσωπικές τους εμπειρίες (Νεοελληνική Γλώσσα, Βιβλίο Εκπαιδευτικού, 2007: 85).

• Να εκφράσουν προφορικά τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους σχετικά με τις πρώτες εμπειρίες τους στο νέο τους σχολείο, το Γυμνάσιο (ό. π.: 19).

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

v Βασικές ενότητες 1η ενότητα: Οι πρώτες μέρες σε ένα νέο σχολείο/ 2η ενότητα : Επικοινωνία στο σχολείο/ 6η ενότητα: Οι δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου/ Συμπληρωματικές: 8η ενότητα: Αθλητισμός και Ολυμπιακοί αγώνες: Παρακολουθώ και συμμετέχω / 9η ενότητα: Ανακαλύπτω τη μαγεία της γνώσης

v Μεθόδευση της εργασίας: Πρώτο δίωρο:

Η πρώτη γνωριμία με τους μαθητές και τις μαθήτριες. «Μιλάμε για την αγαπημένη μας ασχολία»

Α΄ βήμα της εργασίας:

Οι μαθητές και οι μαθήτριες κάθονται σε κύκλο ή σχήμα Π. Ο εκπαιδευτικός τους ζητά να συστηθούν στην τάξη και να παρουσιάσουν μονολεκτικά στους συμμαθητές την αγαπημένη τους ασχολία. Για διευκόλυνση τους μοιράζεται από πριν εικονογραφημένο φυλλάδιο με κατάλογο δραστηριοτήτων. Ενδεικτικά:

v Μου αρέσει να κολυμπάω/ Να κάνω ποδήλατο/ Να περνάω τις ελεύθερες ώρες με τους φίλους μου/ Να διαβάζω βιβλία/ Να γράφω πράγματα που σκέφτομαι/ Να φροντίζω τη γάτα ή το σκύλο μας/ Να βοηθάω στο σπίτι/ Να ασχολούμαι με τον υπολογιστή/ Να ακούω μουσική/Να προπονούμαι με την ομάδα μου ή να κάνω γυμναστική/Να ανακαλύπτω καινούρια πράγματα, κτλ.

Όλοι σημειώνουν το όνομά τους και την πιο αγαπημένη τους ασχολία τους σε χρωματιστά χαρτάκια που έχει μοιράσει ο εκπαιδευτικός. Τα κολλούν στον πρώτο φελλοπίνακα του μαθήματος. Στο χαρτάκι σημειώνουν το όνομά τους και μία σύντομη αιτιολογία. π.χ. Μου αρέσει να προπονούμαι με την ομάδα μου, επειδή εκεί βρίσκω πολλούς φίλους. Αυτός είναι ο «φελλοπίνακας –ταυτότητα» της τάξης.

Β΄ βήμα της εργασίας:

«Γινόμαστε δημοσιογράφοι - Μιλάμε στην ομάδα μας»

Ζητείται να σημειώσουν στον κατάλογο από δύο έως τέσσερις αγαπημένες ασχολίες. Με βάση τις προτιμήσεις τους δημιουργούνται ομάδες και ακολουθεί η ονοματοδοσία των ομάδων από τα μέλη της. π.χ. η ομάδα «Κολύμπι και ποδήλατο», η ομάδα «Βιβλίο και υπολογιστής», κτλ. Σε κάθε ομάδα ένας μαθητής δίνει συνέντευξη στα υπόλοιπα μέλη που γίνονται δημοσιογράφοι. Θέμα της συνέντευξης: « Η αγαπημένη μου ασχολία». Τα παιδιά καλούνται να ρωτήσουν ελεύθερα ό,τι είναι σχετικό με το θέμα. Σύμφωνα με την οργάνωση της βιωματικής εργασίας κατά στάδια, έως εδώ έχουμε το πρώτο στάδιο: Κατάθεση εμπειριών και απόψεων του θέματος που συζητείται.

Γ΄ βήμα της εργασίας:

Παρουσίαση δεδομένων και συστηματοποίηση.

Ένα μέλος κάθε ομάδας παρουσιάζει στην ολομέλεια τις ερωτήσεις που έκαναν στον συμμαθητή. Ο εκπαιδευτικός καταγράφει τα ερωτήματα στον πίνακα, φροντίζοντας να τα ομαδοποιεί, αξιοποιώντας τις αρχές για την καθοδήγηση στις ερωτήσεις και την οργάνωση της γνώσης (Ματσαγγούρας 2005:159-168).

π.χ. 1η παράγραφος: Πότε, πού, με ποιον άρχισα αυτήν την ασχολία/2η παράγραφος: Τι ακριβώς κάνω στη διάρκειά της/ 3η παράγραφος: Γιατί μου αρέσει να ασχολούμαι με αυτήν;/ 4η παράγραφος; Σε ποιους και για ποιους λόγους θα την πρότεινα;

Το διάγραμμα που προκύπτει από την παρουσίαση των ερωτημάτων αντιστοιχεί στο σχεδιάγραμμα της δομής ενός κειμένου λίγων παραγράφων στο πλαίσιο του μαθήματος της Γλώσσας. Ο εκπαιδευτικός ζητά από κάθε μαθητή να είναι έτοιμος να παρουσιάσει προφορικά τη δική του ασχολία, δίνοντας όσες περισσότερες πληροφορίες μπορεί, προτείνοντας να λαμβάνουν υπόψη τη σειρά που σημείωσε στον πίνακα. Να σημειωθεί εδώ πως βασικός στόχος της δίωρης διδασκαλίας είναι η βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων, της γνωριμίας , ανεξάρτητα από το γεγονός ότι υπηρετούνται και γλωσσικοί στόχοι. Η εργασία αυτού του δίωρου μαθήματος αντιστοιχεί στην «Γνωριμία με τους μαθητές και τις μαθήτριες», όπως συνηθίζουν να σημειώνουν οι εκπαιδευτικοί στα βιβλία ύλης, ταυτοχρόνως, όμως, αξιοποιεί τη θεματική και τα κείμενα της 6ης ενότητας του βιβλίου της Νεοελληνικής Γλώσσας με θέμα: Οι δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου. Δεύτερο και τρίτο δίωρο: Η γνωριμία συνεχίζεται.

Α΄ βήμα της εργασίας: «Θυμάμαι το Δημοτικό Σχολείο»

Τα παιδιά συζητούν εμπειρίες και συναισθήματα από το Δημοτικό σχολείο. Για διευκόλυνση της συζήτησης δίνονται δύο κατάλογοι με ενδεικτικές προτάσεις από τις οποίες καλούνται να επιλέξουν όσες νομίζουν πως τους αντιπροσωπεύουν. π.χ.

Α. Στο Δημοτικό περνούσα καλά, επειδή :

v Γνώριζα πολλά παιδιά/ Ήταν όλο το περιβάλλον γνωστό και το ένιωθα οικείο/ Αγαπούσα το δάσκαλο ή τη δασκάλα μου/ Το κτίριο ήταν περιποιημένο/ Η τάξη μας ήταν γεμάτη δικές μας ζωγραφιές και χειροτεχνίες/ Τα μαθήματα δεν ήταν δύσκολα/ Κάναμε πολλές δραστηριότητες/ Πηγαίναμε εκδρομές/ Ο διευθυντής

ήταν καλός μαζί μας/ Καθόμουν στο θρανίο με ένα καλό φίλο μου που τώρα είναι σε άλλο σχολείο, κτλ.

Β. Στο Δημοτικό ένιωθα…..

v Σιγουριά/ Οικειότητα/ Ηρεμία/ Χαρά /Φόβο/ Ανησυχία / Αγωνία , κτλ.

Ο εκπαιδευτικός ακούει τις επιλογές των παιδιών για όλα τα παραπάνω θέματα, δηλαδή τι τους άρεσε στο Δημοτικό Σχολείο , πώς ένιωθαν στο Δημοτικό, γιατί. Καταγράφει τις παρατηρήσεις στον πίνακα φροντίζοντας να ομαδοποιεί τις επιλογές (θέματα σχετικά με το κτίριο, σχετικά με τα πρόσωπα, τις μεθόδους διδασκαλίας και τη σχολική ζωή γενικότερα, ιδιαίτερη αναφορά στα συναισθήματα και την αιτιολόγησή τους). Οι παράγραφοι που προκύπτουν αντιστοιχούν με τη δομή που θα έδινε ο εκπαιδευτικός για την παραγωγή λόγου με ένα ανάλογο θέμα π.χ. Μιλώ για το αγαπημένο μου Δημοτικό Σχολείο στους νέους συμμαθητές. Στη συνέχεια ζητά από κάθε μαθητή να είναι έτοιμος να μιλήσει για τα παραπάνω, αξιοποιώντας όλα τα σημεία της ομαδοποίησης.

Β΄ βήμα εργασίας: «Το δέντρο των συναισθημάτων»

Ο εκπαιδευτικός επιμένει στο θέμα των συναισθημάτων και τους ζητά να θυμηθούν ένα γεγονός από τις πρώτες τους τάξεις στο Δημοτικό Σχολείο. Αν το συναίσθημα το θεωρούν θετικό καλούνται να το γράψουν σε κόκκινο χαρτάκι, εάν το θεωρούν αρνητικό να το γράψουν σε σκούρο χαρτάκι. Τα χρωματιστά χαρτιά τα κολλούν όλοι στο δέντρο των συναισθημάτων που είναι ζωγραφισμένο στο δεύτερο φελλοπίνακα του μαθήματος. Αυτό αποτελεί και την πρώτη τους εικαστική παρέμβαση στην αίθουσα, ενώ δίνει σε όλους την ευκαιρία μέσα από ένα παιχνίδι να μιλήσουν για εμπειρίες στο πρώτο τους σχολικό χώρο, για συναισθήματα και αιτιολογήσεις που μέσα από τη χρονική απόσταση τα διαχειριζόμαστε ευκολότερα.

Γ΄ βήμα της εργασίας: «Από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο»

Μετά την παρουσίαση των συναισθημάτων από τη ζωή στο Δημοτικό Σχολείο η ίδια εργασία θα γίνει συγκριτικά και για το Γυμνάσιο. Από τον κατάλογο συναισθημάτων που έχει εμπλουτισθεί με τα παραπάνω φύλλα εργασίας, οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους στο νέο σχολικό περιβάλλον και να προχωρήσουν σε αιτιολογήσεις και συγκριτικές παρατηρήσεις, σε μία εργασία ανάλογη με το πρώτο και δεύτερο βήμα που προηγήθηκαν. Το θέμα τώρα είναι: «Ποια είναι τα συναισθήματά μου στο νέο σχολικό χώρο; Γιατί;». Κατά την παρουσίαση θα προκύψουν θέματα που σχετίζονται με τη δυσκολία της προσαρμογής, θα προκύψουν, όμως, και διαπιστώσεις πως πολλά συναισθήματα και αιτιολογήσεις είναι κοινές, εφόσον π.χ. πολλοί μαθητές αισθάνονται αμηχανία και φόβο μπροστά στο καινούριο, θλίψη και στενοχώρια επειδή έχασαν αγαπημένους συμμαθητές ή ανυπομονησία και ενδιαφέρον για το καινούριο. Στόχος είναι να ενθαρρυνθούν τον/την φιλόλογο να αναγνωρίσουν, να αιτιολογήσουν τα συναισθήματά τους αλλά και να κατανοήσουν πως κάθε άνθρωπος όταν βρίσκεται μπροστά σε νέα δεδομένα πρέπει να τα αναγνωρίζει και να τα διαχειρίζεται κατάλληλα. Η συζήτηση αυτή ουσιαστικά οδηγεί σε νέα γνώση που πρέπει να αξιοποιηθεί και για τη λήψη αποφάσεων και για αλλαγή στάσεων απέναντι στην προσπάθεια προσαρμογής. Συνοψίζοντας έως εδώ: Η διδακτική πρόταση α) επιθυμεί να διασφαλίσει πως όλα τα παιδιά παρακολουθούν και συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία, β) επιθυμεί να δημιουργήσει ευχάριστο κλίμα στην τάξη όπου τα παιδιά νιώθουν σιγουριά και ασφάλεια, γ) δείχνει ευελιξία στις ανάγκες των παιδιών, δ) βοηθά στην ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων.

Τα τέσσερα αυτά σημεία προτείνονται στον εκπαιδευτικό ως μέσα πρόληψης προκειμένου να αντιμετωπισθεί το άγχος και ο φόβος στα παιδιά (Μπίμπου- Νάκου:319).

Τέταρτο δίωρο:

Από τον προφορικό στο γραπτό λόγο. «Αγαπητό μου ημερολόγιο, φίλε μου…»

Μετά τη συζήτηση και την ομαδοποίηση των προτάσεων περνούμε στη γραπτή κατάθεση των εμπειριών. Είναι καλό οι γραπτές ατομικές εργασίες που θα ακολουθήσουν τα δύο ή τρία αυτά δίωρα να γίνουν στην τάξη και να ανήκουν στο είδος της αφήγησης και της περιγραφής (π.χ. Μία εκδρομή με το Δημοτικό σχολείο, Η παλιά μου τάξη, Μία περιπέτεια με φίλους, κλπ.). Επίσης, μπορεί να ανήκει στο είδος της επιστολής και του ημερολογίου, προκειμένου να διατηρηθεί ο προσωπικός λόγος και το οικείο ύφος. Στον αυθόρμητο γραπτό μαθητικό λόγο περιμένουμε να κατατεθούν συναισθήματα, εμπειρίες , αποφάσεις για αλλαγή στάσεων, έστω και σε πρωτόλεια μορφή. Τα αφηγηματικά και περιγραφικά κείμενα των μαθητών και μαθητριών θα αποτελέσουν την αφόρμηση για την εισαγωγή στη συνέχεια στη θεωρία των κειμενικών ειδών. Η συζήτηση πάνω στα κείμενα του εγχειριδίου με την ανάλογη θεματική θα ενισχύσει τη στοχοθεσία: Γλωσσικές και κοινωνικές δεξιότητες θα συνδυασθούν και αυτό αποτελεί ζητούμενο της διδακτικής πρότασης.

Να σημειωθεί, τέλος, πως η διαφοροποίηση της μεθοδολογίας, όπως προκύπτει από τα παραπάνω, δηλαδή η αξιοποίηση της βιωματικής , ανακαλυπτικής μάθησης, η εστίαση στις μαθητικές εμπειρίες, η αξιοποίηση της δυναμικής της ομάδας, η δράση του νου και του χεριού, βασικά εργαλεία της Βιωματικής Παιδαγωγικής, (Βιωματικές δράσεις. Επιμορφωτικό υλικό:18), ενδεχομένως να δίνουν στον μαθητή την εντύπωση ενός παιχνιδιού, υπηρετούν, όμως, απόλυτα γλωσσικούς και κοινωνικούς στόχους. Στην περίπτωση της συγκεκριμένης διδακτικής πρότασης, βοηθούν στη μετάβαση από τη μία βαθμίδα στην άλλη, παραχωρώντας κάποιες ώρες διδασκαλίας σε ένα μάθημα με πολλαπλούς στόχους, που αποφασίζει να αναγνωρίσει και να διαχειριστεί πιο συστηματικά το θέμα της ένταξης και της προσαρμογής στον νέο σχολικό χώρο.

- (2011). Βιωματικές δράσεις Α΄ Γυμνασίου. Περιγραφή και στόχοι, Επιμορφωτικό υλικό (συντάκτης Η. Ματσαγγούρας). Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο στο http://ebooks.edu.gr/2013/course-main.php?course=DSGYM-A119

- (2011). Βιωματικές δράσεις Α΄ Γυμνασίου, Σχολική και Κοινωνική Ζωή. Πρόγραμμα Σπουδών, Οδηγός για τον Εκπαιδευτικό. Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο στο http://ebooks.edu.gr/new/epimorfotiko.php?course=DSGYM-A119

- Μπίμπου-Νάκου, Ιωάννα (2004). «Το άγχος και η φοβία σε παιδιά» στο Προσαρμογή στο σχολείο. Πρόληψη και αντιμετώπιση δυσκολιών, επιστημονική επιμ. Α. Καλαντζή-Αζίζι, Ζαφειροπούλου, Μ. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σσ.287- 327

- Χατζηχρήστου,Χ. Βαΐτση Α., Δημητροπούλου Π., Κατή Α., Κωνσταντίνου Ε. Λαμπροπούλου Α., Λυκιτσάκου Κ., Μπακοπούλου Α.(2004). Πρόγραμμα Προαγωγής της Ψυχικής Υγείας και της Μάθησης. Κοινωνική και Συναισθηματική Αγωγή στο σχολείο. Βιβλίο για τον Εκπαιδευτικό Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. επιμ. Χρυσή Γ. Χατζηχρήστου. Αθήνα: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών - Δαρδανός.

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

1. Παρουσίαση του μαθήματος

Το μάθημα «Νεοελληνική Λογοτεχνία» στο Γυμνάσιο διδάσκεται δύο (2) ώρες την εβδομάδα με ελεύθερη επιλογή κειμένων από τον διδάσκοντα/τη διδάσκουσα. Το δίωρο αυτό, εφόσον ο διδάσκων/η διδάσκουσα το επιθυμεί και καταστεί δυνατό στο πλαίσιο του σχολικού προγράμματος, προτείνεται να είναι συνεχόμενο, προκειμένου να ολοκληρώνεται η αναγνωστική διαδικασία και η παραγωγή ατομικών και ομαδικών εργασιών και δραστηριοτήτων στη σχολική τάξη.

2. Εγχειρίδια διδασκαλίας

Για τη διδασκαλία του μαθήματος χρησιμοποιείται για κάθε τάξη το αντίστοιχο εγχειρίδιο

«Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας». Αξιοποιούνται παράλληλα τα διαδραστικά σχολικά εγχειρίδια. Ωστόσο, οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να εμπλουτίζουν το υλικό των σχολικών εγχειριδίων με κείμενα και δραστηριότητες που ανταποκρίνονται στις γνωστικές ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των μαθητών και μαθητριών, προκειμένου να επιτύχουν καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα σύμφωνα με τους στόχους που θέτουν τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ (ΦΕΚ/303, τ. β΄/13-03-2003). Σε όλες τις τάξεις οι μαθητές/τριες ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν ως βιβλία αναφοράς την «Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» και το

«Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων». Διευκρινίζεται ότι τα βιβλία αυτά δεν προορίζονται για αυτόνομη διδασκαλία, αλλά έχουν ως στόχο να λειτουργήσουν συμβουλευτικά και συμπληρωματικά στο μάθημα της Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο.

3. Στοχοθεσία, δεξιότητες, μεθοδολογία του μαθήματος.

Το μάθημα της Λογοτεχνίας νοείται ως μάθημα κειμενοκεντρικό και μαθητοκεντρικό. Ως εκ τούτου, οι διδάσκοντες/διδάσκουσες χρειάζεται να αντιλαμβάνονται τη διδασκαλία του μαθήματος, όχι ως άθροισμα κειμένων και γνώσεων που πρέπει να δοθούν για απομνημόνευση, αλλά ως ένα σύνολο στόχων που αποβλέπουν: α) στην ανάπτυξη της κριτικής και δημιουργικής σχέσης με τα κείμενα και β) στην καλλιέργεια μίας ποικιλίας αναγνωστικών και κοινωνικών δεξιοτήτων (ανάγνωση, ακρόαση, συγγραφή, κριτική, συγκριτική εξέταση κειμένων και οπτικών, θεατρική αναπαράσταση, μετουσίωση και μεταφορά συναισθημάτων σε νέο κείμενο, διερεύνηση των δυνατοτήτων της γλώσσας ως μέσου προσωπικής και καλλιτεχνικής έκφρασης, παρουσίαση και υποστήριξη κειμένων, κλπ.) στο πλαίσιο μιας αναγνωστικής ομάδας.

Σε κάθε περίπτωση, ο/η εκπαιδευτικός οφείλει να αναδείξει την ανάγνωση των κειμένων ως τη βάση πάνω στην οποία στηρίζεται η οργάνωση του μαθήματος. Όλες οι δραστηριότητες, που συνδέονται με αυτήν πριν από την ανάγνωση και μετά την ανάγνωση κειμένων, αποβλέπουν στη δημιουργία επαρκών αναγνωστών/στριών.

Ειδικότερα, οι δραστηριότητες πριν από την ανάγνωση μπορεί: α) να εξοικειώνουν τους μαθητές με έννοιες και ζητήματα που πραγματεύεται το κείμενο, β) να σκιαγραφούν το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο στο οποίο αυτό εγγράφεται, γ) να προετοιμάζουν τους μαθητές για ερωτήματα που θα απευθύνουν στα κείμενα που θα διαβάσουν. Οι εργασίες και οι δραστηριότητες μετά την ανάγνωση είναι ποικίλες και έχουν ως στόχο την εμβάθυνση και διαπραγμάτευση του νοήματος (αναλυτικότερα για τις δραστηριότητες βλ. παρακάτω). Μέσα από την ανάγνωση, κατανόηση και παραγωγή λόγου για τα κείμενα, ενισχύεται η

δημιουργική σχέση τους με τη λογοτεχνία. Αυτή η σχέση επιτρέπει να συνειδητοποιήσουν βαθύτερα τη σχέση της λογοτεχνίας με την ανθρώπινη εμπειρία και ως εκ τούτου να κατανοήσουν καλύτερα πτυχές του κόσμου στον οποίο ζούμε, του εαυτού μας, των ανθρώπινων σχέσεων, των χαρακτήρων, των πολιτισμών του παρελθόντος, βιώνοντας παράλληλα τη λογοτεχνία ως πηγή συναισθημάτων, εμπειριών, καλλιτεχνικών και διανοητικών ερεθισμάτων.

4. Επιλογή κειμένων, διδακτικός χρόνος

Η ευελιξία και η δυνατότητα επιλογών λογοτεχνικών κειμένων από τον/την εκπαιδευτικό επιτρέπει τη διαχείριση του διδακτικού υλικού και του διδακτικού χρόνου ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της σχολικής τάξης. Σε κάθε περίπτωση, η ανάγνωση, η εμβάθυνση, η παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου, οι ατομικές και ομαδικές δραστηριότητες πάνω σε δεκαπέντε (15) τουλάχιστον κείμενα είναι στόχος εφικτός. Για κάθε κείμενο αντιστοιχούν πέντε περίπου διδακτικές ώρες. Στον χρόνο αυτό γίνεται η προσέγγιση των κειμένων, η γραφή και η παρουσίαση ομαδικών εργασιών στη σχολική τάξη. Κατά συνέπεια, αναμένεται να διδαχθούν δέκα (10) τουλάχιστον κείμενα σε όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους.

Στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδιασμού του μαθήματος που προωθεί τη φιλαναγνωσία, προτείνεται ο προγραμματισμός της διδασκαλίας να μην εστιάζει σε μεμονωμένα κείμενα, αλλά να οργανώνεται σε ομάδες κειμένων με βάση κριτήρια όπως το θέμα, το είδος, την ιστορική περίοδο κ.ά.. Πριν από την επιλογή των κειμένων, οι εκπαιδευτικοί είναι χρήσιμο να διερευνούν τις αναγνωστικές εμπειρίες των παιδιών. Στη συνέχεια, λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα αυτά, πρέπει να προχωρούν στην από κοινού επιλογή των κειμένων (στην περίπτωση που το μάθημα έχει ανατεθεί σε δύο ή περισσότερους διδάσκοντες σε μία τάξη), με όποιες διαφοροποιήσεις κρίνουν αναγκαίες ανάλογα με το επίπεδο αναγνωστικής εμπειρίας. Επίσης, είναι δυνατόν η επιλογή των κειμένων να γίνεται με τη συμμετοχή των μαθητών-αναγνωστών. Σημειώνεται πως η συνεξέταση κειμένων ενδείκνυται τόσο κατά την παραδοσιακή διδασκαλία μέσα από τη σύγκριση κειμένων του σχολικού εγχειριδίου με ίδια θεματική, όσο και κατά την περίπτωση που ο διδάσκων επιλέγει την οργάνωση και μεθόδευση της διδασκαλίας με τρόπο ανάλογο των διδακτικών αρχών και πρακτικών που κατατέθηκαν στο πλαίσιο του Πιλοτικού Προγράμματος Σπουδών για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση. (http://ebooks.edu.gr/info/newps) και το οποίο προτείνεται ως συμπληρωματικό προς το ισχύον ΠΣ. Στην περίπτωση αυτή περισσότερα κείμενα του σχολικού εγχειριδίου συνεξετάζονται στο πλαίσιο μίας θεματικής ενότητας και η μεθόδευση εργασίας μπορεί να ακολουθήσει τη μεθόδευση ενός project.

5. Δραστηριότητες

Η ανάγνωση των κειμένων αποτελεί το κεντρικό σημείο της διδακτικής διαδικασίας στο μάθημα της Λογοτεχνίας. Η κατανόηση και η ανταπόκριση στο κείμενο πρέπει να βρίσκεται στο κέντρο του διδακτικού σχεδιασμού. Για τον λόγο αυτό, οι εκπαιδευτικοί σε όλες τις τάξεις προτείνεται να εστιάζουν αρχικά, κατά τον σχεδιασμό της διδασκαλίας τους, στην ανάπτυξη δεξιοτήτων κατανόησης λογοτεχνικού κειμένου με την αξιοποίηση μίας σειράς δραστηριοτήτων. Οι ανάγκες των μαθητώνκαι μαθητριών και η ιδιαιτερότητα της σχολικής τάξης οδηγούν τον/την εκπαιδευτικό στην επιλογή των προσφορότερων από αυτές (Αναλυτικά για δεξιότητες και δραστηριότητες κατά την ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων

βλ. Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας). Προτείνονται δραστηριότητες που βοηθούν αρχικά τους μαθητές/τριες:

- Να εντοπίζουν βασικές πληροφορίες που περιέχονται στο κείμενο (χώρος, χρόνος, πρόσωπα, σκηνικό, κοινωνικό πλαίσιο δράσης των ηρώων).

- Να παρακολουθούν τη δράση ενός ήρωα, την πιθανή εξέλιξη του χαρακτήρα του, την αλληλεξάρτησή του από το περιβάλλον.

- Να εντοπίζουν το πρόβλημα που κατευθύνει τη δράση των αφηγηματικών ηρώων.

- Να παρακολουθούν τη δράση των ηρώων συγκριτικά.

- Να κατανοούν την περιγραφή μίας εικόνας ή ενός προσώπου.

- Να συνδέουν το κείμενο με ιστορικές και κοινωνικές παραμέτρους αξιοποιώντας τα εισαγωγικά σημειώματα.

- Να απαντούν στην ερώτηση: Ποιος μιλά, ποιος είναι ο αφηγητής;

- Να κατανοούν τον τρόπο με τον οποίο συλλειτουργεί η εικόνα και ο λόγος, όπου αυτό απαιτείται.

- Να εξοικειωθούν με βασικά στοιχεία των ποιητικών μορφών (στίχος, ρυθμός, μέτρο, ομοιοκαταληξία, ελεύθερος στίχος, κλπ).

- Να διακρίνουν και να κατανοούν την αξιοποίηση εκφραστικών μέσων, κ.ά. Όλα τα παραπάνω σημεία τεκμηριώνονται με βάση στοιχεία του κειμένου. Υπενθυμίζεται πως η σχηματοποίηση των ζητουμένων βοηθά τα παιδιά στην παρακολούθηση μίας αφήγησης, ενός χαρακτήρα ή μίας περιγραφής (π.χ. η παράθεση των σταδίων της ιστορίας και της δράσης ενός ήρωα σε παράταξη).

Στη συνέχεια, προτείνονται δραστηριότητες που επιτρέπουν τους μαθητές και τις μαθήτριες να:

- Σχολιάζουν ιδέες, αξίες, στάσεις, συμπεριφορές που αναδεικνύονται στο κείμενο με βάση είτε τα κειμενικά συμφραζόμενα είτε τα ιστορικά και ιδεολογικά συμφραζόμενα της εποχής παραγωγής ή πρόσληψης του κειμένου.

- Συγκρίνουν ιδέες, αξίες, στάσεις, συμπεριφορές που αναδεικνύονται στο κείμενο/α με αυτές του σήμερα.

- Σχολιάζουν την οπτική γωνία του συγγραφέα και διακρίνουν τους τρόπους που διαμορφώνουν αυτήν την οπτική αξιοποιώντας κειμενικά δεδομένα.

- Συσχετίζουν ιδέες, αξίες, στάσεις, συμπεριφορές που αναδεικνύονται στο κείμενο με προσωπικές εμπειρίες, βιώματα, συναισθήματα.

- Προσεγγίζουν κριτικά σημεία του κειμένου ως προς τη μορφή και το περιεχόμενό του.

Υπενθυμίζεται πως η αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία της Λογοτεχνίας δίνει πολλές δυνατότητες για τη συνομιλία των λογοτεχνικών κειμένων με τις άλλες τέχνες (ζωγραφική, μουσική, δραματοποίηση, κινηματογραφική απεικόνιση, κ.ά.), ενώ παράλληλα διευρύνει την ποικιλία των δραστηριοτήτων.

Τονίζεται πως σε όλες τις τάξεις οι εκπαιδευτικοί πρέπει να εστιάζουν και στην παραγωγή λόγου εκ μέρους των μαθητών-αναγνωστών για κάθε κείμενο. Οι δραστηριότητες παραγωγής λόγου απορρέουν από το λογοτεχνικό/α κείμενο/α που διαβάζουν οι μαθητές/τριες και μπορούν να είναι:

ü Αναγνωστικής ανταπόκρισης (με την έννοια ότι οι μαθητές/τριες παράγουν λόγο που προκύπτει από τα ζητήματα που εξετάστηκαν στην τάξη και συνδέονται με τις παραπάνω δραστηριότητες)

ü Δημιουργικής γραφής (αναδιήγηση τμήματος της ιστορίας με άλλον αφηγητή, δημιουργία νέας σκηνής στην οποία ο αναγνώστης συναντιέται με τον ήρωα, αλλαγή του τέλους της ιστορίας, αλλαγή κειμενικού είδους18, κ.λπ.).

Σχετικά με την έννοια και τη φιλοσοφία της δημιουργικής γραφής19, υπογραμμίζεται πως σκοπός της είναι να βοηθήσει στην ανάπτυξη της συγγραφικής απόλαυσης και την καταπολέμηση της αυτολογοκριτικής λογικής, αφήνοντας πιο ελεύθερα τα περιθώρια στη φαντασία των μαθητών, απαλλάσσοντάς τους, κατά κάποιον τρόπο, από τον φόβο του

«σωστού και λάθους».20

6. Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου

Ειδικότερα για την Α΄ Γυμνασίου είναι πολύ σημαντικό να αξιοποιηθεί το μάθημα της Λογοτεχνίας (όπως και το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας) για μία ομαλότερη προσαρμογή των μαθητών/τριών στη νέα σχολική βαθμίδα (βλ. παρακάτω ενδεικτικό παράδειγμα 1). Ο προνομιακός χώρος της λογοτεχνίας επιτρέπει την κατάθεση συναισθημάτων, εμπειριών και απόψεων μέσα από την ασφαλή απόσταση που προσφέρει η λογοτεχνική αναπαράσταση, γεγονός που αποφορτίζει και αποσαφηνίζει το προσωπικό βίωμα, ενώ παράλληλα επιτρέπει τη συμμετοχή όλων σε μία ομαδική δραστηριότητα.

7. Η ιστορική διάταξη της ύλης στη Γ΄ Γυμνασίου

Στην Γ΄ Γυμνασίου η οργάνωση του σχολικού εγχειριδίου γίνεται με βάση την ιστορική διάταξη της ύλης. Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, η διδασκαλία της ιστορίας της λογοτεχνίας ταυτίζεται με την παρακολούθηση μίας σειράς αποσπασμάτων ή αυτοτελών κειμένων τα οποία παρατάσσονται στο εγχειρίδιο με χρονολογική σειρά. Ωστόσο, η σύγχρονη θεωρία περί ιστοριογραφίας της λογοτεχνίας έχει διευρύνει την έννοια της ιστορικότητας (ιστορία του λογοτεχνικού θεσμού, του συγγραφέα, του αναγνώστη). Αυτό επιτρέπει την ιστορική προσέγγιση της λογοτεχνίας με άλλη οπτική. Η ανάδειξη της ιστορικότητας ενός θέματος, η ανάδειξη της ιστορικότητας των ποικίλων παραμέτρων του λογοτεχνικού φαινομένου ή η ιστορικότητα των λογοτεχνικών ειδών δίνουν νέες δυνατότητες για τη μεθόδευση του μαθήματος, με την ιστορία πάντοτε παρούσα (βλ. παραδείγματα ανάλογης διδασκαλίας στο Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας «Στάσεις ζωής σε ποιητικά κείμενα», «Χιούμορ και σάτιρα», «Άτομο και κοινωνία»), (http://ebooks.edu.gr/info/newps/Γλώσσα- Λογοτεχνία/ Οδηγός Νεοελληνικής Γλώσσας για Δημοτικό και Γυμνάσιο/pdf, σ. 171-174). Φυσικά, η παραδοσιακή γραμμική παρακολούθηση της ιστορικής εξέλιξης της λογοτεχνικής παραγωγής δεν αποκλείεται σε καμία περίπτωση.

8. Ανάγνωση ολόκληρου βιβλίου

18 Πχ. Να αναδιηγηθούν την ιστορία ως παρωδία, να μετατρέψουν το πεζογραφικό κείμενο σε ποίημα ή το αντίστροφο κ.α.

19 Βλ. και: Κατσίκη-Γκίβαλου Α. και Πολίτης Δ. Καλλιεργώντας τη φιλαναγνωσία. Πραγματικότητες και προοπτικές, εκδ. Διάδραση, Αθήνα, 2013, σσ.113-125.

20 Βλ. και: Κωτόπουλος Η.Τ. και Παπαντωνάκης Γ., Τα Ετεροθαλή, εκδ. Ίων, Αθήνα, 2011, σσ.21-35.

Σε όλες τις τάξεις προτείνεται να οργανώνονται δραστηριότητες που προωθούν τη φιλαναγνωσία. Στο πλαίσιο αυτό, μπορούν να διαβάζουν στη διάρκεια του σχολικού έτους ένα ή δύο λογοτεχνικά βιβλία είτε του ίδιου/της ίδιας συγγραφέα είτε του ίδιου θέματος είτε του ίδιου είδους. (Για μία ενδεικτική πρόταση ανάγνωσης και επεξεργασίας ολόκληρου λογοτεχνικού κειμένου, βλ. Παράρτημα). Σκόπιμο είναι κατά την επιλογή του βιβλίου να λαμβάνονται υπόψη και οι αναγνωστικές προτιμήσεις των εφήβων-αναγνωστών. Μπορεί είτε όλοι να διαβάζουν διαφορετικά βιβλία, είτε να γίνεται ανάγνωση κοινού βιβλίου ανά ομάδες. Την ανάγνωση του βιβλίου μπορούν να συνοδεύουν και άλλου είδους δραστηριότητες, όπως πρόσκληση του συγγραφέα, δραστηριότητες δημιουργικής γραφής, δραματοποίηση κ.ά. Σε κάθε περίπτωση, οι δραστηριότητες αυτές εντάσσονται στη μαθησιακή διαδικασία και αξιολογείται η συμμετοχή τους από τον/την εκπαιδευτικό. Επισημαίνεται ότι η συγκεκριμένη δραστηριότητα αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης, ωστόσο τα λογοτεχνικά βιβλία δε συμπεριλαμβάνονται στην ύλη των εξετάσεων της περιόδου Μαΐου-Ιουνίου. Σε όλες τις τάξεις οι εκπαιδευτικοί καλό είναι να συνεργάζονται όχι μόνο οριζόντια αλλά και κάθετα, ώστε να συνδιαμορφώνουν ένα πλαίσιο δράσης για την προώθηση της φιλαναγνωσίας σε επίπεδο σχολικής μονάδας.

Πετυχημένη είναι εκείνη η ανάγνωση και παρουσίαση βιβλίου, η οποία επιτρέπει στον μαθητή:

α) να αντλεί βασικές πληροφορίες για το πού, πότε, εκτυλίσσεται η ιστορία, ποιοι είναι οι βασικοί ήρωες, ποιος μιλά, ποιος είναι ο αφηγητής, ποια η εξέλιξη της ιστορίας, ποιο το θέμα, οι ιδέες που διατυπώνονται

β) να συσχετίζει τα κείμενα με τα ιστορικά και κοινωνικά συμφραζόμενα

γ) να εκφράζει προσωπικές εκτιμήσεις δικές του σκέψεις, συναισθήματα, ερμηνείες και να θέτει θέματα προς συζήτηση

δ) να συνδέει και να συγκρίνει τα κείμενα με άλλα κείμενα και καλλιτεχνικές δημιουργίες ε) να εξετάζει το κείμενο με κριτική διάθεση, να αξιολογεί ιδέες, πράξεις και χαρακτήρες, να εντοπίζει αντιφάσεις, προκαταλήψεις και στερεότυπα.

9. Αξιολόγηση

Οι μαθητές και οι μαθήτριες αξιολογούνται σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς για τη γενικότερη συμμετοχή τους στο μάθημα, για τις ατομικές ή/και ομαδικές εργασίες τους. Η αξιολόγηση του μαθήματος της λογοτεχνίας πρέπει να εκτιμά την παραγωγή προσωπικών εργασιών πάνω στο κείμενο και να απομακρύνεται σταδιακά από τη λογική της αναπαραγωγής έτοιμων απαντήσεων. Σε κάθε περίπτωση, οι απαντήσεις των μαθητών/τριών σε ερωτήματα που τίθενται και στα ωριαία διαγωνίσματα δεν πρέπει να βασίζονται σε απομνημόνευση γνώσεων, αλλά σε αξιοποίηση του κειμένου και πληροφοριών που προτάσσονται για το κείμενο, τον δημιουργό, την εποχή, το είδος του κειμένου.

Ενδεικτικοί διαδικτυακοί πόροι για διδακτική αξιοποίηση στο μάθημα της Λογοτεχνίας Πρωτέας: Εκπαιδευτικά σενάρια για τα γλωσσικά μαθήματα:

http://proteas.greek-language.gr/

Η Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα:

http://www.greek-language.gr/greekLang/literature/index.html

Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα και τη Γλωσσική Εκπαίδευση: http://www.greek- language.gr/digitalResources/index.html

Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού: http://www.snhell.gr/

ΠΟΘΕΓ: Πολιτιστικός Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας: http://www.potheg.gr/

Ενδεικτικά σενάρια για τη Λογοτεχνία της Α΄ τάξης σε συνδυασμό με τις βιωματικές δράσεις:

α) Μαρία Τολυμένου "Ζω και γνωρίζω το γυμνάσιο" στο

http://proteas.greek-language.gr/scenario.html?sid=1251

β) Μαρίνα Αρετάκη "Διαπροσωπικές σχέσεις συμμαθητών" στο http://proteas.greek- language.gr/scenario.html?sid=3589

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΜΕΘΟΔΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Στόχοι:

ü Η εισαγωγή στο μάθημα της Λογοτεχνίας μέσα από την αξιοποίηση του αναγνωστικού παρελθόντος των μαθητών/τριών.

ü Η γνωριμία των μαθητών/τριών στη νέα σχολική τάξη με την αξιοποίηση της σχολικής βιβλιοθήκης ή/και ψηφιακής βιβλιοθήκης (ενδεικτικά: βλ. ΕΚΕΒΙ) και των περιεχομένων του σχολικού εγχειριδίου.

Περιεχόμενα

ü Τα αναγνώσματα των μαθητών/τριών.

ü Βιβλία της σχολικής ή ψηφιακής βιβλιοθήκης (στη δεύτερη περίπτωση αξιοποιείται το εργαστήριο Πληροφορικής).

ü Το σχολικό εγχειρίδιο. Μεθόδευση της εργασίας

Η εργασία οργανώνεται ως project διάρκειας 10-12 περίπου ωρών. Θέμα της συζήτησης: «Τα κείμενα που θυμόμαστε»

Α΄ φάση

Oι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται να μιλήσουν, ελεύθερα και χωρίς προετοιμασία, για κείμενα που διάβασαν (στο βιβλίο της Γλώσσας/στο Ανθολόγιο του Δημοτικού σχολείου είτε μόνοι τους) και να εξηγήσουν για ποιο λόγο τα θυμούνται. Η δραστηριότητα γίνεται στη σχολική τάξη ή στη σχολική βιβλιοθήκη και ακολουθεί αρχές της βιωματικής μάθησης, καθώς αξιοποιεί τη μαθητική εμπειρία, αποφεύγει την παραδοσιακή μετωπική διδασκαλία και εμπλέκει ενεργά το σύνολο της σχολικής τάξης21. Οι απαντήσεις τους στην αρχική ερώτηση διαμορφώνουν τα κριτήρια επιλογής βιβλίων. Ενδεικτικά, απαντούν: Θυμόμαστε και διαλέγουμε βιβλία και κείμενα, επειδή μας αρέσει το θέμα, επειδή ταυτιζόμαστε ή θαυμάζουμε ή λυπόμαστε τον ήρωα και την ηρωίδα, επειδή το κείμενο μας μιλά για σύγχρονα προβλήματα, επειδή μας μεταφέρει σε άλλες εποχές, κ.λπ. Η καταγραφή των παρατηρήσεων και ο εμπλουτισμός των απαντήσεων από τον/την εκπαιδευτικό αποτελεί έναν αποτελεσματικό τρόπο εισαγωγής στο μάθημα της Λογοτεχνίας.

Β΄ φάση

Όλοι εργάζονται γραπτά στην τάξη και αιτιολογούν τις επιλογές τους. Οι εργασίες, αν και πρωτόλειες, αποτελούν μια πρώτη εργασία βιβλιοπαρουσίασης του βιβλίου ή κειμένου το οποίο θυμούνται ή προτιμούν. Προτείνεται, επίσης, η αξιοποίηση δημιουργικής γραφής με θέματα: Συναντώ τον ήρωα του κειμένου, αλλάζω το τέλος της ιστορίας, μεταφέρω τον αφηγηματικό λόγο σε θεατρικό ή προτείνεται η αφήγηση με συνδυασμένη χρήση κειμένου- εικόνας, κ.λπ.

Γ΄ φάση

21 Εναλλακτικά, ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να ζητήσει από τους μαθητές/τριες να διαλέξουν ένα βιβλίο από τη σχολική ή/και ψηφιακή βιβλιοθήκη (βλ. ΕΚΕΒΙ) και να αιτιολογήσουν με βάση τον τίτλο και το οπισθόφυλλο ποιο θα επέλεγαν. Τον ίδιο στόχο καλύπτει και η «περιήγηση» και η επιλογή κειμένων του εγχειριδίου.

Με βάση τις παραπάνω εργασίες η τάξη δημιουργεί ένα περιοδικό - αφιέρωμα με τίτλο: Τα αγαπημένα μας κείμενα. Η δημιουργία περιοδικού επιτρέπει και προϋποθέτει την εικονογράφηση και την επιλογή εικόνων, φωτογραφιών κ.λπ. Με τον τρόπο αυτό, το μάθημα της Λογοτεχνίας συνδέεται με άλλες τέχνες, ενώ διευρύνει την ποικιλία των μαθητικών δραστηριοτήτων.

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

Α΄ φάση: Πριν από την ανάγνωση (ενδεικτικός χρόνος: 1 – 2 διδακτικές ώρες) Στόχος: Η εισαγωγή στο θέμα και η εξοικείωση των μαθητών και μαθητριών Ενδεικτικές προτάσεις

· Ακρόαση ενός τραγουδιού σχετικού με το θέμα.

· Απόσπασμα από ένα κινηματογραφικό ή τηλεοπτικό έργο.

· Ανάγνωση ενός μικρού χαρακτηριστικού αποσπάσματος από το μυθιστόρημα με στόχο να εξάψουμε την περιέργειά τους.

Έτσι μπορούν να κάνουν υποθέσεις σχετικά με το περιεχόμενο του βιβλίου γενικά, να υποθέσουν στοιχεία του μύθου: π.χ. σχετικά με τους ήρωες (πώς φαντάζονται ότι θα δράσουν, θα είναι ήρωες ή αντιήρωες, κ.τ.λ.)22, να κάνουν υποθέσεις σχετικά με την εξέλιξη του μύθου, να πουν απλώς τι θα περίμεναν οι ίδιοι να διαβάσουν, να φανταστούν έναν τίτλο (αν δεν το έχουν πληροφορηθεί ήδη) ή να πουν γιατί νομίζουν ότι το μυθιστόρημα έχει τον τίτλο αυτό.

Β΄ φάση: Προσεκτική ανάγνωση του κειμένου (ενδεικτικός χρόνος: 3 – 4 διδακτικές ώρες23) Η τάξη περνά στην ανάγνωση του κειμένου. Όλοι διαβάζουν κείμενο με την καθοδήγηση του/της φιλολόγου, όπως γίνεται σε κάθε παραδοσιακή διδασκαλία24. Στη συνέχεια, χωρίζονται σε ομάδες και καλούνται να συζητήσουν μέσα στην ομάδα τους τα παρακάτω σημεία:

ü Ποια είναι η σχέση του κεντρικού ήρωα ή των κεντρικών ηρώων με τα άλλα πρόσωπα του κειμένου;

ü Τι περιμένουν οι άλλοι από τον ήρωα; Ποιες είναι οι προσδοκίες τους; (Τι προσδοκούν ο μεγαλύτεροι, τα αδέλφια, ο κοινωνικός περίγυρος;).

ü Ο ίδιος ο ήρωας ή/και η ηρωίδα δέχεται να αναλάβει τον ρόλο που του αναθέτουν οι άλλοι ή έχει αντίρρηση; Τον αναλαμβάνει με ή παρά τη θέλησή του; Θεωρεί αυτονόητο αυτό τον ρόλο ή θα ήθελε να τον αλλάξει;

ü Τι του αναγνωρίζεται ως υποχρέωση ή ως δικαίωμα;

ü Εντέλει, πώς οριοθετείται ο ρόλος του στην αρχή της ιστορίας;

ü Στην πορεία αλλάζει ή παραμένει ίδιος ο ρόλος αυτός;

ü Ποιοι παράγοντες βελτιώνουν ή χειροτερεύουν την αρχική θέση των ηρώων;

22 Εδώ στόχος είναι η κινητοποίηση του ενδιαφέροντος και όχι η σωστή ή η λανθασμένη πρόβλεψη.

23 Ο αριθμός των ωρών μπορεί και να ποικίλλει, ανάλογα με την έκταση του λογοτεχνικού έργου.

24 Εδώ θα μπορούσαμε να αναθέσουμε και την ανάγνωση τμημάτων στο σπίτι, εφόσον εκτιμούμε ότι οι μαθητές/τριες μπορούν να ανταποκριθούν. Αν δεν είναι εφικτό, μπορούμε να σταματήσουμε τη συλλογική ανάγνωση σε ένα σημείο της δράσης που θα τους/τις κινήσει την περιέργεια να συνεχίσουν μόνοι/ες την ανάγνωση στο σπίτι. Μπορούμε, επίσης, να εφαρμόσουμε εναλλάξ τη συλλογική και την ατομική ανάγνωση.

ü Αμφισβητείται ή όχι η τυχόν νέα θέση;

ü Ερωτήσεις σχετικά με τον χώρο, τον χρόνο, τον αφηγητή, την αφήγηση, τη γλώσσα του κειμένου κ.ά.

ü Ερωτήσεις σχετικές με στοιχεία της πλοκής (ποιος είναι ο «μύθος», αν υπάρχει εξέλιξη της πλοκής, κορύφωση της δράσης, τεχνάσματα).

ü Εναλλακτικά, μπορούν να σκιαγραφήσουν εκτός από τον κεντρικό ήρωα (αυτό μπορούν να το κάνουν όλες οι ομάδες) και τους άλλους ήρωες (η κάθε ομάδα και διαφορετικό ήρωα).

Στην περίπτωση που όλες οι ομάδες έχουν εργαστεί πάνω στα ίδια ερωτήματα, κατά την παρουσίαση, κάθε ομάδα αναλαμβάνει να απαντήσει σε ένα μέρος των ερωτήσεων και οι υπόλοιπες, αν θέλουν, συμπληρώνουν ή δίνουν τη διαφοροποιημένη τους απάντηση στις συγκεκριμένες ερωτήσεις. Με τον τρόπο αυτό, αποφεύγεται στην παρουσίαση η επανάληψη απαντήσεων από όλες τις ομάδες. Κάθε απάντηση πρέπει να βασίζεται στο κείμενο, στο οποίο τα παιδιά κάνουν διαρκώς παραπομπές. Μέσα στην ομάδα κάθε παιδί κρατά τις σημειώσεις του και βασίζει τις απαντήσεις του στις παρατηρήσεις όλων των μελών της ομάδας. Στο τέλος του τετραώρου πρέπει να έχουν απαντήσει προφορικά και γραπτά στα παραπάνω θέματα.

Κάποιες ερωτήσεις από αυτές ή κάποιες ανάλογες, σύμφωνα με το κείμενο, μπορεί να αποτελέσουν εργασία των μαθητών/τριών για το σπίτι. Αυτός είναι και ένας σχετικά ασφαλής τρόπος για να συνεχίσουν την ανάγνωση του κειμένου μόνοι τους. Στο σημείο αυτό η τάξη θα διαθέσει μία ή δύο διδακτικές ώρες για μία πρώτη συζήτηση, κατά την οποία όλες οι ομάδες της τάξης ανακοινώνουν στην ολομέλεια τις διαπιστώσεις τους από τις παραπάνω παρατηρήσεις. Η συζήτηση αναδεικνύει τις διαφοροποιήσεις και τις διαφορετικές οπτικές των ομάδων, οι οποίες δίνουν σφαιρικότερη εικόνα του θέματος. Στο διάστημα αυτό μπορούμε να τους αναθέσουμε ποικίλες δραστηριότητες που οδηγούν σε παραγωγή κειμένου/ων ενταγμένων σε συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο. Ενδεικτικά, αναφέρονται οι εξής:

· Αναδιήγηση τμήματος της ιστορίας από την οπτική γωνία ενός άλλου ήρωα.

· Δημιουργία μίας σκηνής, στην οποία ο αναγνώστης συναντιέται με τον ήρωα (π.χ. με μορφή συνέντευξης ή αφήγησης).

· Γραφή ανάλογου κειμένου με προσωπικές παρατηρήσεις από την καθημερινή ζωή για το προσωπικό ημερολόγιο.

· Δραματοποίηση κομβικών σκηνών που παρουσιάζουν εσωτερικές ή εξωτερικές συγκρούσεις χαρακτήρων, διλήμματα των ηρώων, κ.λπ.

· Αλλαγή του αφηγητή της ιστορίας προκειμένου να δοθεί έμφαση στη σημασία της

«φωνής» (φωνή ενηλίκου, άνδρα, γυναίκας, νέου, νέας).

Μπορούμε, επίσης, να τους ζητήσουμε να συγκεντρώνουν τις εργασίες αυτές σε έναν ατομικό φάκελο (portfolio), τον οποίο θα χρησιμοποιήσουμε για να διαπιστώσουμε τόσο εμείς όσο και εκείνοι την εξελικτική τους πορεία, αλλά και για να αξιολογηθούν.

Ορισμένες από τις παραπάνω εργασίες μπορεί να είναι προφορικές ή γραπτές, ατομικές ή ομαδικές. Οι ομάδες υποστηρίζουν την εργασία τους, συγκρίνουν τις διαπιστώσεις των άλλων ομάδων με τις δικές τους, παρατηρούν και αιτιολογούν ομοιότητες και διαφορές. Επίσης, παρακολουθούν την εξέλιξη του θέματος στον χρόνο. Παράλληλα, καταθέτουν απόψεις για την προσωπική τους ανταπόκριση στο κείμενο, αξιοποιώντας δραστηριότητες

που ζητούν τη συνάντηση του αναγνώστη με τον ήρωα της ιστορίας. Τέλος, παραδίδουν τις γραπτές εργασίες τους.

Γ΄ φάση: Μετά την ανάγνωση (3 διδακτικές ώρες)

Κατά τη φάση αυτή οι μαθητές/τριες ασχολούνται με γλωσσικές, αλλά και μη γλωσσικές δραστηριότητες. Ενδεικτικά:

· Γράφουν μία βιβλιοπαρουσίαση του συγκεκριμένου έργου ή μία βιβλιοκριτική για τη σχολική εφημερίδα (για να τους βοηθήσουμε τους δίνουμε μία ‘σχάρα’ με τα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου αυτού κειμενικού είδους).

· Αναζητούν άλλα κείμενα του ίδιου συγγραφέα και παρουσιάζουν εν συντομία το περιεχόμενό τους ή παρουσιάζουν άλλα κείμενα που διάβασαν με παρόμοια θεματική.

· Δίνουν ένα άλλο τέλος ή έναν άλλο τίτλο στο κείμενο.

· Γράφουν ένα κείμενο όπου εκφράζουν την ευαρέσκεια ή την απαρέσκεια τους για το κείμενο που διάβασαν, αιτιολογώντας την απάντηση τους παραπέμποντας στο κείμενο (τους άρεσε ή δεν τους άρεσε επειδή ταυτίστηκαν με τον ήρωα, επειδή διαφοροποιήθηκαν, επειδή τον θαύμασαν, επειδή το κείμενο αναφέρεται σε σύγχρονα προβλήματα κ.ά.).

ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (HMEΡΗΣΙΟΥ-ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ)

H διδασκαλία των διδακτικών ενοτήτων προτείνεται να γίνει με δύο τρόπους: α)

«αναλυτική με έμφαση στα ακόλουθα σημεία» και β) «συνοπτική παρουσίαση».

Στην πρώτη περίπτωση πρόκειται για επισήμανση των στοιχείων κάθε διδασκόμενης ενότητας στα οποία ο/η εκπαιδευτικός καλείται να επιμείνει και τα οποία οι μαθητές και οι μαθήτριες οφείλουν να εμπεδώσουν γιατί αυτά θα αποτελέσουν την εξεταστέα ύλη. Είναι τα σημεία εκείνα που κρίνονται απαραίτητα για την ιστορική κατανόηση της συγκεκριμένης ενότητας, αλλά και αποτελούν προϋπόθεση για την κατανόηση των επομένων.

Στη δεύτερη περίπτωση, η οποία αφορά ενότητες ή σημεία ενοτήτων που δεν θα συμπεριληφθούν στην εξεταστέα ύλη, ο/η εκπαιδευτικός κατά την κρίση του παρουσιάζει με διαγράμματα ή υποστηρικτικό υλικό την ύλη, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να καλύπτουν τα ενδεχόμενα κενά της ιστορικής συνέχειας. Πρόκειται κυρίως για ενότητες με παράθεση γεγονότων, που εμπεριέχουν λεπτομέρειες, αλλά και γεγονότων που οι μαθητές και οι μαθήτριες διδάχθηκαν αναλυτικά σε άλλες τάξεις ή και σε άλλα μαθήματα.

Τις διδακτικές ενότητες συνοδεύει η ένδειξη «Υποστηρικτικό υλικό» και

«Προτεινόμενη/-ες δραστηριότητα/-ες». Πρόκειται για υλικό δραστηριοτήτων που διευκολύνουν την ενεργητική μάθηση και τη συμμετοχή των μαθητών και των μαθητριών στη διδακτική διαδικασία. Αξιοποίηση αυτού του υλικού γίνεται κατά την κρίση του εκπαιδευτικού, ανάλογα με τον διαθέσιμο χρόνο, τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητες της τάξης του. Είναι προφανές ότι ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει δικό του υποστηρικτικό υλικό και να προτείνει δικές του δραστηριότητες.

ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (Ημερήσιου και Εσπερινού)

Διδακτικές ενότητες

Ώρες

Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ

Κεφάλαιο Β΄: Η Εποχή του Χαλκού

1. Ο Κυκλαδικός πολιτισμός

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Ταυτότητα - Χώρος - Χρονικά όρια, σ. 21 Λόγοι - Παράγοντες ανάπτυξης, σ. 21 Πολιτική οργάνωση, σ. 21

Κυκλαδική τέχνη, σ. 22

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης της Ανατολικής Μεσογείου, ώστε να διαπιστωθεί η θέση των νησιών των Κυκλάδων σε σχέση με τον υπόλοιπο μεσογειακό χώρο και να επισημανθεί το γεωγραφικό πλεονέκτημα σε μια εποχή που η ναυσιπλοΐα γινόταν με μικρά πλεούμενα.

-Εικόνες επιλεγμένων έργων κυκλαδικής τέχνης, ώστε να καταγραφούν από τους μαθητές και τις μαθήτριες τα συμπεράσματα αφενός για τα χαρακτηριστικά της κυκλαδικής τέχνης και αφετέρου για τη ζωή των Κυκλαδιτών.

Υποστηρικτικό υλικό

Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Εκπαιδευτικό Υλικό:

1 ώρα

http://www.cycladic.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=34&clang=0 http://www.cycladic.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=91&clang=0 Αρχαιολογικό Μουσείο για Κυκλαδικό πολιτισμό και Σαντορίνη: http://www.namuseum.gr/collections/prehistorical/cycladic/cycladic09-gr.html http://www.namuseum.gr/collections/prehistorical/thera-gr.html

Κυκλαδικός πολιτισμός, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, εκδ. Ίδρυμα Γουλανδρή: http://www.cycladic.gr/appdata/documents/ekpaideysh_pdfs/kykladikos%20politis mos.pdf

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Δραστηριότητα 2, σ. 22 του βιβλίου.

2. Ο Μινωικός πολιτισμός

3. Η θρησκεία και η τέχνη των Μινωιτών

Διδασκαλία με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Ταυτότητα - Χώρος – Χρονικά όρια, σσ.23, 25

Λόγοι-παράγοντες ανάπτυξης, σ. 23 Κέντρα μινωικού πολιτισμού, σ. 23 Ρόλος των ανακτόρων, σσ. 23-24

Κοινωνική και πολιτική οργάνωση, σ. 24-25

Γραφή, σ. 25

Καταστροφή μινωικού πολιτισμού – Η παρουσία των Μυκηναίων στην Κνωσό, σ. 25

Θρησκεία, σ. 26

Τέχνη, σσ. 27-28

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης της Ανατολικής Μεσογείου, ώστε να διαπιστωθεί η θέση της Κρήτης και ειδικά των ανακτορικών κέντρων σε σχέση με τον υπόλοιπο μεσογειακό χώρο και να επισημανθεί το γεωγραφικό πλεονέκτημα σε μια εποχή που η ναυσιπλοΐα γινόταν με μικρά πλεούμενα.

Για χάρτες, βλ. και:

http://www.e-yliko.gr/images/istoria/maps/files/mapsn2/Min.jpg Σχέσεις με την Αίγυπτο: http://www.ime.gr/chronos/02/crete/gr/economy/index4a.html

-Εικόνες επιλεγμένων έργων τέχνης, ώστε να καταγραφούν συμπεράσματα για τη θρησκεία, τη ζωή των Μινωιτών και τα χαρακτηριστικά της τέχνης τους.

-Εικόνες επιλεγμένων έργων τέχνης, ώστε να διαπιστωθούν οι σχέσεις μινωικού και κυκλαδικού πολιτισμού (διαφορές και ομοιότητες του μινωικού και κυκλαδικού πολιτισμού, ιδίως με τον πολιτισμό της Θήρας).

Για σχετικό υλικό, βλ. εικόνες σχολικού βιβλίου και έκθεση Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου: http://odysseus.culture.gr/h/4/gh42.jsp?obj_id=7844&page=2 Τελετουργίες: http://www.ime.gr/chronos/02/crete/gr/religion/index7.html Θρησκεία: http://www.ime.gr/chronos/02/crete/gr/religion/index.html

Δίσκος Φαιστού: http://www.ime.gr/chronos/02/crete/gr/achievments/index.html

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Προσπαθήστε να αναπαραστήσετε μία μέρα (καθημερινή ή μέρα γιορτής) στο

2 ώρες

ανάκτορο της Κνωσού. 4. Ο Μυκηναϊκός κόσμος 5. Μυκηναϊκή θρησκεία και τέχνη *Διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Ταυτότητα - Χώρος - Χρονικά όρια, σ. 29 Λόγοι - παράγοντες ανάπτυξης, σσ. 29, 30, 32 Κέντρα, σ. 29 Σχέση με Μινωικό πολιτισμό, σ. 29 Κοινωνική οργάνωση, σ. 30-31 Γραφή, σ. 31 Αίτια κατάρρευσης, σ. 32 Θρησκεία, σ. 33 Απλή αναφορά στα χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά δημιουργήματα, σ. 29, 33 Τέχνη, σσ. 33-34 Υποστηρικτικό υλικό:* -Χάρτης της σ. 32 του βιβλίου, ώστε να επισημανθούν οι οικονομικές και πολιτισμικές σχέσεις των Μυκηναίων Για χάρτες, βλ. και: http://www.chorochronos.gr/?page=educationalactivity ή http://www.e-yliko.gr/images/istoria/maps/files/mapsn2/Mec.jpg -«Μυκηναϊκή κοινωνία και διοίκηση», Εκπαιδευτικά βίντεο, Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/video/8522/517 -Εικόνες επιλεγμένων έργων τέχνης, ώστε να συναχθούν συμπεράσματα για τη ζωή των Μυκηναίων, τα χαρακτηριστικά της τέχνης τους και να διαπιστωθούν διαφορές και ομοιότητες του μινωικού και μυκηναϊκού πολιτισμού Για σχετικό υλικό, βλ: -Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: http://www.namuseum.gr/collections/prehistorical/mycenian-gr.html -Μυκήνες, εκδ. ΄Ιδρυμα Λάτση: http://www.latsis-foundation.org/ell/electronic- library/the-museum-cycle/mykines] -Μυκηναϊκός πολιτισμός: https://students.cs.unipi.gr/istoria/mykinaikos/index.php *Προτεινόμενη δραστηριότητα* - Συζήτηση με αφορμή τις ερωτήσεις 2 και 3, σ. 32 του βιβλίου.	2 ώρες
ΙΙ. ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Κεφάλαιο Γ΄: Ο ελληνικός κόσμος από το 1100 έως το 800 π.Χ.
1.Οι μεταβατικοί χρόνοι *Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας Υποστηρικτικό υλικό:* -Χάρτης, ώστε να παρουσιαστούν οι μετακινήσεις και η οριστική εγκατάσταση των ελληνικών φύλων στον χώρο του Αιγαίου. *Προτεινόμενη δραστηριότητα*: -Σε έναν χάρτη της Ελλάδας και της Μικράς Ασίας να σημειώσετε (χρωματίζοντας

με διαφορετικό χρώμα) τις περιοχές της οριστικής εγκατάστασης των ελληνικών φύλων. Για τις μικρασιατικές περιοχές, δημιουργήστε έναν τρίστηλο πίνακα (Αιολίδα, Ιωνία, Δωρική Εξάπολη) και σημειώστε τις σημαντικότερες ελληνικές πόλεις σε κάθε περιοχή.

2.Η πολιτισμική αναγέννηση

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Δημιουργία ελληνικού αλφαβήτου, σ. 40

Γεωμετρική τέχνη, σσ. 40-41

Υποστηρικτικό υλικό και προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Εικόνες έργων της γεωμετρικής περιόδου, ώστε να καταγραφούν τα κύρια χαρακτηριστικά της και σύγκριση με έργα του μυκηναϊκού πολιτισμού

Για σχετικό υλικό, βλ. Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών:

http://www.namuseum.gr/collections/vases/geom-gr.html

2 ώρες

Κεφάλαιο Δ΄

Αρχαϊκή Εποχή (800-479 π.Χ.)

1. Αποικιακή εξάπλωση

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Αίτια Β΄ Ελληνικού αποικισμού, σ. 43 Κριτήρια επιλογής τόπου εγκατάστασης, σ. 43 Συνέπειες αποικισμού, σ. 44

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτες (σ. 44) και ακόμη:

http://www.e-yliko.gr/images/istoria/maps/files/mapsn2/2Apoi.jpg), ώστε να διαπιστωθούν οι μετακινήσεις και οι εγκαταστάσεις των αποίκων

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Διαμόρφωση πίνακα με τις κυριότερες ελληνικές αποικίες στη Μικρά Ασία, Εύξεινο Πόντο, Ιταλία

-Δραστηριότητα 2, σ. 44 του βιβλίου

-Συζήτηση για διαφορές Α΄ και Β΄ Ελληνικού αποικισμού

-Συζήτηση για λόγους μετανάστευσης από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

2. Η πόλη-κράτος και η εξέλιξη του πολιτεύματος Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Συστατικά στοιχεία της πόλης-κράτους, σ. 45

Ρόλος της οπλιτικής φάλαγγας στη διαμόρφωση της έννοιας του πολίτη, σ. 45

Σειρά εξέλιξης πολιτευμάτων (απλή αναφορά/ διάγραμμα)

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης της αρχαίας Αττικής

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1_%

CE%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1#/media/File:Phyle_map-en.svg

και τοπογραφικός χάρτης της αρχαίας Αθήνας http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Fortification_Walls.aspx, ώστε να γίνουν αντιληπτά: α) τα όρια της πόλης κράτους Αθήνα, β) να εντοπίσουν την Ακρόπολη, το άστυ, την ύπαιθρο χώρα.

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

2 ώρες

1 ώρα

-Δραστηριότητες για την οπλιτική φάλαγγα με εικόνες και πηγές: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9598 http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8974

3. Η Σπάρτη

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Οι κοινωνικές τάξεις, σ.48 Τα πολιτειακά όργανα, σ. 48

Η εκπαίδευση των Σπαρτιατών, σ. 48

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης ώστε να γίνουν αντιληπτά τα όρια της πόλης- κράτους «Σπάρτη»: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1_% CE%A3%CF%80%CE%AC%CF%81%CF%84%CE%B7#/media/File:Sparta_territory.jpg

-«Κοινωνική οργάνωση αρχαίας Σπάρτης», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο : http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8829

-«Πολιτειακή οργάνωση της Σπάρτης», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8828 (όπου περιλαμβάνεται πηγή για την πολιτειακή οργάνωση)

-Πηγές του σχ. βιβλίου ώστε να αναδειχτούν βασικά στοιχεία της σπαρτιατικής ζωής

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Ερώτηση 1, σ. 49 του βιβλίου

-Αναζητήστε το νόημα των λέξεων-εκφράσεων: λακωνισμός, «δουλεύω σαν είλωτας», «περνώ σπαρτιάτικα».

4. Αθήνα: Από τη βασιλεία στην αριστοκρατία

5. Αθήνα: Πορεία προς τη δημοκρατία

Προτείνεται ενιαία διδασκαλία των δύο ενοτήτων, με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Τα πολιτειακά όργανα του αθηναϊκού αριστοκρατικού πολιτεύματος, σ. 50

Τα κοινωνικά προβλήματα στην Αθήνα του 7ου αι. π.Χ. και η πορεία προς την επίλυσή τους, σσ. 50, 51

Κυλώνειο άγος, νόμοι του Δράκοντα, σ. 51

Τα μέτρα του Σόλωνα: Σεισάχθεια και αλλαγές στο πολίτευμα, σ. 52

Η τυραννίδα του Πεισίστρατου, σσ. 52-53 Οι μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη, σ. 53 Υποστηρικτικό υλικό:

-Πηγές του σχ. βιβλίου και άλλες για τα μέτρα του Σόλωνα και του Κλεισθένη, ώστε να καταγραφούν τα προβλήματα και τα μέτρα του Σόλωνα προς αντιμετώπισή τους, αλλά και οι καινοτομίες του Κλεισθένη.

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Άσκηση 4, σ. 53 του βιβλίου.

-Κατάρτιση πίνακα αποτίμησης της συμβολής του Σόλωνα και του Κλεισθένη στον εκδημοκρατισμό του αθηναϊκού πολιτεύματος

-Αγώνας λόγου με θέμα: «Η συμβολή του Σόλωνα ή του Κλεισθένη ήταν πιο

2 ώρες

3 ώρες

καθοριστική στην πορεία προς τη δημοκρατία;»

Συγκριτική δραστηριότητα (Σπάρτη - Αθήνα): Κατάρτιση πίνακα στον οποίο να καταγράφονται ομοιότητες και διαφορές του αθηναϊκού και του σπαρτιατικού πολιτεύματος.

6. Οι πανελλήνιοι δεσμοί

Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας

Υποστηρικτικό υλικό:

«Οι πανελλήνιοι αγώνες», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8960

-Πηγή, σ. 56 του βιβλίου: Η αμφισημία των χρησμών

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Ερώτηση 2, σ. 56 του βιβλίου

-Με βάση το προτεινόμενο υλικό, παρουσιάστε με τη σειρά σας την ιστορία ενός ολυμπιονίκη:

http://www.fhw.gr/olympics/ancient/gr/ariston.html.

7. Πέρσες και Έλληνες: Δύο κόσμοι συγκρούονται

8. Η οριστική απομάκρυνση της περσικής επίθεσης

Προτείνεται ενιαία παρουσίαση των δύο ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Αίτια, σ. 57

Αφορμή, σσ. 57-58

Φάσεις, κυριότερες μάχες, πρωταγωνιστές, σσ. 59-62

Συνέπειες, σ. 62

Υποστηρικτικό υλικό:

--«Οι περσικοί πόλεμοι με μια ματιά», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9548

- «Η μάχη του Μαραθώνα: Η περσική επέκταση στη Δύση», Εκπαιδευτικά βίντεο,

Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/video/8522/467

-Χάρτης της Ελλάδας, ώστε να εντοπιστούν τα σημεία των συγκρούσεων

Για χάρτες, βλ:

http://www.e-yliko.gr/images/istoria/maps/files/mapsn2/Pers1.jpg http://www.e-yliko.gr/images/istoria/maps/files/mapsn2/Pers2.jpg http://www.e-yliko.gr/images/istoria/maps/files/mapsn2/Pers3.jpg http://www.e-yliko.gr/images/istoria/maps/files/mapsn2/Pers4.jpg

-Πηγές του βιβλίου και συμπληρωματικά:

Επιλογή αποσπασμάτων από το βιβλίο Αρχαία Ελληνικά (μτφρ.) Ηροδότου Ιστορίες (Α΄ Γυμνασίου):

Ενότητα 11: Η μάχη του Μαραθώνα: (http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A113/349/2341,8928/ Ενότητα 13: Η μάχη των Θερμοπυλών: (http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A113/349/2342,8931/

Ενότητα 15: Η ναυμαχία της Σαλαμίνας:

1 ώρα

2 ώρες

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A113/349/2343,8934/ Ενότητα 15: Η μάχη των Πλαταιών. Το τέλος…: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A113/349/2344,8937/ Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Δημιουργία πίνακα με αναφορά σε κάθε μάχη και τα σχετικά στοιχεία: Χρονολογία, πρωταγωνιστές, έκβαση, κύριοι λόγοι αυτής της έκβασης (προτείνεται ομαδοσυνεργατική εργασία)

- Καταγράψτε τις συνέπειες της νίκης των Ελλήνων επί των Περσών για τον ελληνικό κόσμο και τον ευρωπαϊκό πολιτισμό.

9. Τα γράμματα

Απλή αναφορά στα νέα είδη του λόγου (διδακτικό έπος, λυρική ποίηση) και την εμφάνιση του επιστημονικού λόγου από τους φυσικούς φιλόσοφους

10. Η Τέχνη

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Κάτοψη αρχαίου ελληνικού ναού, σ. 65

Οι δύο κύριοι αρχιτεκτονικοί ρυθμοί (δωρικός, ιωνικός), σ. 65

Η αρχαϊκή γλυπτική (κούροι, κόρες), σσ. 65-66

Οι δύο βασικοί ρυθμοί της αγγειογραφίας (μελανόμορφος, ερυθρόμορφος), σ. 66

Υποστηρικτικό υλικό:

-«Ο αρχαίος ελληνικός ναός», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8816

-Εικόνες επιλεγμένων παραδειγμάτων οικοδομημάτων και έργων πλαστικής και κεραμικής, ώστε να καταγραφούν τα βασικά χαρακτηριστικά τους.

Για σχετικό υλικό, βλ:

Η αρχαϊκή Ακρόπολη:

http://www.theacropolismuseum.gr/el/units/i-arhaiki-akropoli

Χρωμάτισε την πεπλοφόρο: http://www.theacropolismuseum.gr/peploforos/

«Μια φορά κι έναν καιρό ένας αγγειοπλάστης (αρχαία ελληνική κεραμική)»

και «Εποπτικό υλικό (ppt)», Ενημερωτικό υλικό για τις συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης: http://www.cycladic.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=91&clang=0 Προτεινόμενες δραστηριότητες:

Ερωτήσεις-Δραστηριότητες 2 και 3, σ. 67 του βιβλίου.

2 ώρες

Κεφάλαιο Ε΄:

Η ηγεμονία της Αθήνας

1. Η συμμαχία της Δήλου - Η συμμαχία όργανο της αθηναϊκής ηγεμονίας

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία

Σκοπός και τρόπος λειτουργίας της Συμμαχίας, σ. 69

Στοιχεία που δείχνουν τη μετατροπή της συμμαχίας σε όργανο της αθηναϊκής δημοκρατίας, σσ. 69-70

Υποστηρικτικό υλικό:

-Γραπτές πηγές για την ανάδειξη των παραπάνω σημείων. Ειδικά για τη μετατροπή της συμμαχίας σε όργανο της αθηναϊκής ηγεμονίας, βλ.: Θουκυδίδου,

Ιστορίαι, 1.96-99 (επιλεγμένα αποσπάσματα):

2 ώρες

http://www.ime.gr/chronos/05/gr/sources/index_pol.html

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

Παιχνίδι ρόλων: Ένας πολίτης νησιωτικής πόλης της Συμμαχίας της Δήλου επισκέπτεται την Αθήνα ως μέλος της αντιπροσωπείας της πόλης του για τα Μεγάλα Παναθήναια στα μέσα της δεκαετίας του 440 π.Χ. (θυμηθείτε ότι το ταμείο της Συμμαχίας έχει ήδη μεταφερθεί από το 454 π.Χ. στην Αθήνα και ότι από το 447 π.Χ. έχει αρχίσει η ανοικοδόμηση του Παρθενώνα). Στη συνάντησή του με Αθηναίο πολίτη, παλιό του γνώριμο, ο νησιώτης διαμαρτύρεται για την κατάσταση στη Συμμαχία και ο Αθηναίος απαντά υπερασπιζόμενος τις επιλογές της πόλης του. Προσπαθήστε να αναπαραστήσετε τον διάλογό τους.

2. Το δημοκρατικό πολίτευμα σταθεροποιείται - Ο Περικλής και το δημοκρατικό πολίτευμα

3. Η λειτουργία του πολιτεύματος – Οι λειτουργίες

Διδασκαλία των δύο ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία :

Το πολιτικό πρόγραμμα του Περικλή, σσ. 71-72

Τα πολιτειακά όργανα της αθηναϊκής δημοκρατίας και ο ρόλος του καθενός από αυτά, σ. 73

Οι «λειτουργίες»: τι ήταν, ποιες ήταν και ποιος ο ρόλος τους στη λειτουργία του κράτους, σσ. 73-74

Υποστηρικτικό υλικό:

-Πηγές του σχ. βιβλίου και άλλες για την ανάδειξη των παραπάνω σημείων

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Κατάρτιση πίνακα με τα πολιτειακά όργανα της αθηναϊκής πολιτείας την εποχή του Περικλή και συζήτηση για τον ρόλο τους

-Άσκηση 4, σ. 74 του βιβλίου

-Επιλογές από το : Εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Αθηναϊκή δημοκρατία: Πολιτειακοί θεσμοί», Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία: http://foundation.parliament.gr/central.aspx?sId=110I444I1140I.

4. Η συγκρότηση της αθηναϊκής κοινωνίας - Η καθημερινή ζωή

5. Η διαδικασία της μόρφωσης - Ο Αθηναίος και η εργασία - Η Αθήνα γιορτάζει.

Διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Κοινωνικές ομάδες, σ. 75

Η αθηναϊκή οικογένεια, σσ. 75-76 Η θέση των γυναικών σσ. 76-77 Διατροφή-ένδυση, σ. 77 Εκπαίδευση και δάσκαλοι, σ. 78

Επαγγελματικές δραστηριότητες Αθηναίων, σ. 79

Σημαντικότερες γιορτές, σ. 80

Υποστηρικτικό υλικό:

- «Εισαγωγή στην κοινωνία της κλασικής Αθήνας», Ελληνική ιστορία στο διαδίκτυο, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού: http://www.fhw.gr/chronos/05/gr/society/index.html

-Λέων και Μελίτη. Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Αθήνα, Εκπαιδευτικά

4 ώρες

2 ώρες

προγράμματα, Ίδρυμα Ν.Π. Γουλανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης:

http://www.cycladic.gr/appdata/documents/ekpaideysh_pdfs/leon%20&%20meliti

_32pp.pdf

-«Εκπαίδευση», Κλασική περίοδος, Ελληνική ιστορία στο διαδίκτυο, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού: http://www.ime.gr/chronos/05/gr/culture/index_100.html

-«Εορτές των αρχαίων Ελλήνων», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8957

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

Επιλέξτε έναν εκπρόσωπο της αθηναϊκής κοινωνίας της κλασικής περιόδου (π.χ. έναν μικρό Αθηναίο, μία Αθηναία δέσποινα, έναν μέτοικο, έναν Αθηναίο πολίτη που ασκεί κάποιο επάγγελμα, έναν δούλο παιδαγωγό) και προσπαθήστε να αναπαραστήσετε με βάση τις πληροφορίες των ενοτήτων και πρόσθετο υλικό από τον/την εκπαιδευτικό μία μέρα από τη ζωή του.

Ανακεφαλαιωτικές δραστηριότητες:

-Παιχνίδι ρόλων: Δύο έφηβοι, ένας Αθηναίος κι ένας Σπαρτιάτης συνομιλούν. Ο καθένας τους προβάλει τη δική του πόλη και τον αντίστοιχο τρόπο ζωής. Αναπαραστήστε τη συνομιλία τους. Για όσα λέει ο καθένας τους λάβετε υπόψη τις γνώσεις σας για την οργάνωση της πολιτείας, την εκπαίδευση, την καθημερινή ζωή κ.ά. της Αθήνας και της Σπάρτης.

-Αγώνας λόγου με θέμα: «Η συμβολή της Αθήνας ή της Σπάρτης υπήρξε

σπουδαιότερη στον παγκόσμιο πολιτισμό;»

Κεφάλαιο Στ΄

Ηγεμονικοί ανταγωνισμοί και κάμψη των ελληνικών πόλεων (431-362 π.Χ.)

1. Τα αίτια και οι αφορμές του Πελοποννησιακού πολέμου-Ο Αρχιδάμειος πόλεμος

2. Η εκστρατεία στη Σικελία - Ο Δεκελεικός πόλεμος.

Προτείνεται ενιαία παρουσίαση των ενοτήτων, με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Αίτια, σ. 83

Αφορμές, σ. 83

Φάσεις του πολέμου, σ. 83

Τελική έκβαση - Συνθήκη ειρήνης, σσ. 87-88

Αποτελέσματα, σ. 88

Υποστηρικτικό υλικό

-Επιλεγμένες πηγές από Θουκυδίδη και Ξενοφώντα, ώστε να αναδεικνύονται τα παραπάνω σημεία.

-Χάρτης για αποτύπωση των πόλεων που συντάχθηκαν με τη Σπάρτη ή την Αθήνα και των κυριότερων συγκρούσεων.

Για χάρτες, βλ.:

-Διαδραστικός χάρτης, «Πελοποννησιακός Πόλεμος (οι συμμαχίες)», Φωτόδενδρο : http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9314

-Χάρτης Α΄ φάσης Πελοποννησιακού πολέμου, σε σχέδιο μαθήματος:

http://goo.gl/BdQshp

Χάρτης της σικελικής εκστρατείας:

2 ώρες

http://www.e-yliko.gr/images/istoria/maps/files/mapsn2/415a.jpg Προτεινόμενη δραστηριότητα:

Παιχνίδι ρόλων: Με το τέλος του πολέμου, ένας νικητής Σπαρτιάτης κι ένας ηττημένος Αθηναίος μιλούν για την εμπειρία του πολέμου ο καθένας από τη δική του πλευρά. Προσπαθήστε να αναπαραστήσετε αυτά που θα έλεγε ο καθένας.

1. Η ηγεμονία της Σπάρτης: Μια κυριαρχία σε αμφισβήτηση

2. Η κυριαρχία της Θήβας στην Ελλάδα Συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτες

Για χάρτες, βλ. και:

Η Σπαρτιατική ηγεμονία:

http://www.e-yliko.gr/images/istoria/maps/files/mapsn2/agi1.jpg

Η δράση του Αγησίλαου:

http://www.e-yliko.gr/images/istoria/maps/files/mapsn2/agi2.jpg

Η άνοδος της Θήβας:

http://www.e-yliko.gr/images/istoria/maps/files/mapsn2/boio_1.jpg

1 ώρα

Κεφάλαιο Ζ΄

Η ανάπτυξη της Μακεδονίας

1. Το κράτος της Μακεδονίας

2. Το κράτος της Μακεδονίας επεκτείνεται

Συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων. Αναλυτική διδασκαλία των ακόλουθων σημείων:

Η μάχη της Χαιρώνειας, σ. 99 Το Συνέδριο της Κορίνθου, σ. 99 Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης: Η επέκταση του Μακεδονικού κράτους:

http://www.e-yliko.gr/images/istoria/maps/files/mapsn2/Mac_1.jpg

-«Μακεδονία. Η χώρα των Μακεδόνων», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9614

3. Αλέξανδρος: Η κατάκτηση της Ανατολής

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Η πορεία του Αλέξανδρου-κυριότερες μάχες, σ. 100-101 Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης, ώστε να παρακολουθηθεί η πορεία του Αλέξανδρου και οι κυριότερες συγκρούσεις με τους Πέρσες

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Δραστηριότητα 1, σ. 101 του βιβλίου

4. Το έργο του Αλέξανδρου

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Η πολιτική του Αλέξανδρου για τη διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας του Τα ενοποιητικά στοιχεία της οργάνωσης του κράτους του

1 ώρα

2 ώρες

Υποστηρικτικό υλικό: -Πηγές σχ. βιβλίου (σσ. 100, 102) ή άλλες, ώστε να αναδειχθεί η σημασία των μέτρων και των θεσμών που εφάρμοσε ο Αλέξανδρος για τη διακυβέρνηση του κράτους του. - «Διαδραστικός χάρτης – χρονολόγιο της εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9315 -Βίντεο: «Ο Μ. Αλέξανδρος στην Ινδία» (03.44΄), Εκπαιδευτικά Βίντεο, Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/video/8522/510 *Προτεινόμενες δραστηριότητες:* -Ερωτήσεις 2 και 3, σ. 103 του βιβλίου
Κεφάλαιο Η΄ Οι Τέχνες και τα Γράμματα την Κλασική εποχή
1. Τα Γράμματα *Απλή αναφορά στα νέα είδη του λόγου* (ιστορία, φιλοσοφία, ρητορική, δραματική ποίηση) *και τους κυριότερους εκπροσώπους* 2. Οι τέχνες 3. Η αρχιτεκτονική των κλασικών χρόνων 4. Η γλυπτική και η ζωγραφική των κλασικών χρόνων Διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Οι τρεις περίοδοι της κλασικής τέχνης (απλή αναφορά) Η εμφάνιση του κορινθιακού ρυθμού, σ. 111 Τα έργα της Ακρόπολης, σ. 111 Το αρχαίο θέατρο, σ. 112 Η γλυπτική, σσ. 113-115 Υποστηρικτικό υλικό: -Εικόνες οικοδομημάτων και γλυπτών, ώστε να αναγνωριστούν και να καταγραφούν τα βασικά χαρακτηριστικά τους, αλλά και να συγκριθούν με έργα της αρχαϊκής περιόδου. Για σχετικό υλικό, βλ: «Η Αρχαία ελληνική τέχνη και η ακτινοβολία της», στο Αρχαιογνωσία και αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας: http://www.greek- language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/art/page_133.html Η ζωφόρος του Παρθενώνα: http://www.parthenonfrieze.gr/#/view Εικονική περιήγηση στην Ακρόπολη: http://acropolis-virtualtour.gr/ Αρχαία ελληνικά θέατρα: http://www.diazoma.gr/200-Stuff-03- Diazoma/TheatroPedia-004.pdf Προτεινόμενες δραστηριότητες: -Επιλέξτε έναν αρχαιολογικό χώρο της περιοχής σας και παρουσιάστε τον, υποθέτοντας ότι ξεναγείτε σε αυτόν συνομήλικούς σας μαθητές και μαθήτριες από άλλο μέρος. -Αναζητήστε στο Αρχαιολογικό Μουσείο της περιοχής σας γλυπτά της κλασικής περιόδου και παρουσιάστε τα.	3 ώρες
Κεφάλαιο Θ΄ Ελληνιστικοί και ρωμαϊκοί χρόνοι

1. Τα ελληνιστικά βασίλεια

2. Η κατάσταση στον ελλαδικό χώρο Συνοπτική παρουσίαση των δύο ενοτήτων Υποστηρικτικό υλικό

-Χάρτης ώστε να αναδειχτεί η ελληνιστική Ανατολή, αλλά και οι νέοι σχηματισμοί στον ελλαδικό χώρο

-Διαδραστικός χάρτης «Τα ελληνιστικά βασίλεια», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/lor/handle/8521/924 Προτεινόμενη δραστηριότητα:

Συζήτηση με αφορμή το ποίημα του Κ.Π. Καβάφη «Στα 200 π.Χ.», για τα χαρακτηριστικά και το περιεχόμενο του καινούργιου ελληνικού κόσμου και των αξιών του.

3. Το Ρωμαϊκό Κράτος αποκτά μεγάλη δύναμη

Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας. Αναλυτική διδασκαλία των ακόλουθων σημείων:

Θέση της Ρώμης, σ. 123

Πολίτευμα και πολιτειακά όργανα, σ. 123

Κοινωνικές τάξεις, σ. 123

4. Η υποταγή του ελληνικού κόσμου Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας Υποστηρικτικό υλικό

-Διαδραστικός χάρτης « Ο ελληνιστικός κόσμος και η Ρώμη, 200 π.Χ.»,

Φωτόδενδρο,

http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9573

-Χάρτης με τα κυριότερα στάδια εξάπλωσης του ρωμαϊκού κράτους μέχρι το 30 π.Χ.

http://www.vox.com/2014/8/19/5942585/40-maps-that-explain-the-roman-empire

-Πηγή της σ. 126 του βιβλίου για την στάση των Ελλήνων απέναντι στη ρωμαϊκή πολιτική του «διαίρει και βασίλευε»

1 ώρα

2 ώρες

Κεφάλαιο Ι΄

Από τη Ρώμη στο Βυζάντιο

1. Η Ρωμαϊκή ειρήνη

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Η αυτοκρατορία ως νέο πολιτειακό σύστημα, σσ. 138-139

Η ολοκλήρωση των κατακτήσεων (εντοπισμός στον χάρτη), σ. 138

Διοίκηση επαρχιών-στρατός, σ. 139

Η Ρωμαϊκή ειρήνη και η απόκτηση του δικαιώματος του Ρωμαίου πολίτη, σ. 139

Υποστηρικτικό υλικό:

-«Ο Αύγουστος και το νέο πολίτευμα της Ρώμης», Μαθησιακά αντικείμενα,

Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8827

-Χάρτης, ώστε να διαπιστωθεί η έκταση της αυτοκρατορίας και η ποικιλία των λαών και πολιτισμών που περιείχε.

-«Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Ρώμη», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9669

1 ώρα

Προτεινόμενη δραστηριότητα

-Συζήτηση με θέμα: Σύγκριση της ρωμαϊκής πολιτικής προς τους υπηκόους της με την πολιτική του Μ. Αλέξανδρου προς τους λαούς της δικής του αυτοκρατορίας.

2. Ο χριστιανισμός και η διδασκαλία του. Η πρώτη εκκλησία

3. Η διάδοση του Χριστιανισμού

Συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων

4. 3ος αι. μ.Χ.: Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία σε κρίση Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Αίτια της κρίσης του ρωμαϊκού κράτους, σ. 144

Το σύστημα της τετραρχίας, σσ. 144-145

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης, ώστε να σημειωθούν οι εισβολές στην αυτοκρατορία και να κατανοηθεί από τους/τις μαθητές/τριες το σύστημα της τετραρχίας.

Για χάρτη, βλ. και: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8591

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Ερώτηση 2, σ. 145 του βιβλίου

-Σχολιασμός του γλυπτού συμπλέγματος της τετραρχίας προκειμένου να συναχθούν συμπεράσματα για το πνεύμα και τους στόχους του συστήματος αυτού.

1 ώρα

Σύνολο

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ

Α. Ερευνητικές εργασίες-project: Θέματα ερευνητικών εργασιών με βάση επιλεγμένη προτεινόμενη βιβλιογραφία και δικτυογραφία από τον/την εκπαιδευτικό θα μπορούσαν να αποτελέσουν όλα τα θέματα που παρουσιάστηκαν, σε μεγαλύτερο όμως βάθος ή χρονική διάρκεια. Παραδειγματικά: Πολιτειακοί θεσμοί, Η αρχαία Μεσόγειος (οικονομικές και πολιτισμικές σχέσεις), Η εξέλιξη των Γραμμάτων, Η επιστημονική πρόοδος, (εστιάζοντας και ειδικότερα σε επιστημονικό πεδίο, πχ. «Η συμβολή των αρχαίων Ελλήνων στην ανάπτυξη της επιστήμης των μαθηματικών»), η αρχαία ελληνική τέχνη (συνολικά, κατά είδος [αρχιτεκτονική, πλαστική, αγγειογραφία, μικροτεχνία] και κατά περίοδο), Η καθημερινή ζωή, Η εκπαίδευση, Η διατροφή, Η ενδυμασία, Η ζωή των παιδιών, Πόλεμοι, Όπλα και τακτικές κ.ά.

B. Δημιουργία ιστοριογραμμών-χρονολογίων

Τοποθέτηση στον χρόνο γεγονότων της αρχαίας ελληνικής ιστορίας συνολικά, ή κατά περίοδο ή κατά τομέα.

Γ. Αφηγηματική ανασύνθεση ιστορικών γνώσεων

Απόδοση μιας φανταστικής ιστορίας που στηρίζεται σε ελεγμένες ιστορικά πληροφορίες. Με βάση προτεινόμενη από τον/την εκπαιδευτικό βιβλιογραφία και δικτυογραφία, ζωντανεύουμε ένα φανταστικό πρόσωπο και του δίνουμε τον λόγο, αναπαριστώντας στοιχεία του βίου της εποχής, γεγονότα, σκέψεις.

Δ. Με οδηγό την τέχνη: Ο αρχαίος ελληνικός κόσμος στην τέχνη. Ενδεικτικά παραδείγματα:

Πτυχές της καθημερινής ζωής των αρχαίων Ελλήνων σε έργα της αρχαίας ελληνικής αγγειογραφίας.

Ο αθλητισμός στην αρχαία Ελλάδα μέσα από απεικονίσεις αθλητών και αθλημάτων σε αρχαία αγγεία.

Ο Μέγας Αλέξανδρος στην τέχνη: Συγκέντρωση και παρουσίαση ενδεικτικών έργων της παγκόσμιας τέχνης με θέμα τον Μ. Αλέξανδρο τις εκστρατείες του και την πρόσληψή του στην παγκόσμια μνήμη.

Ε. Δημιουργία σύντομων αρχαιολογικών οδηγών για χώρους-μνημεία της περιοχής σας. Ενδεικτικά παραδείγματα: Οδηγός της Κνωσού για παιδιά, Οδηγός της Ακρόπολης της Αθήνας για παιδιά, Οδηγός της Αρχαίας Αγοράς της Αθήνας για παιδιά.

ΣΤ. «Η αρχαιότητα στον λόγο μας». Αναζήτηση της σχέσης των παρακάτω λέξεων και φράσεων, που χρησιμοποιούνται σήμερα στον λόγο μας, με θεσμούς, συνήθειες, στιγμές του αρχαίου ελληνικού και ρωμαϊκού κόσμου, καταγράφοντας ενδεχόμενη αλλαγή στη χρήση τους. Ενδεικτικά: μητρόπολη, «αριστίνδην και πλουτίνδην», αριστοκρατία, ολιγαρχία, τύραννος, Μητρώο Αρρένων, λακωνισμός, «δουλεύω σαν είλωτας», «περνώ σπαρτιάτικα»,

«μέλας ζωμός», «δρακόντεια μέτρα», «σεισάχθεια», «μηδισμός», «μολών λαβέ», Εφιάλτης,

«φυλάω Θερμοπύλες», «πάταξον μεν, άκουσον δε», «Αριστείδης ο δίκαιος», δημαγωγός, Ιερός Λόχος, κλασικός, επίγονος, «διαίρει και βασίλευε», «πύρρειος νίκη», «πατρίκιοι και πληβείοι», «Ο Αννίβας προ των πυλών» κ.ά.

ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (Ημερήσιου και

Εσπερινού)

H διδασκαλία των διδακτικών ενοτήτων προτείνεται να γίνει με δύο τρόπους: α)

«αναλυτική με έμφαση στα ακόλουθα σημεία» και β) «συνοπτική παρουσίαση».

Τις διδακτικές ενότητες συνοδεύει η ένδειξη «Υποστηρικτικό υλικό» και «Προτεινόμενη/- ες δραστηριότητα/-ες». Πρόκειται για υλικό δραστηριοτήτων που διευκολύνουν την ενεργητική μάθηση και τη συμμετοχή των μαθητών και των μαθητριών στη διδακτική διαδικασία. Αξιοποίηση αυτού του υλικού γίνεται κατά την κρίση του εκπαιδευτικού, ανάλογα με τον διαθέσιμο χρόνο, τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητες της τάξης του. Είναι προφανές ότι ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει δικό του υποστηρικτικό υλικό και να προτείνει δικές του δραστηριότητες

Διδακτικές ενότητες	Ώρες
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Οι πρώτοι αιώνες του Βυζαντίου (330-717)
Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1.Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη *Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Μέτρα του Κωνσταντίνου Α΄ για την ανόρθωση του κράτους, σ. 7 Ίδρυση και φυσιογνωμία της Κωνσταντινούπολης, σ. 7-8 Η θρησκευτική πολιτική του Κωνσταντίνου, σ. 8-9 Υποστηρικτικό υλικό: -Χάρτης του Ρωμαϊκού Κράτους ώστε να συγκριθεί η θέση της Κωνσταντινούπολης με αυτή της Ρώμης και να αναδειχθούν τα πλεονεκτήματα της πρώτης σε σχέση με τον νέο προσανατολισμό του κράτους. -Τοπογραφικός χάρτης της Κωνσταντινούπολης και πηγή σ. 7 του βιβλίου, προκειμένου να αναδειχθεί ο πολεοδομικός και αρχιτεκτονικός χαρακτήρας της Κωνσταντινούπολης. Για σχετικό υλικό* βλ: «Βυζαντινή περίοδος», Ελληνική ιστορία στο διαδίκτυο, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού: http://www.fhw.gr/chronos/08/gr/gallery/main/others/frame/p2ap1.html -Πηγές των σχ. βιβλίων της Α΄ Γυμνασίου («Διάταγμα Μεδιολάνων» σ. 147) και της Β΄ Γυμνασίου («Θρησκευτική στάση του Κωνσταντίνου» σ. 9) προκειμένου να κατανοηθεί και να σχολιαστεί η θρησκευτική πολιτική του Μ. Κωνσταντίνου. Συμπληρωματικά: - Πηγή: «Χρηματικές παροχές στις εκκλησίες από τον Mεγάλο Kωνσταντίνο» στο: http://www.ime.gr/chronos/08/gr/sources/economy.html -Πηγή: «Μια παράδοση για την κτίση της Κωνσταντινούπολης», στο: http://www.ime.gr/chronos/08/gr/sources/economy.html Προτεινόμενη Δραστηριότητα: -Ερώτηση 2, σ. 9 του βιβλίου.	2 ώρες
ΙΙ. ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
1.Ο Ιουστινιανός και το έργο του *Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Η πολιτική του Ιουστινιανού, σ. 16 Εσωτερική πολιτική, σ. 16 Εξωτερική πολιτική, σσ. 16-17 Κτίσματα και Αγία Σοφία, σσ. 17-18 Υποστηρικτικό υλικό:* -Πηγές για τα γεγονότα της «Στάσης του Νίκα» (επιλογή από τις προτεινόμενες στο βιβλίο εκπαιδευτικού σσ. 35-41) - Χάρτης για τη μετακίνηση των πληθυσμών και την επισήμανση των περιοχών	2 ώρες

εγκατάστασης των γερμανικών φύλων. - Χάρτης προκειμένου να αναδειχτεί η αποκατάσταση της ρωμαϊκής οικουμένης Για χάρτες, βλ.: Χάρτες Βυζαντινής αυτοκρατορίας, εικονικό υλικό κ.ά.: http://byzantium.seashell.net.nz/index.php -«Στρατιωτικές επιχειρήσεις Ιουστινιανού», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9311 -Εικόνες του ναού της Αγίας Σοφίας προκειμένου να γίνει αντιληπτός ο νέος αρχιτεκτονικός τύπος, οι αρχιτεκτονικές καινοτομίες. Για σχετικό υλικό, βλ.: -Αγία Σοφία: http://www.360tr.com/34_istanbul/ayasofya/english/) -Πηγή: «Ο ρόλος της ελληνικής γλώσσας» στο: http://www.ime.gr/chronos/08/gr/sources/economy.html Προτεινόμενες δραστηριότητες: -Ερώτηση 1, σ. 18 του βιβλίου -Ερώτηση 2, σ. 18 του βιβλίου - Συζήτηση για τη σημασία της κωδικοποίησης του ρωμαϊκού δικαίου.
2. Ο Ηράκλειος και η δυναστεία του (610-717): Εσωτερική μεταρρύθμιση και αγώνας επιβίωσης. *Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Το Βυζάντιο σε κρίση, σ. 19 Η αντεπίθεση του Ηρακλείου, σσ. 19-20 Ο θεσμός των Θεμάτων, σ. 20 Ο εξελληνισμός του κράτους, σ. 20 Υποστηρικτικό υλικό: -Χάρτης ώστε να γίνει αντιληπτή η θεματική οργάνωση της Μ. Ασίας τον 7ο και 9ο αι. -Πηγές του σχ. βιβλίου (σσ. 19 και 20) ώστε να αναδειχτεί η λογική της διαίρεσης της αυτοκρατορίας σε θέματα.* -Υλικό για στρατό και τα θέματα, βλ. «Ο στρατός», «Βυζαντινών πολεμικά», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων: http://exploringbyzantium.gr/EKBMM/Page?name=ypomeleti&lang=gr&id=14&sub =613&level=1 -«Οχυρωματικά έργα (κάστρα, οχυρά, πύργοι)», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων: http://exploringbyzantium.gr/EKBMM/Page?name=ypomeleti&lang=gr&id=14&sub =32&level=1 Προτεινόμενη δραστηριότητα: -Ερώτηση 4, σ. 21 του βιβλίου.	2 ώρες
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΛΑΟΙ ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΓΥΡΟ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Ι. Ο ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ 1. Οι Σλάβοι και η σχέση τους με το Βυζάντιο	1 ώρα

2. Οι Βούλγαροι και η σχέση τους με το Βυζάντιο

Συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων:

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτες προκειμένου να εντοπιστούν οι Σκλαβηνίες αλλά και η ίδρυση και επέκταση του βουλγαρικού κράτους.

-Πηγές, «Οι Σλάβοι τον 6ο αιώνα (για την κατάσταση το 581)» και «Επιδρομές τον 6ο αι.», στο:

http://www.ime.gr/chronos/08/gr/sources/economy.html

-«Οι Σλάβοι», Μαθησιακά αντικείμενα. Φωτόδεντρο:

http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9386

ΙΙ. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

1. Η εξάπλωση των Αράβων

2. Το εμπόριο και ο πολιτισµός του Ισλάµ

Διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Ίδρυση και αρχές του Ισλάμ, σ. 26

Η επέκταση των Αράβων-παράγοντες και συνέπειες, σσ. 26-27

Το εμπόριο των Αράβων, σ. 29

Γράμματα και τέχνες, σ. 29

Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στην Ευρώπη, σ. 29

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης ώστε να γίνει αντιληπτή η αραβική επέκταση και η τελική αναχαίτιση στον ευρωπαϊκό χώρο.

-Εικαστικά έργα αραβικής τέχνης ώστε να επισημανθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.

Για σχετικό υλικό, βλ.: -«Ισλαμική τέχνη», Μουσείο Μπενάκη:

http://www.benaki.gr/index.asp?id=10107&lang=gr και «Discover Islamic art», Museum with no frontiers: http://www.discoverislamicart.org/index.php

- «Πολιτιστικές επιδράσεις Βυζαντινών και Αράβων», Μαθησιακά αντικείμενα,

Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8973

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Κατάρτιση πίνακα στο οποίο να παρουσιάζεται ανά τομέα η συμβολή των Αράβων στον ευρωπαϊκό πολιτισμό.

2 ώρες

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (717-1025)

Ι. ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

1. Η διαμόρφωση της μεσαιωνικής ελληνικής βυζαντινής αυτοκρατορίας

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Απόκρουση του αραβικού κινδύνου, σ. 32 Διοικητικά και οικονομικά μέτρα, σ. 32 Ανάκαμψη της οικονομίας, σ. 33 Υποστηρικτικό υλικό:

-Πηγές του σχ. βιβλίου για την ανάδειξη των παραπάνω σημείων

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Ερωτήσεις 4 και 5, σ. 33 του βιβλίου.

-Παιχνίδι ρόλων: Αναπαραστήστε έναν υποθετικό διάλογο ανάμεσα σε δύο υπηκόους του Βυζαντίου την εποχή εφαρμογής των «κακώσεων» του Νικηφόρου Α΄. Ο ένας θεωρεί τα μέτρα του αυτοκράτορα δυσβάσταχτα και άδικα, ενώ ο άλλος τα υπερασπίζεται θεωρώντας τα αναγκαία. Τι πιστεύετε ότι θα έλεγε ο καθένας από τους δύο;

1 ώρα

2. Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Ορισμός, πρωτεργάτες και παράγοντες, σ. 34

Φάσεις και λήξη της εικονομαχίας, σσ. 34-35

Συνέπειες, σ. 35

Υποστηρικτικό υλικό:

- Γραπτές πηγές του σχ. βιβλίου για την ανάδειξη των παραπάνω σημείων

- Εικόνες διακόσμησης ναών εικονομαχικής περιόδου προκειμένου να αναδειχθούν τα αντίστοιχα μοτίβα. Για σχετικό υλικό, βλ.: http://www.ou.edu/class/ahi4263/byzhtml/ch04.html

Προτεινόμενη δραστηριότητα

-Παιχνίδι ρόλων: Επιχειρηµατολογία υπέρ και κατά της λατρείας των εικόνων, με αξιοποίηση των επιχειρημάτων των πηγών του βιβλίου.

2 ώρες

3. Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄ και η αυγή της Νέας Εποχής Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Ίδρυση της Σχολής της Μαγναύρας, σ. 36

Ενδιαφέρον για τους κλασικούς, σ. 36 Αραβικοί πόλεμοι και επική ποίηση, σσ. 36-37 Υποστηρικτικό υλικό:

-Απόσπασμα από τη Βιβλιοθήκη του Φωτίου για τους αρχαίους Έλληνες ιστορικούς, στο:

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/sources/index.html

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

Ερώτηση 5, σ. 38 του βιβλίου.

1 ώρα

4. Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Η πορεία εκχριστιανισμού των Μοραβών και η σημασία της, σ. 39

Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων, σ. 39

Το Σχίσμα του 867, σ. 39

Υποστηρικτικό υλικό:

-Διαδραστική εφαρμογή, « Η αποστολή εκχριστιανισμού των Σλάβων», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9642

-«Οι διαφορές των δύο εκκλησιών», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο:

http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9641

1 ώρα

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

- Ερωτήσεις 2 και 3, σ. 40 του βιβλίου.

6. Η ίδρυση, η εξέλιξη και ο εκχριστιανισμός του Ρωσικού Κράτους

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Η διαμόρφωση του έθνους των Ρώσων, σ. 43

Η ηγεμονία του Κιέβου και οι αποτυχημένες επιθέσεις κατά της Κωνσταντινούπολης, σ. 43

Εκχριστιανισμός των Ρώσων, σσ. 43-44

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης, Eμπορικές διαδρομές Βαράγγων, Βικιπαίδεια: http://www.wikipedia.gr/wiki/%CE%92%CE%AC%CF%81%CE%B1%CE%B3%CE%B3% CE%BF%CE%B9#/media/File:Varangian_routes.png

-«Η ιεραποστολή στη Ρωσία», Θεματικές κατηγορίες, Ιστορικά θέματα, Ιστορικές μελέτες της Ιεράς Μονής, Ιερά Μονή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου: http://www.impantokratoros.gr/ierapostolh-rosia.el.aspx

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

- Με βάση τις πληροφορίες της ενότητας για τις σχέσεις Βυζαντίου-Ρώσων, αλλά και τα αποτελέσματα του εκχριστιανισμού των Ρώσων στις σχέσεις των δύο λαών, προσπαθήστε να μαντέψετε τις σκέψεις και τα συναισθήματα της Άννας στη διάρκεια του ταξιδιού της στη Χερσώνα για να παντρευτεί τον Βλαδίμηρο και γράψτε τη σχετική αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο.

5. Η Βυζαντινή εποποιία. Επικοί αγώνες και επέκταση της Αυτοκρατορίας

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Αγώνες με τους Άραβες, σ. 41

Αγώνες με τους Βούλγαρους, σ. 41 Οικονομικές συνέπειες των πολέμων, σ. 41 Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτες για την παρακολούθηση των συγκρούσεων και τις αυξομειώσεις των εδαφών της αυτοκρατορίας.

Για χάρτες, βλ.: Χάρτες Βυζαντινής αυτοκρατορίας, εικονικό υλικό κ.ά.:

http://byzantium.seashell.net.nz/index.php

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Δημιουργία χρονογραμμής με τις κυριότερες νίκες των Βυζαντινών

-Ερωτήσεις 1 και 2, σ. 42 του βιβλίου

7. Σχέσεις Βυζαντίου-Δύσης. Αγώνες για τη διατήρηση των ιταλικών κτήσεων

Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας

1 ώρα

ΙΙ. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

1. Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία

2. Η νομοθεσία της Μακεδονικής δυναστείας και η σύγκρουσή της με τους

«δυνατούς»

Διδασκαλία με έμφαση στα εξής σημεία:

Οι κοινωνικές τάξεις της υπαίθρου (ορισμοί), σ. 48

Η ανάπτυξη των πόλεων και τα αστικά κοινωνικά στρώματα, σ. 49

Νόμοι και αγώνας κατά των δυνατών, σ. 50

Υποστηρικτικό υλικό:

-Πηγές του σχ. βιβλίου για την ανάδειξη των παραπάνω

-«Οικονομία και κοινωνία στο Βυζάντιο», Μαθησιακά Αντικείμενα, Φωτόδενδρο:

http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9644

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Παιχνίδι ρόλων: Ένας Βυζαντινός αγρότης απευθύνεται στον αυτοκράτορα, παρουσιάζοντας τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και ζητώντας την προστασία της πολιτείας.

1 ώρα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (1025-1453)

Ι. Η ΕΞΑΣΘΕΝΙΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΜΕ ΤΗ ΔΥΣΗ

1. Η κρίση και οι απώλειες της αυτοκρατορίας κατά τον 11ο αιώνα (1025-1081)

Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας

2. Οι Κομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Οι εξωτερικοί εχθροί του Βυζαντίου, σ. 55

Ο θεσμός της Πρόνοιας και οι συνέπειές του, σ. 55

Εξωτερικές επιτυχίες (απλή αναφορά), σ. 55

Η νίκη των Σελτζούκων στο Μυριοκέφαλο και οι συνέπειές της, σ. 55

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης για τον εντοπισμό των σημείων των συγκρούσεων, σ. 56 του βιβλίου.

Για χάρτες, βλ.: Χάρτες Βυζαντινής αυτοκρατορίας, εικονικό υλικό κ.ά.:

http://byzantium.seashell.net.nz/index.php)

-Πηγές, σ. 56 σχ. βιβλίου ή/και άλλες για την ανάδειξη της εσωτερικής πολιτικής των Κομνηνών

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

Ερώτηση 3, σ. 56 του βιβλίου.

3. Η ενετική οικονομική διείσδυση και το Σχίσμα των Εκκλησιών

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Εμπορικά προνόμια στους Βενετούς και οι συνέπειες για την αυτοκρατορία, σ. 57

Το Σχίσμα των δύο Εκκλησιών, σ. 57-58

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης του Βυζαντινού κράτους για να εντοπιστούν οι περιοχές όπου αναπτύχθηκε η εμπορική δραστηριότητα των ιταλικών ναυτικών πόλεων σύμφωνα με το χρυσόβουλο του 1082 (πηγή, σ. 57 του βιβλίου)

Για χάρτη, βλ.: http://byzantium.seashell.net.nz/index.php

-«Το Σχίσμα των Πατριαρχείων Κωνσταντινουπόλεως και Ρώμης», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8820

2 ώρες

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Ερωτήσεις 1 και 3, σ. 58 του βιβλίου.

-Παιχνίδι ρόλων: δύο ομάδες μαθητών και μαθητριών αναλαμβάνουν τους ρόλους εκπροσώπων των δύο Εκκλησιών και υποστηρίζουν το σκεπτικό και τις ενέργειες των Εκκλησιών τους, που οδήγησαν στο Σχίσμα.

ΙΙ. ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

1. Οι σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της Πόλης Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Ορισμός και παράγοντες διαμόρφωσης, σ. 59

Οι τρεις πρώτες σταυροφορίες, σ. 59 Η τέταρτη σταυροφορία, σ. 59-60 Υποστηρικτικό υλικό:

-Πηγές:

-«Ο πάπας κηρύσσει τη Σταυροφορία», στο: Ιστορία του Μεσαιωνικού και Νεότερου κόσμου, Β΄ Λυκείου (Γενικής Παιδείας): http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-B131/756/4972,22661/

-«Η Έφοδος, η Κατάληψη και η Λεηλασία της Πόλης», στο: Οι Σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204», Εκπαιδευτικό σενάριο, Διαδίκτυο και Διδασκαλία:

http://www.netschoolbook.gr/history2007/c7-crus-sources6.html

-Χάρτης Σταυροφοριών, Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8975

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

- Ένας χωρικός από τη Δύση εξηγεί σε συγχωριανό του τους λόγους για τους οποίους θα συμμετάσχει σε µια Σταυροφορία.

2. Η περίοδος της Λατινοκρατίας και τα ελληνικά κράτη Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Τα λατινικά κράτη, σ. 62

Τα ελληνικά κράτη, σσ. 62-63

Νέα ιδεολογία και ανάκτηση της Πόλης, σ. 63

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης για τον εντοπισμό των λατινικών και των ελληνικών κρατών

-Ιστοσελίδα «Καστροπολιτεία του Μυστρά» (εικονικές πρωτογενείς πηγές, πληροφοριακό υλικό και παιχνίδι γνώσεων για παιδιά Γυμνασίου): http://www.culture.gr/culture/mystras-edu/index.html

-«Θεσσαλονίκη-Μυστράς. Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος», «Πολιτιστικές διαδρομές», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων: http://exploringbyzantium.gr/EKBMM/Page?name=monument&lang=gr&id=5&sub

=651&sub2=292#

-Πηγή: «Τα ερείσματα του Ελληνισμού», στο: «Οι Σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204», Εκπαιδευτικό σενάριο, Διαδίκτυο και Διδασκαλία:

2 ώρες

http://www.netschoolbook.gr/history2007/c7-crus-sources6.html Προτεινόμενη δραστηριότητα: -Αναζητήστε και παρουσιάστε κατάλοιπα της λατινικής παρουσίας (κάστρα, τοπωνύμια κ.ά.) στην περιοχή σας.
ΙΙΙ. Ανασύσταση του Βυζαντίου και υποταγή στους Οθωμανούς 1. Εξάπλωση των Τούρκων και τελευταίες προσπάθειες για την ανάσχεσή τους *Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Οι Οθωμανοί και οι κατακτήσεις τους, σ. 65 Προσπάθειες ανάσχεσης των Οθωμανών, σ. 66 Υποστηρικτικό υλικό:* -«Η εξάπλωση των Οθωμανών», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9360 Προτεινόμενες δραστηριότητες: - Ερώτηση 1, σ. 66 του βιβλίου -Παιχνίδι ρόλων: Χωρισμένοι σε δύο ομάδες αναπαραστήστε την επιχειρηματολογία υπέρ και κατά της ευρωπαϊκής βοήθειας και παρουσίας στην Πόλη τις παραμονές της Άλωσης. 2. Η άλωση της Πόλης *Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:* Πολιορκία και άλωση της Πόλης, σ. 67 Οι συνέπειες, σ. 67 Η βυζαντινή πνευματική κληρονομιά, σ. 67-68 Υποστηρικτικό υλικό: Πηγές: -«Στιγμιότυπα από την πολιορκία της Πόλης», στο: Ιστορία του Μεσαιωνικού και Νεότερου κόσμου, Β΄ Λυκείου (Γενικής Παιδείας): http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-B131/756/4973,22668/ -«Η απάντηση των Ελλήνων στις προτάσεις των Τούρκων για την παράδοση της Κωνσταντινούπολης», στο: Ιστορία του Μεσαιωνικού και Νεότερου κόσμου, Β΄ Λυκείου (Γενικής Παιδείας): http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-B131/756/4973,22668/ -Βίντεο: «1453: Η άλωση της Κωνσταντινούπολης», National Geographic Society. Διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/watch?v=53yfMlws7DI Προτεινόμενη δραστηριότητα: -Μελετώντας το παρακάτω υλικό, καταγράψτε και συζητήστε τα συμπεράσματά σας για τις αντιλήψεις και τα συναισθήματα, που απηχούν έργα της λαϊκής παράδοσης για την Άλωση. («Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Θρήνοι, θρύλοι, παραδόσεις», Μαθησιακό Αντικείμενο, Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/8801)	1 ώρα 2 ώρες
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ: Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
1. Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο 2. *Εικαστικές Τέχνες και Μουσική Συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων* Υποστηρικτικό υλικό**:

- Σπίτια, εξοπλισμός σπιτιού, διατροφή, ενδυμασία, κόσμηση, βλ. «Τα εν οίκω…εν δήμω», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων: http://exploringbyzantium.gr/EKBMM/Page?name=meleti&lang=gr&id=21&level=1

-Γέννηση, βάπτιση, γάμος, θάνατος, ταφή, βλ. «Έθιμα των βυζαντινών», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων: http://exploringbyzantium.gr/EKBMM/Page?name=meleti&lang=gr&id=7&level=1

-Ψυχαγωγία, βλ. «Η κοινωνική ζωή στο Βυζάντιο», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων: http://exploringbyzantium.gr/EKBMM/Page?name=meleti&lang=gr&id=1&level=1

-Τέχνη, βλ.

-«Βυζαντινές εικόνες», Συλλογές. Φορητές εικόνες και ξυλόγλυπτα, Βυζαντινό και Χριστιανικό Εικονικό Μουσείο: http://www.ebyzantinemuseum.gr/?i=bxm.el.collections&c=9

-Βυζαντινή Ζωγραφική, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και Ινστιτούτο Επεξεργασίας Λόγου:

http://www.xanthi.ilsp.gr/istos/frames/eisagogi.htm

2 ώρες

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ: Η ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

Ι. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ

(5ος-10ος αι.)

2. Ο Καρλομάγνος και η εποχή του

Ανάκληση γνώσεων για τη μεγάλη μετανάστευση των λαών και τα κράτη στη Δυτική Ευρώπη.

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Η αυτοκρατορία του Καρλομάγνου και η οργάνωσή της, σ. 89 Η διαίρεσή της με τη Συνθήκη του Βερντέν, σ. 89 Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης με τα γερμανικά κράτη

-Αποσπάσματα από βίντεο «Οι Γότθοι» (26.41΄ ). Διαθέσιμο στο:

https://www.youtube.com/watch?v=FUXpRyy9-wc

-Χάρτης Ευρώπης ώστε να κατανοηθεί η θέση και η έκταση της αυτοκρατορίας του Καρλομάγνου και των κρατών των διαδόχων του:

(-http://www.medievaleuropeonline.com/maps/4-1.pdf

-Η αυτοκρατορία των Καρολιδών την εποχή του Καρλομάγνου στο Μεσαιωνική και νεότερη Ιστορία. Από την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (330 μ.Χ.) ως τις αρχές του 18 ου αι., Β΄ Γυμνασίου, Αθήνα 2007, σ. 52: http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/262

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

- Ερώτηση 1, σ. 90 του βιβλίου.

3. Η φεουδαρχία στη Δυτική Ευρώπη

-Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας:

Προβολή σύντομου video «Η φεουδαρχία στη δυτική Ευρώπη», διαθέσιμο στο:

3 ώρες

https://www.youtube.com/watch?v=IXmDjY0KlvU

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ: Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΤΕΡΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ

(15ος-18ος αι.)

Ι. ΟΙ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

1. Οι Ανακαλύψεις

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Τα κίνητρα και οι προϋποθέσεις, σ. 110

Τα εξερευνητικά ταξίδια, σ. 110

Η τύχη των προκολομβιανών πολιτισμών, σσ. 110-111 Συνέπειες των ανακαλύψεων, σσ. 111-112 Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτες, σσ. 108 και 112 του σχ. βιβλίου

-Πηγή, εικόνα και γράφημα δημογραφικής εξέλιξης της σ. 111 του σχολ. βιβλίου, για να διαπιστωθεί η συμπεριφορά των Ευρωπαίων στους γηγενείς της αμερικανικής ηπείρου.

-Γράφημα τιμών της σ. 111, σχεδιάγραμμα της σ. 112 του σχολ. βιβλίου και άλλες πηγές και εικόνες για να διαπιστωθούν οι συνέπειες των ανακαλύψεων για την οικονομία και την κοινωνία της Ευρώπης.

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Συζήτηση για τη συμπεριφορά των Ευρωπαίων απέναντι στους γηγενείς κατοίκους της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής.

2. Αναγέννηση και Ανθρωπισμός

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Ποιο είναι το νόημα του όρου Αναγέννηση (ορισμός), σ. 113 Μια νέα εικόνα του κόσμου, σ. 113

Ο Ανθρωπισμός (ορισμός), σ. 113

Ο οικουμενικός άνθρωπος (ορισμός), σ. 114

Η συμβολή των Ελλήνων λογίων, σ. 114

Η γέννηση του τυπωμένου βιβλίου και η διάδοση της Αναγέννησης (απλή αναφορά), σσ. 114-115

Υποστηρικτικό υλικό:

-Πηγές για την ανάδειξη των παραπάνω σημείων.

-Βίντεο «Μια φορά κι έναν καιρό ο άνθρωπος. 14. Ο άνθρωπος της Αναγέννησης»:

https://www.youtube.com/watch?v=Fdox8bOoMaU

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Με βάση (δύο ή περισσότερα) επιλεγμένα έργα ζωγραφικής από τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, προσπαθήσετε να εντοπίσετε τις μεταξύ τους διαφορές και να τις συνδέσετε με την αντίληψη του κόσμου που χαρακτηρίζει την κάθε περίοδο.

Για σχετικό υλικό, βλ.: Κόμβος για την ιστορία της τέχνης

http://arthistoryresources.net/ARTHLinks.html

-Με βάση τα στοιχεία της ενότητας, προσπαθήστε να φανταστείτε πώς βλέπει τον εαυτό του και τον κόσμο ο άνθρωπος της Αναγέννησης.

3. Η θρησκευτική Μεταρρύθμιση

2 ώρες

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Η κρίση στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και οι «ανθρωπιστές», σ. 120

Η προτεσταντική μεταρρύθμιση (ορισμός, κύριος εκφραστής), σσ. 120-121

Οι αντιδράσεις της ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, σ. 122

Η Ευρώπη μετά τη μεταρρύθμιση (απλή αναφορά με χάρτη), σσ. 122-123

Υποστηρικτικό υλικό:

-Εικόνα «Το πλοίο των τρελών», σ. 120 σχολ. βιβλίου

-Χάρτης Ευρώπης για τον εντοπισμό της κατανομής Ρωμαιοκαθολικών και Προτεσταντών, σ. 123 σχολ. βιβλίου

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Ερώτηση 1, σ. 123 του σχολ. βιβλίου

4. Πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις από τον 15ο ως τον 18ο αιώνα Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν τα ακόλουθα σημεία:

Δημογραφική εξέλιξη της Ευρώπης

Ανάπτυξη εμπορίου και βιοτεχνίας, αρχές βιομηχανικής επανάστασης Κοινωνικές τάξεις

Εθνικά κράτη και πολιτεύματα κατά τα μέσα του 18ου αι.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης κρατών και πολιτευμάτων στη Δυτική Ευρώπη και Ρωσία το 18ο αι., στο Nεότερη και Σύγχρονη Ιστορία. Από τα μέσα του 18ου αι. ώς τις αρχές του 21ου αι. Γ΄ Γυμνασίου, Αθήνα 2007, σσ. 16-17: http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/264

-Πηγές του σχολ. βιβλίου ή/και άλλες για την ανάδειξη των παραπάνω σημείων

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Να αναγνωρίσετε και να συζητήσετε τις αντιλήψεις για την άσκηση της εξουσίας που εκφράζουν ο Ι. Μποσυέ και ο Τζον Λοκ στις πηγές της σ.125 του σχολ. βιβλίου.

-Να τεκμηριώσετε γιατί το «Habeas corpus» και το «Bill of Rights» (σ. 125 και σ. 126

σχολ. βιβλίου) αποτελούν ορόσημα στην ιστορία της εξέλιξης των πολιτικών αντιλήψεων.

1 ώρα

2 ώρες

ΙΙ. Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΥΠΟ ΒΕΝΕΤΙΚΗ ΚΑΙ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν τα ακόλουθα σημεία:

Συνθήκες κατάκτησης Βενετών και Οθωμανών, σ. 133

Ρόλος της Εκκλησίας, σ. 134-135 Θεσμός των κοινοτήτων, σ. 135 Ρόλος των Φαναριωτών, σ. 135 Αρματολοί και κλέφτες, σσ. 135-136

Οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές από το 17ο αι., σσ. 136-137

Παροικίες, σ. 138

Παιδεία και Νεοελληνικός Διαφωτισμός, σ. 137-138

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης για τις παροικίες, στο «Έλληνες της Διασποράς», Βουλή των Ελλήνων, σ.

12:

2 ώρες

http://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/f3c70a23-7696-49db-9148- f24dce6a27c8/CD_1-115.pdf

-Πηγές του σχολ. βιβλίου ή/και άλλες για την ανάδειξη των παραπάνω σημείων.

-Παρουσίαση με επιλογές από την ενότητα «…Εικόνες από την Κοινωνία και τον πολιτισμό στην Οθωμανική αυτοκρατορία», «Οθωμανική περίοδος», Ελληνική Ιστορία στο διαδίκτυο, Ι.Μ.Ε :

http://www.fhw.gr/chronos/11/el/gr/

και ειδικότερα, «Άνθρωποι και χρήμα. Στιγμές από την οικονομική και κοινωνική ζωή στην οθωμανική αυτοκρατορία», Οθωμανική περίοδος, Ελληνική ιστορία στο διαδίκτυο, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού: http://www.ime.gr/chronos/11/pct/gr/

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Συγκεντρώστε τους όρους (πληθυσμιακές ομάδες, θεσμοί, αξιώματα, δραστηριότητες, παράγοντες φθοράς, κ.ά.) που αφορούν τον Ελληνισμό κατά την οθωμανική περίοδο.

Σύνολο: 42 ώρες

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ

Ο κόσμος των Βαλκανίων (προέλευση βαλκανικών πληθυσμών, εμφάνιση, εγκατάσταση, δημιουργία κρατών, σχέσεις με το Βυζάντιο, πολιτισμός, επιβολή οθωμανικής κυριαρχίας….) Ο εκχριστιανισμός των βαλκανικών λαών και των Ρώσων. Στόχοι, διαδικασία και συνέπειες των ενεργειών των Βυζαντινών,

Όψεις της ζωής των Βυζαντινών (Η καθημερινή ζωή, Η εκπαίδευση, Η διατροφή, Η ενδυμασία, Πόλεμοι, Όπλα και πολεμικές τακτικές κ.ά.),

Τα σύνορα του Βυζαντινού κράτους (Συγκέντρωση, υπομνηματισμός και σύγκριση χαρτών του βυζαντινού κράτους από την περίοδο του Ιουστινιανού έως την πτώση της Κωνσταντινούπολης (6ος-15ος αι.),

Η Βυζαντινή τέχνη (συνολικά, κατά είδος [αρχιτεκτονική, ζωγραφική, μικροτεχνία], κατά περίοδο),

Παρουσίαση της εξέλιξης της Ευρώπης από τον 5ο αι. μέχρι τον 18ο αι. (εξέλιξη κατά περιοχές με βάση την επικράτεια των σύγχρονων κρατών)

Τοπική ιστορία: Παρουσίαση της περιοχής των μαθητών κατά την οθωμανική περίοδο

(οικιστικό δίκτυο, διοικητική διαίρεση, κοινωνία, οικονομία, πνευματική ζωή...),

B. Δημιουργία ιστοριογραμμών-χρονολογίων

Τοποθέτηση στον χρόνο γεγονότων της Μεσαιωνικής Ιστορίας συνολικά ή κατά περίοδο ή κατά τομέα.

Γ. Αφηγηματική ανασύνθεση ιστορικών γνώσεων

Δ. Δημιουργία σύντομων αρχαιολογικών οδηγών για βυζαντινούς χώρους-μνημεία της περιοχής σας

Ενδεικτικά παραδείγματα: Περίπατος στις βυζαντινές εκκλησίες της Αθήνας. Οδηγός για παιδιά, Η βυζαντινή Καστοριά. Οδηγός για παιδιά, Τα φραγκικά κάστρα της Πελοποννήσου. Οδηγός για παιδιά, Το Ενετικό Ηράκλειο. Οδηγός για παιδιά.

ΝΕΟΤΕΡΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (Ημερήσιου και

Εσπερινού)

H διδασκαλία των διδακτικών ενοτήτων προτείνεται να γίνει με δύο τρόπους: α)

«αναλυτική με έμφαση στα ακόλουθα σημεία» και β) «συνοπτική παρουσίαση».

Τις διδακτικές ενότητες συνοδεύει η ένδειξη Λέξεις-κλειδιά, όπου επισημαίνονται οι ιστορικοί όροι, καθώς και οι ενδείξεις Υποστηρικτικό υλικό και Προτεινόμενη/-ες δραστηριότητα/-ες. Πρόκειται για υλικό δραστηριοτήτων που διευκολύνουν την ενεργητική μάθηση και τη συμμετοχή των μαθητών και των μαθητριών στη διδακτική διαδικασία. Αξιοποίηση αυτού του υλικού γίνεται κατά την κρίση του εκπαιδευτικού, ανάλογα με τον διαθέσιμο χρόνο, τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητες της τάξης του. Είναι προφανές ότι ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει δικό του υποστηρικτικό υλικό και να προτείνει δικές του δραστηριότητες.

Διδακτικές ενότητες

Ώρες

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ενότητα 1: Η εποχή του Διαφωτισμού

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Ανάπτυξη επιστημών κατά τον 17ο αι. (απλή αναφορά), σ. 11

β) Το κίνημα του Διαφωτισμού, οι κυριότεροι εκπρόσωποι και τρόποι διάχυσης των διαφωτιστικών ιδεών, σσ. 11,12, 13

γ) Τομείς ενδιαφέροντος των Διαφωτιστών, σ. 11, 12, 13

δ) Αποδοχή του διαφωτιστικού κινήματος από τους ηγέτες και την κοινωνία της εποχής (απλή αναφορά), σσ. 12, 13.

Λέξεις- κλειδιά :

λογική (ορθολογισμός), διάκριση εξουσιών, κοινωνικό συμβόλαιο, εγκυκλοπαίδεια, φωτισμένη δεσποτεία.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Εικαστική πηγή (σ. 13) Γκ. Λενονιέ, Ο Ντ΄Αλαμπέρ διαβάζει την Εγκυκλοπαίδεια στο σαλόνι της μαντάμ Ζοφρέν, προκειμένου να κατανοηθεί η αντιμετώπιση των διαφωτιστικών ιδεών από τα ανώτερα μορφωμένα κοινωνικά στρώματα.

-«Γλωσσάριο όρων του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού», Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-lor-8521-9493 Προτεινόμενη δραστηριότητα:

Συνθετική παρουσίαση των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών απόψεων των

διαφωτιστών από τις πηγές αρ. 3 (α & β), 4 και 6, σ. 11-12 του σχολ. βιβλίου.

1 ώρα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ενότητα 2: Η Αμερικανική Επανάσταση

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Χαρακτήρας και αιτήματα της επανάστασης, σ. 15

β) Αφορμή για την έκρηξη και αποτελέσματα του «πολέμου της ανεξαρτησίας», σ. 14- 15

γ) Πολιτειακό σύστημα των Η.Π.Α., σ. 15.

Λέξεις κλειδιά:

αγγλική κηδεμονία, αμερικανική εθνική συνείδηση, Διακήρυξη Ανεξαρτησίας

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης (σ. 14), προκειμένου να γίνει κατανοητό το γεωγραφικό πλαίσιο αναφοράς

-Εικόνα αρ. 2 (σ. 14), ώστε να διαφανεί η γενίκευση της αντίδρασης των Αμερικανών απέναντι στους Άγγλους

-Πηγή Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, σ. 15

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Καταγραφή των γεωγραφικών, οικονομικών, κοινωνικών, πολιτισμικών χαρακτηριστικών των αποικιών του βορρά και του νότου, ώστε να αναδειχθεί και το γεγονός ότι η πλειοψηφία των Αμερικανών, παρά τις διαφορές τους, ενστερνιζόταν την απόσχιση από την αγγλική κηδεμονία

-Εντοπισμός διαφωτιστικών απόψεων στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας.

1 ώρα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ενότητα 3: Η έκρηξη και η εξέλιξη της Γαλλικής Επανάστασης (1789- 1794)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ενότητα 4: (υποενότητα): Η τρίτη και τελευταία φάση της Γαλλικής Επανάστασης, 1794-1799

Ενιαία διδασκαλία με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Κοινωνική διαστρωμάτωση στη Γαλλία στα τέλη του 18ου αιώνα, δομικά και συγκυριακά προβλήματα / αιτίες και αφορμή επανάστασης, σ. 16

β) Μετάβαση από τη συνέλευση των τριών τάξεων στη Συντακτική συνέλευση, σσ.16,

γ) Διάκριση των εξουσιών στο Σύνταγμα του 1791, σ. 17

δ) Ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις της Νομοθετικής Συνέλευσης, σ. 18 ε) Ρόλος του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΣΤ΄ και των λεσχών, σσ.16, 17, 18 στ) Αποφάσεις της Συμβατικής Συνέλευσης, σ. 18

ζ) Περίοδος Τρομοκρατίας και Ροβεσπιέρος, σσ.18, 19

η) Διευθυντήριο και Ναπολέων (απλή αναφορά), σ. 20

Λέξεις- κλειδιά:

Όρκος του Σφαιριστηρίου, Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, συνταγματική μοναρχία, αβασίλευτη δημοκρατία, περίοδος Τρομοκρατίας, Διευθυντήριο.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Γελοιογραφία αρ. 1 (σ. 16), προκειμένου να φανούν τα προνόμια των δύο ανώτερων τάξεων της γαλλικής κοινωνίας και τα βάρη που είχε αναλάβει η τρίτη τάξη.

-Εικαστική πηγή αρ. 2, Ζ.Λ. Νταβίντ, Ο όρκος του σφαιριστηρίου, (σ.16), εικόνα αρ. 3 (σ. 16), Οπλισμένες γυναίκες βαδίζουν εναντίον των ανακτόρων των Βερσαλλιών, προκειμένου να συνδεθεί η κοινωνική πραγματικότητα με την επαναστατική ατμόσφαιρα.

-Χρονολογικός πίνακας «Οι μεγάλες επαναστάσεις: Γαλλική Επανάσταση»,

Φωτόδεντρο:

http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-ugc-8525-346

-Χάρτης (σ. 20), προκειμένου να εντοπιστούν οι αλλαγές στο πολιτικό τοπίο της Ευρώπης με την επικράτηση του Ναπολέοντα και να εξαχθούν συμπεράσματα. Προτεινόμενες δραστηριότητες:

- ΄Ασκηση/δραστηριότητα 1, σ. 19 του σχ. βιβλίου. -Παρακολούθηση και συζήτηση αποσπασμάτων από την ταινία της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης: «Η Γαλλική Επανάσταση», μέρος Α΄ (ενδεικτικά: 08:30΄ έως 10:45΄, από 13:50΄ έως 15:55΄, από 21:00΄ έως 23:04΄): https://www.youtube.com/watch?v=Gc9R4PyH-Ic

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ενότητα 4: η υποενότητα «Το συνέδριο της Βιέννης»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ενότητα 6: Τα επαναστατικά κινήματα των ετών 1820-1821 στην Ευρώπη

Διδασκαλία της υποενότητας «Το συνέδριο της Βιέννης», σ. 22

Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας 6, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν:

α) τις πολιτικές διεκδικήσεις και την ανάπτυξη των εθνικών ιδεολογιών (αρχή των εθνοτήτων) του 19ου αι., σ. 26

β) τις εθνικές διεκδικήσεις, σ. 27

Λέξεις κλειδιά:

Συνέδριο της Βιέννης, Ιερή Συμμαχία, Παλινόρθωση, ατομικές ελευθερίες, πολιτικά δικαιώματα, αρχή των εθνοτήτων, καρμπονάροι

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης (σ.22), προκειμένου να σχολιαστεί ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που προέκυψε στην Ευρώπη μετά το Συνέδριο της Βιέννης.

-Πηγή αρ. 2 της ενότητας 6 (σ. 27), ώστε να αναδειχθεί η επίδραση της γαλλικής επανάστασης στα επαναστατικά κινήματα του 19^ου αι.

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

Εύρεση ομοιοτήτων-διαφορών ανάμεσα στις επαναστατικές κινήσεις των ετών 1820- 1821. Προϊδεασμός για τον χαρακτήρα της Ελληνικής Επανάστασης.

3 ώρες

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ενότητα 5: Ο Ελληνισμός από τα μέσα του 18ου αι. έως τις αρχές του 19ου αι.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ενότητα 7: Η Φιλική Εταιρεία και η κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης

στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες

Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας 5, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν:

α) την κοινωνική διαστρωμάτωση και τις οικονομικές διαφοροποιήσεις στον ελλαδικό χώρο κατά τις αρχές του 19ου αιώνα, σ. 23, 24

β) τα κινήματα εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας, σ. 24

γ) τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό, τους κύριους εκπρόσωπους του και τις αντιδράσεις των συντηρητικών κύκλων, σ. 25

Διδασκαλία της ενότητας 7 με έμφαση στην ιδεολογική βάση, το οργανωτικό σχήμα και τις στρατιωτικές ενέργειες της Φιλικής Εταιρείας, σσ. 28, 29

Λέξεις- κλειδιά:

ορθόδοξη εκκλησία, Φαναριώτες, προεστοί, έμποροι/ καραβοκύρηδες, κλέφτες, αρματολοί, παροικιακός ελληνισμός, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Ρ. Βελεστινλής, Αδ. Κοραής, Φιλική Εταιρεία, Αόρατη Αρχή, Αλ. Υψηλάντης, Ιερός Λόχος.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Δραστηριότητα, «Η οικονομία των Ελλήνων κατά τον 18^ο αιώνα»

Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9388

-Δραστηριότητα, «Η προσφορά του Α. Κοραή στον αγώνα», Φωτόδεντρο:

http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/9690?locale=el

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Εντοπισμός των επιρροών του ευρωπαϊκού στον νεοελληνικό Διαφωτισμό με βάση την πηγή αρ. 3 (α & β) της ενότητας 1 (σ. 11 του σχολ. βιβλίου) και την πηγή αρ. 3 της ενότητας 5 (σ. 25 του σχ. βιβλίου)

-Αναζήτηση διαφωτιστικών επιρροών στην επαναστατική προκήρυξη της Φιλικής

Εταιρείας (πηγή αρ. 2 της ενότητας 7, σ. 29)

2 ώρες

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ενότητα 8: Η εξέλιξη της Ελληνικής Επανάστασης (1821-1827)

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Ευνοϊκοί παράγοντες για την κήρυξη της επανάστασης του 1821, σ. 30

β) Φάσεις της επανάστασης (απλή αναφορά με χρήση πίνακα ή χάρτη), σσ. 30-32.

Λέξεις κλειδιά:

ένοπλα ελληνικά σώματα, αντίδραση των Οθωμανών

Υποστηρικτικό υλικό:

-Εικαστικά έργα Ν. Λύτρα, Η ανατίναξη της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο (σ. 31) και Θ. Βρυζάκη, Η έξοδος του Μεσολογγίου (σ. 32), προκειμένου να συζητηθούν δύο από τα κύρια στρατιωτικά γεγονότα της επανάστασης.

-Προσωπογραφίες ηρώων της επανάστασης στο Φωτόδεντρο (με αναζήτηση συγκεκριμένου προσώπου): http://photodentro.edu.gr

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Συζήτηση για τη σημασία των συμβολισμών κατά τη διάρκεια επαναστατικών κινήσεων και τη δημιουργία εθνικών μύθων, με αφόρμηση το εικαστικό έργο του Θ. Βρυζάκη, Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της επανάστασης.

-Άσκηση/δραστηριότητα 2, σ. 32 του σχολ. βιβλίου.

-Σχολιασμός της σχέσης της Ελληνικής Επανάστασης με τη Γαλλική, με βάση την πηγή αρ. 2, σ. 21 του σχολ. βιβλίου.

1 ώρα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ενότητα 9: Πρώτες προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων για

συγκρότηση κράτους

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Τοπικοί οργανισμοί (απλή αναφορά), σ. 33

β) Εθνοσυνελεύσεις, Συντάγματα, διάκριση εξουσιών, σσ. 33, 34

γ) Εμφύλιοι πόλεμοι: αίτια, φάσεις και αντίπαλοι, σ. 34.

Λέξεις- κλειδιά:

Τοπικοί Οργανισμοί, Εθνοσυνελεύσεις, Σύνταγμα της Επιδαύρου, Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδος

Υποστηρικτικό υλικό:

-Πηγή αρ. 1 (σ. 33 του σχολ. βιβλίου), προκειμένου να υπογραμμιστεί η σημασία που αποδίδεται στον χαρακτήρα της Ελληνικής Επανάστασης.

-Πηγή αρ. 3 (σ. 34 του σχ. βιβλίου), προκειμένου να γίνουν κατανοητές οι τοπικιστικές αντιθέσεις και οι οικονομικές διαστάσεις της εμφύλιας σύγκρουσης.

-Διαδραστική εφαρμογή «Από αγωνιστής πολίτης»:

http://keine-diad.academyofathens.gr:8080/rev/

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Εντοπισμός των επιρροών του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού στα Ελληνικά Συντάγματα (πηγές αρ. 2, σ. 33 και αρ. 4, σ. 34 του σχολ. βιβλίου).

-Σχολιασμός των εμφύλιων συγκρούσεων, με βάση την πηγή αρ. 3 (σ. 34 του σχολ. βιβλίου).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ενότητα 10: Ελληνική Επανάσταση και Ευρώπη

Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν :

α) τις πρώτες προσπάθειες των Ελλήνων να εξασφαλίσουν την ηθική και υλική βοήθεια των Ευρωπαίων, σ. 35

β) τις διακυμάνσεις της ευρωπαϊκής διπλωματίας, (σσ. 35, 36)

γ) το κίνημα του φιλελληνισμού, σ. 36

Διδασκαλία με έμφαση στην πορεία προς την ίδρυση ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους, σσ. 36- 37.

Λέξεις κλειδιά:

Μεγάλες Δυνάμεις, διπλωματικές ενέργειες, δάνεια, πράξη προστασίας, φιλέλληνες, πρωτόκολλο Ανεξαρτησίας.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Πηγή αρ. 1 (σ. 35), προκειμένου να αιτιολογηθεί ο τρόπος παρουσίασης της Ελληνικής Επανάστασης στους Ευρωπαίους.

-Πηγή αρ. 2 (σ. 35), προκειμένου να διαφανούν τα ερείσματα του φιλελληνικού ρεύματος.

-Χάρτης (σ. 37), προκειμένου να γίνουν αντιληπτά και να σχολιαστούν τα όρια του πρώτου Ελληνικού κράτους.

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Αξιοποίηση του εικαστικού έργου Θ. Βρυζάκη, Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι, https://maccunion.files.wordpress.com/2013/03/161.jpg

3 ώρες

προκειμένου να σχολιαστεί η αντιμετώπιση των φιλελλήνων από τους ελληνικούς πληθυσμούς.

-Τεκμηρίωση της άποψης του ιστορικού Hobsbawm (πηγή αρ. 3, σ. 36 του σχολ.

βιβλίου) σχετικά με τη σημασία της Ελληνικής Επανάστασης.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ενότητα 1: μόνο η υποενότητα «Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά τον 17^ο

και τον 18^ο αιώνα» (σ.10)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Ενότητα 12: Η ωρίμανση της βιομηχανικής επανάστασης

Συνοπτική παρουσίαση, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν:

α) το φαινόμενο της βιομηχανικής επανάστασης και τις διαφοροποιήσεις στην οικονομία, την επιστήμη και την κοινωνία κατά την πρώτη φάση της βιομηχανικής επανάστασης, σσ.10-11, 41

β) την εξάπλωση και ωρίμανσή της από τα μέσα του 19^ου αι., τις νέες μορφές ενέργειας, τις αλλαγές σε επικοινωνίες, συγκοινωνίες, σσ. 41-43

γ) τον οικονομικό φιλελευθερισμό, καπιταλισμό, τα μονοπώλια, σ. 43

Λέξεις- κλειδιά :

αλλαγές στις διαδικασίες παραγωγής, χρήση νέων μηχανών, δημιουργία μεγάλων εργοστασίων, συγκέντρωση κεφαλαίων, ανακάλυψη φυσικών νόμων, ενίσχυση αστικής τάξης, μορφές ενέργειας, επικοινωνία, συγκοινωνίες και εμπόριο, καπιταλισμός και οικονομικός φιλελευθερισμός.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Εικόνες των ενοτήτων

-Πηγή αρ. 1 της ενότητας 1 (σ. 10), προκειμένου να γίνουν κατανοητές οι κοινωνικές επιπτώσεις της χρήσης των νέων μηχανών κατά την πρώτη φάση της βιομηχανικής επανάστασης.

-Πηγή αρ. 1 της ενότητας 12 (σ. 42), προκειμένου να διαφανεί η σύνδεση των επιστημονικών ανακαλύψεων με τη βιομηχανία και η σημασία της εκπαίδευσης κατά την περίοδο ωρίμανσης της βιομηχανικής επανάστασης

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Δημιουργία γλωσσαρίου «Βιομηχανικής επανάστασης», Φωτόδεντρο:

http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-lor-8521-9491

-Σχολιασμός της πηγής αρ.3, σ. 43 του σχ. βιβλίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Ενότητα 13: Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της βιομηχανικής επανάστασης

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) πληθυσμιακές μεταβολές (απλή αναφορά), σ. 44

β) κοινωνικοί μετασχηματισμοί (απλή αναφορά στις κοινωνικές ομάδες), σ. 44

γ) σοσιαλιστικές θεωρίες, ανάπτυξη του συνδικαλισμού, πολιτική οργάνωση των εργατών, κίνημα για τη χειραφέτηση των γυναικών, σσ. 44-45

Λέξεις-κλειδιά:

Κοινωνικοί μετασχηματισμοί, αστικοποίηση, εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση, εργάτες, σοσιαλισμός - μαρξισμός, συνδικαλισμός, Πρωτομαγιά, γυναικείο κίνημα.

Υποστηρικτικό υλικό:

3 ώρες

Πηγές και εικόνες της ενότητας Προτεινόμενες δραστηριότητες: -Άσκηση/ δραστηριότητα 2, σ. 45 του βιβλίου - Ίδρυμα της Βουλής, Δημοκρατία και Εκπαίδευση, «Γυναίκες, το μισό της ανθρωπότητας», Παιδαγωγικά Εργαστήρια: Εργαστήρι 1-Φύλλα εργασίας 1, 2, http://foundation.parliament.gr/central.aspx?sId=110I444I1140I646I460627 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Ενότητα 15: Αποικιοκρατία και αποικιακοί ανταγωνισμοί *Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:* α) Ιμπεριαλισμός και αποικιοκρατία, σ. 49 β) Κύρια αίτια, σ. 49 γ) Κοινωνική βάση της αποικιοκρατίας, σ. 49 δ) Αποικιακή εξάπλωση (απλή αναφορά) ε) Αποτελέσματα της αποικιοκρατίας, σσ. 50-51 Λέξεις-κλειδιά: αποικιοκρατία, ιμπεριαλισμός. Υποστηρικτικό υλικό: -Πηγές σχολ. βιβλίου -Χάρτης, σ. 50, προκειμένου να διαφανεί η διείσδυση της αποικιοκρατίας σε όλη την έκταση της Αφρικανικής ηπείρου. Προτεινόμενη δραστηριότητα: Σύγκριση του χάρτη της Αφρικανικής ηπείρου της περιόδου της αποικιοκρατίας με σημερινό χάρτη και εξαγωγή συμπερασμάτων.


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Ενότητα 17: Ο Ι. Καποδίστριας ως κυβερνήτης της Ελλάδας (1828-1831) . Η ολοκλήρωση της Ελληνικής Επανάστασης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Ενότητα 18: Από την άφιξη Όθωνα (1833) ως την 3η Σεπτεμβρίου 1843, οι υποενότητες «Εκλογή και άφιξη του Όθωνα» και «Περίοδος της Αντιβασιλείας» Διδασκαλία της ενότητας 17 με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: α) Εσωτερική πολιτική του Ι. Καποδίστρια: -Πολίτευμα και Διοίκηση, σ. 55 - Ένοπλες δυνάμεις, πειρατεία, σ. 55. -Κρατικό ταμείο, Νόμισμα-Φοίνικας, λιτότητα δαπανών, εκσυγχρονισμός γεωργίας, σ. 55 -Εκπαίδευση-βασικές σπουδές και επαγγελματική κατάρτιση, σ. 56 β) Εξωτερική πολιτική του Ι. Καποδίστρια: - Εθνική Ανεξαρτησία και διεύρυνση συνόρων, σ. 56 γ) Συγκεντρωτική διακυβέρνηση: Οι φίλοι και οι εχθροί. Ο ρόλος της Αντιπολίτευσης και η δολοφονία του Ι. Καποδίστρια, σ. 56 Λέξεις- κλειδιά: Συγκεντρωτική διακυβέρνηση, αντικαποδιστριακές κινήσεις, φοίνικας, Λόχος Ευελπίδων, Ορφανοτροφείον της Αίγινας, αλληλοδιδακτικά σχολεία, Πρότυπον Αγροκήπιον, χειροτεχνεία. Υποστηρικτικό υλικό:	2 ώρες

-Χάρτης του σχολ. βιβλίου με τα νέα σύνορα (Συνθήκη Κωνσταντινούπολης, 1832, σύνορα Αμβρακικού-Παγασητικού, σ. 56) και σύγκριση με χάρτη αρχικών συνόρων (Πρωτόκολλο Ανεξαρτησίας, 1830, σύνορα Αχελώου-Σπερχειού, σ. 37)

- Διαδραστική εφαρμογή, «Η εκπαιδευτική πολιτική του Ι.Κ.», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9389

- Πίνακας για τη δολοφονία του Ι.Κ., Iστορία και Λογοτεχνία στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας: http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=1991

-Πηγή, «Οι βαθύτερες αιτίες αντίδρασης κατά του κυβερνήτη», Ιστόπολις: http://ts.sch.gr/repo/online-packages/lyk- istopolis/istopolis/content/supstuff/piges.php?FilterID=69

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

Άσκηση/δραστηριότητα 1, σ. 56 του σχολ. βιβλίου

Συνοπτική διδασκαλία των υποενοτήτων «Εκλογή και άφιξη του Όθωνα», σ. 57 και

«Περίοδος της Αντιβασιλείας», σ. 57-58 από την ενότητα 18 με απλή αναφορά στην εκλογή και άφιξη του Όθωνα και στο ρόλο της Αντιβασιλείας.

Λέξεις- κλειδιά: Αντιβασιλεία

Υποστηρικτικό υλικό:

- Πηγή, Η διακήρυξη του Όθωνα (μόλις έφθασε στην Ελλάδα), «Ιστορία και Λογοτεχνία», Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας: http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=2012 Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Εντοπισμός των διαφορετικών απόψεων για το έργο της Αντιβασιλείας στις πηγές της

σελίδας 57 του σχολ. βιβλίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Ενότητα 18: Από την άφιξη του Όθωνα (1833) ως την 3η Σεπτεμβρίου 1843 οι υποενότητες «Η περίοδος της απόλυτης μοναρχίας» και «Η 3η Σεπτεμβρίου 1843»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Ενότητα 19: Από την 3η Σεπτεμβρίου 1843 έως την έξωση του Όθωνα

(1862)

Ενιαία διδασκαλία με έμφαση στα εξής σημεία:

α) Περίοδος απόλυτης μοναρχίας, σ.58

β) 3η Σεπτεμβρίου 1843 (αίτια, πρωταγωνιστές, γεγονότα, αποτέλεσμα), σ. 58.

γ) Συνταγματική μοναρχία, διάκριση εξουσιών, σ. 59

δ) Λειτουργία πολιτεύματος, σ. 59

ε) Μεγάλη Ιδέα-Κωλέττης, αλυτρωτισμός σ. 59

στ) Αυτόχθονες-ετερόχθονες, (απλή αναφορά), σ. 59

ζ) Κριμαϊκός Πόλεμος και ο Ελληνισμός (απλή αναφορά), σσ. 59-60

η) Η έξωση του Όθωνα, (απλή αναφορά), σ. 60.

Λέξεις- κλειδιά: Απόλυτη Μοναρχία, Επανάσταση 3 ης Σεπτεμβρίου 1843,

Συνταγματική Μοναρχία, Μεγάλη Ιδέα, αλυτρωτισμός, έξωση.

Υποστηρικτικό υλικό:

- Πίνακας (Χ. Μάρτενς, Η νύχτα της 3^ης Σεπτεμβρίου 1843), σ. 58 του σχ. βιβλίου.

-Διαδραστική εφαρμογή με πηγές, «Το κίνημα της 3^ης Σεπτεμβρίου 1843»,

1 ώρα

Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9597

-Διαδραστική εφαρμογή για την επεξεργασία όρων, «Γλωσσάριο ελληνικού κράτους»,

Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9506

- «Το Σύνταγμα του 1844», Βουλή των Ελλήνων: http://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/f3c70a23-7696-49db-9148- f24dce6a27c8/syn12.pdf

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Ασκήσεις/δραστηριότητες 1 και 2, σ. 60 του σχολ. βιβλίου (με επιλογή σημείων και γλωσσική εξομάλυνση).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Ενότητα 20: Από την έξωση του Όθωνα (1862) ως το κίνημα στο Γουδί

(1909)

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Ανάρρηση στον θρόνο του Γεωργίου Α΄ και ενσωμάτωση των Επτανήσων, σ. 61

β) Το Σύνταγμα του 1864, σ. 61.

γ) Εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις :

-Αλ. Κουμουνδούρος, σ. 61

-Προβλήματα κοινοβουλευτισμού και αρχή της δεδηλωμένης, σσ. 61-62

-Δικομματισμός, σ. 62

- Πρόγραμμα Χ. Τρικούπη και Θ. Δηλιγιάννη, σ. 62

δ) Η πορεία προς την οικονομική και εθνική κρίση (απλή αναφορά), σ. 63

ε) Ο πόλεμος του 1897 και οι πολιτικές εξελίξεις, σ. 63.

Λέξεις κλειδιά: Βασιλευόμενη Δημοκρατία, Κοινοβουλευτισμός, Αρχή Δεδηλωμένης, Δικομματισμός, εκσυγχρονισμός, πτώχευση, Δ.Ο.Ε.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης, σ. 66, προκειμένου να εντοπιστεί η σταδιακή διεύρυνση της ελληνικής επικράτειας (1864, 1881)

- Βίντεο, «Τα Συντάγματα του 1844 και 1864», Ιστόπολις: http://ts.sch.gr/repo/online-packages/lyk-istopolis/istopolis/content/SK/unit- intro.php?ThemUnitID=76

-Πηγή 1: Χ. Τρικούπη, «Τίς πταίει;» (με επιλογή σημείων και γλωσσική εξομάλυνση), σ. 61 του σχ. βιβλίου, προκειμένου να γίνει αντιληπτός ο ρόλος του βασιλιά στην πολιτική αστάθεια.

Προτεινόμενη Δραστηριότητα:

Παιχνίδι ρόλων: Πολιτική αντιπαράθεση (debate) οπαδών του Τρικούπη και του Δηλιγιάννη, ενόψει επικείμενων εκλογών.

2 ώρες

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΕΝΟΤΗΤΑ 23: Η ελληνική οικονομία και κοινωνία κατά τον 19^ο αιώνα

Συνοπτική παρουσίαση, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να γνωρίσουν:

α) την εξέλιξη της έκτασης και του πληθυσμού του Ελληνικού κράτους

β) τον αγροτικό τομέα: εθνικές γαίες, μικρός κλήρος, μονοκαλλιέργεια, σταφιδική κρίση (βασική αιτία μετανάστευσης αγροτών σε ΗΠΑ), τσιφλίκια Θεσσαλίας, αγώνας κολίγων, Κιλελέρ).

γ) τον τριτογενή τομέα: εμπόριο, ναυτιλία, πλούσιες εμπορικές παροικίες, τραπεζικό σύστημα, έργα υποδομής για τις μεταφορές, αστικοποίηση κυρίως λόγω ανάπτυξης

του τριτογενούς τομέα.

2 ώρες

δ) τη βιομηχανία: χαμηλή ανάπτυξη, επενδύσεις Ελλήνων κεφαλαιούχων εξωτερικού, μικρή αριθμητικά εργατική τάξη, εμφάνιση εργατικού συνδικαλισμού

ε) το γυναικείο ζήτημα: έμφαση στο αίτημα της εκπαίδευσης.

Λέξεις-κλειδιά:

Εθνικές γαίες, τσιφλίκια, κολίγοι, Κιλελέρ, σταφιδική κρίση, μετανάστευση, εξωελλαδικό κεφάλαιο, έργα υποδομής, αστικοποίηση, βιομηχανία και εργατικό κίνημα, γυναικείο ζήτημα.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης σ. 66 του σχολ. βιβλίου

-Εικόνες, πηγές και πίνακας του σχολ. βιβλίου

-Εικόνες σχετικά με σημαντικά θέματα της ελληνικής οικονομίας του 19^ου αι., ΙΜΕ : http://www.fhw.gr/chronos/12/gr/general/gallery/list5.html

-Πληροφοριακό υλικό για:

τη γενική εικόνα της οικονομίας, ΙΜΕ: http://www.fhw.gr/chronos/12/gr/1833_1897/economy/index.html τα δημόσια έργα υποδομής, ΙΜΕ:

http://www.ime.gr/chronos/12/gr/1833_1897/economy/choros/04.html

- «Το λιμάνι του Πειραιά το 19ο αι... με τις εικόνες των περιηγητών», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8972

-«Η αθηναϊκή τριλογία», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9410

-«Οι σκλάβοι του κάμπου», βίντεο, Μηχανή του χρόνου: http://www.mixanitouxronou.gr/i-epithesi-tou-stratou-enantion-ton-agroton-sto- kileler-i-ematiri-agones-ton-sklavon-tou-kampou-enantion-ton-tsiflikadon/

- «Τα μεταλλεία του Λαυρίου στους νεότερους χρόνους», Βίντεο

Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-educationalvideo- 8522-103

- Οι συνθήκες στα μεταλλεία Λαυρίου, Μηχανή του χρόνου: http://www.mixanitouxronou.gr/i-zoi-me-ta-pontikia-i-sinthikes-ergasias-sta-metallia- lavriou-otan-ta-agorase-o-italos-serpieri/

- «Η εξέγερση της Σερίφου», Μηχανή του χρόνου: https://www.youtube.com/watch?v=UvHewkEJGK0

-«Βρωμοέλληνες», Ρεπορτάζ χωρίς σύνορα, (αποσπάσματα από το ντοκιμαντέρ για τις συνθήκες που αντιμετώπισαν στις ΗΠΑ οι Έλληνες), Αρχείο ΕΡΤ : http://archive.ert.gr/37512/.

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Άσκηση/δραστηριότητα 1, σ. 71 του βιβλίου.

-Ίδρυμα της Βουλής, Δημοκρατία και Εκπαίδευση, «Γυναίκες, το μισό της ανθρωπότητας», Εργαστήρι 3, Φύλλα εργασίας 1, 2 και 3, http://foundation.parliament.gr/central.aspx?sId=110I444I1140I646I453616

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Ενότητα 27: Το κίνημα στο Γουδί (1909)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Ενότητα 28: Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρωθυπουργός: η βενιζελική πολιτική της περιόδου 1910-1912

Ενιαία διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

1 ώρα

α) Αιτήματα Στρατιωτικού Συνδέσμου, Κίνημα στο Γουδί, συλλαλητήριο 14^ης

Αυγούστου (απλή αναφορά), σσ. 82-88

β) Κύριες μεταρρυθμίσεις της Αναθεωρητικής Βουλής, σ. 84

γ) Ίδρυση των δύο νέων κομμάτων αρχών: Κόμμα φιλελευθέρων, Κόμμα Κοινωνιολόγων (σ. 84)

δ) Προετοιμασία για τις εθνικές διεκδικήσεις, σ. 84

Λέξεις- κλειδιά: στρατιωτικός σύνδεσμος, κίνημα στο Γουδί, Αναθεωρητική Βουλή, κόμμα Φιλελευθέρων, Κόμμα Κοινωνιολόγων. Υποστηρικτικό υλικό:

-«Το στρατιωτικόν κίνημα στο Γουδί», Το Πανόραμα του 20ού αιώνα, ΕΡΤ, (βίντεο, 01.35΄):

http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=84

-«Το συλλαλητήριον της 14^ης Σεπτεμβρίου 1909», Το Πανόραμα του 20ού αι., ΕΡΤ,

(βίντεο, 01. 39΄):

http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=85 Για τον Ελ. Βενιζέλο, http://www.venizelos-foundation.gr/

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Καταγραφή των προβλημάτων του ελληνικού κράτους των αρχών του 20^ου αι.

-Συζήτηση για τον ρόλο του Ελευθερίου Βενιζέλου στην ανασυγκρότηση της χώρας.



ΕΘΝΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Ενότητα 21. Το κρητικό ζήτημα (1821-1905) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Ενότητα 22. Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Ενότητα 29: Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912 – 1913) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Ενότητα 30: Η Ελλάδα και τα Βαλκάνια μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους *Ενιαία διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:* α) Το Κρητικό ζήτημα (ορισμός), σ. 64 β) Τα νέα κράτη-έθνη των Βαλκανίων (απλή αναφορά, με τον χάρτη της σ. 66), ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν την ανάδυση των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων των βαλκανικών κρατών. γ) Μακεδονικό Ζήτημα και αγώνας, σσ. 67-68 δ) Κίνημα των Νεοτούρκων, σ. 68 ε) Αίτια των Βαλκανικών Πολέμων, σ. 85 στ) Συμμαχίες-αντίπαλοι στις δύο φάσεις των Βαλκανικών πολέμων, σσ. 85, 86 ζ) Γεγονότα (απλή αναφορά/σχεδιάγραμμα), σσ. 85-86 η) Αποτελέσματα Συνθήκης Βουκουρεστίου, προοπτικές Νέων Χωρών – εξωτερική πολιτική, σ. 87-88.	2 ώρες

Λέξεις κλειδιά: Κρητικό ζήτημα, Μακεδονικό ζήτημα, κομιτατζήδες, κίνημα Νεοτούρκων, Συνθήκη Βουκουρεστίου, απελευθέρωση Θεσσαλονίκης, νέα σύνορα Ελλάδος, Νέες Χώρες.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Διαδραστική εφαρμογή με πηγές και βίντεο από το Πανόραμα του 20ού αι. ΕΡΤ, (02.07΄) «Ο μακεδονικός αγώνας», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9505

-Διαδραστικός χάρτης «Βαλκανικοί πόλεμοι: οι διεκδικήσεις και τα οφέλη των βαλκανικών κρατών», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9478

-Ο ελληνικός στρατός μπαίνει στη Θεσσαλονίκη, Το Πανόραμα του 20ού αι., ΕΡΤ,

βίντεο 01:17΄:

http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=11 7

«Η συνθήκη του Βουκουρεστίου», Το Πανόραμα του 20ού αι., βίντεο 00:51΄: http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=12 2

-Πηγή 2, σ. 86 του σχ. βιβλίου, προκειμένου να αναδειχθεί ο ρόλος του Ελ. Βενιζέλου στους Βαλκανικούς πολέμους

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Ανάδειξη των διαστάσεων του μακεδονικού αγώνα μέσα από τον σχολιασμό των πηγών 1α και 1β, σ. 67 του σχολ. βιβλίου.

-Άσκηση/δραστηριότητα 1, σ. 86 του σχολ. βιβλίου

-Άσκηση/δραστηριότητα 1 και 3, σ. 88 του σχολ. βιβλίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. Ενότητα 31: Τα αίτια, η έκρηξη και τα μέτωπα του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Τα αίτια, σ. 89, η αφορμή, σ. 90

β) Τα αντίπαλα στρατόπεδα στην έναρξη του πολέμου, σ. 90

γ) Προσχωρήσεις/αποχωρήσεις (Τουρκία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Ιταλία, Ρωσία, Αμερική), κύρια μέτωπα (ανατολικό, δυτικό), (απλή αναφορά), σ. 90-91.

γ) Οι επιχειρήσεις το 1916, Η καμπή του 1917, σ. 91 (απλή αναφορά). δ) Το τέλος του πολέμου, σ. 91

Λέξεις-κλειδιά:

Ιμπεριαλισμός, εθνικισμός, μιλιταρισμός, Εγκάρδια Συνεννόηση–Entente (Αντάντ), Κεντρικές Δυνάμεις, πόλεμος χαρακωμάτων, Ρωσική Επανάσταση.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Διαδραστικός χάρτης των συμμαχιών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, Φωτόδενδρο:

http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9411

- Η αφορμή του πολέμου, Πανόραμα του αιώνα, επ. 008, αρχείο ΕΡΤ: http://archive.ert.gr/625/

-Σύντομα βίντεο με πληροφορίες και αποτυπώσεις του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου σε

κινούμενα σχέδια για μαθητές και μαθήτριες, WW1 class clips, BBC:

4 ώρες

www.bbc.co.uk./education/topics/ztqtb9q/resources/1

-Υλικό για τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, BBC: www.bbc.co.uk/programmes/p01nb93y (The Battle of Somme) www.bbc.co.uk/guides/zw4mxnb (Perilous pilots) www.bbc.co.uk/schools/gcsebitesize/history/mwh Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Άσκηση/δραστηριότητα 1, σ. 91 του σχολ. βιβλίου.

-Σχολιασμός της εικόνας αρ. 3, σ. 91 του σχολ. βιβλίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. Ενότητα 32: Η Ελλάδα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο – Ο Εθνικός Διχασμός

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Οι θέσεις Βενιζέλου – Κων/νου και η σύγκρουσή τους, σ. 92

β) Η εμπλοκή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (απλή αναφορά), σ. 92

γ) Οι Επίστρατοι και το Κίνημα της Εθνικής Άμυνας, σ. 92-93

δ) Προσωρινή Κυβέρνηση Θεσσαλονίκης και Εθνικός Διχασμός, σ. 93

ε) Επέμβαση της Αντάντ, έξωση του Κων/νου, ανάληψη της εξουσίας από τον Βενιζέλο (απλή αναφορά), σ. 93

Λέξεις- κλειδιά:

Εθνικός Διχασμός, Κυβέρνηση Θεσσαλονίκης, Κράτος των Αθηνών.

Υποστηρικτικό υλικό:

«Η Ελλάδα το 1914», Το Πανόραμα του 20ού αιώνα, ΕΡΤ: http://www.greek-

language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/?subpoint=15#pr ettyPhoto[movies]/0/

«Η κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης», Το Πανόραμα του 20ού αι., ΕΡΤ (01:25΄): http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=15 7

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Σχολιασμός των πηγών, σ. 92 του σχ. βιβλίου, ώστε να αναδειχθεί η στάση των δύο εμπλεκομένων (βασιλιά- Βενιζέλου) στο ζήτημα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου

-Άσκηση/δραστηριότητα 3, σ. 93 του σχ. βιβλίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. Ενότητα 33: Η ρωσική Επανάσταση Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: α) Η κρίση του τσαρικού καθεστώτος, σ. 94

β) Η αστική επανάσταση του Φεβρουαρίου 1917 (απλή αναφορά), σ. 94.

γ) Η σοσιαλιστική οκτωβριανή επανάσταση του 1917, σσ. 94-95

δ) Ο εμφύλιος πόλεμος και η ξένη επέμβαση (απλή αναφορά), σ. 95

ε) Η ίδρυση της Σοβιετικής Ένωσης (απλή αναφορά), σ. 95

στ) Η επίδραση της Οκτωβριανής Επανάστασης στην Ευρώπη, σσ. 95-96

Λέξεις- κλειδιά:

Τσαρικό καθεστώς, μπολσεβίκοι, Οκτωβριανή επανάσταση, σοβιέτ, κομμουνιστικά κόμματα

Υποστηρικτικό υλικό:

-«Επανάσταση 1905. Ρωσία», Πανόραμα του αιώνα, ΕΡΤ (βίντεο: 15:54΄-16:53΄)

:http://archive.ert.gr/621/

-«Σοβιετική επανάσταση», Πανόραμα του αιώνα, ΕΡΤ (βίντεο: 10:55΄-12:18΄)

http://archive.ert.gr/630/

-πηγές του σχ. βιβλίου

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Άσκηση/δραστηριότητα 1, σ. 96 του σχολ. βιβλίου.

-Ποιες από τις διακηρύξεις και τα μέτρα που πήραν οι μπολσεβίκοι σχετίζονται με τις διακηρύξεις και τα μέτρα που είχε πάρει η Γαλλική Επανάσταση;

-Συζήτηση για την Οκτωβριανή Επανάσταση και τη σημασία της.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. Ενότητα 34: Η λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και οι μεταπολεμικές ρυθμίσεις

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Αρχή της Αυτοδιάθεσης των λαών («14 σημεία») (απλή αναφορά), σ. 97

β) Συνθήκη Βερσαλλιών, σ. 97 γ) Συνθήκη Σεβρών, σσ. 97-98 δ) Κοινωνία των Εθνών, σ. 98.

Λέξεις κλειδιά: παγκόσμιος πόλεμος, τα «14 σημεία» του Γουίλσον, Συνθήκη Βερσαλλιών, Συνθήκη Σεβρών, Κοινωνία των Εθνών.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Η Συνθήκη των Σεβρών, Το Πανόραμα του 20ού αι., ΕΡΤ, (βίντεο 01:05΄): http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=23 8

Χάρτες, σ. 98 και 99 του σχ. βιβλίου

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Άσκηση/δραστηριότητα 1 και 2, σ. 98 του βιβλίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. Ενότητα 36. Ο ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας και του Πόντου.

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) οι διωγμοί του ελληνισμού και τα αίτια τους, σ. 102.

β) η «αυτοδιάθεση των λαών» και το κίνημα αυτονόμησης του Πόντου, σ. 103.

Λέξεις –κλειδιά:

Τάγματα εργασίας, ποντοαρμενικό κράτος.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Πηγές του σχολ. βιβλίου

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Άσκηση/ δραστηριότητα 1, σ. 103 του βιβλίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. Ενότητα 35. Οι διεκδικήσεις της Αντάντ και της Ελλάδας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να

αντιληφθούν:

2 ώρες

α) τις διεκδικήσεις του Βενιζέλου στο Συνέδριο του Παρισιού, σ. 100

β) τη σημασία της στρατιωτικής παρουσίας της Ελλάδας στη Μ. Ασία για τη Βρετανία, σ. 100

γ) τις αντιδράσεις των Ελλήνων της Μ. Ασίας και των Τούρκων, σ. 101

Υποστηρικτικό υλικό:

Πηγές σχολ. βιβλίου.

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Άσκηση/δραστηριότητα 1, σ. 101 του σχολ. βιβλίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. Ενότητα 38: Ο Μικρασιατικός Πόλεμος (1919-1922)

Διδασκαλία της ενότητας, με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Η ελληνική διοίκηση της Μικράς Ασίας και οι επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού ως το καλοκαίρι του 1920, σ. 105

β) Η απόρριψη της Συνθήκης των Σεβρών από το τουρκικό κίνημα αντίστασης γ) Οι εκλογές 1920 και η επάνοδος Κωνσταντίνου, σ. 105 – 106

δ) Διπλωματικές επιτυχίες του τουρκικού κινήματος (συμφωνίες Κεμάλ με Σοβιετική Ένωση, Γαλλία, Ιταλία), σ. 106

ε) Οι εξελίξεις έως τον Αύγουστο του 1922, σσ. 106-107

Λέξεις- κλειδιά:

ελληνική διοίκηση Σμύρνης, Συνθήκη Σεβρών, δημοψήφισμα 1920, επέλαση στον Σαγγάριο,Δημοκρατικό Μανιφέστο

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης, σ. 106 του σχ. βιβλίου

-Απόβαση στη Σμύρνη, Το Πανόραμα του 20 ού αιώνα, ΕΡΤ, βίντεο (01.48΄): http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=23 0

-Πηγή, « Η έναρξη της Τουρκικής Επίθεσης, 13 Αυγούστου 1922, ΙΜΕ:

www.ime.gr/chronos/13/gr/foreign_policy/sources/10.html

-«Παράλληλες διπλωματικές επαφές του Κεμάλ με τους Συμμάχους και τη Σοβιετική ΄Ενωση», ΙΜΕ:

www.ime.gr/chronos/13/gr/foreign_policy/facts/15.html

-Πηγή, «Σκηνές από την καταστροφή της Σμύρνης», ΙΜΕ: www.ime.gr/chronos/13/gr/foreign_policy/sources/12.html Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Άσκηση/δραστηριότητα 1 και 2, σ. 107 του σχολ. βιβλίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. Ενότητα 39: Εξελίξεις σε Ελλάδα και Τουρκία μετά τον μικρασιατικό πόλεμο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. Ενότητα 44: Το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα κατά τον Μεσοπόλεμο

Ενιαία διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Η Δίκη των Έξι, σ. 108

β) Η Συνθήκη της Λοζάνης (1923), σ. 109.

γ) Παράγοντες έντασης γηγενών-προσφύγων, σχέσεις γηγενών- προσφύγων

2 ώρες

σσ.121-122.

δ) Συνέπειες της άφιξης των προσφύγων στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή, στον πολιτισμό, σσ. 121 – 122.

Λέξεις κλειδιά: Σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών, τέλος Μεγάλης Ιδέας

Υποστηρικτικό υλικό:

-Η Συνθήκη της Λοζάνης (πλήρες κείμενο στα ελληνικά), Ιμβριακή Ένωση Μακεδονίας- Θράκης: http://imbrosunion.com/174-2/

- λήψεις εποχής από κατεστραμμένη Σμύρνη και οδοιπορικό προσφύγων, Αρχείο ΕΡΤ: http://archive.ert.gr/27877/

- μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων, Αρχείο ΕΡΤ: http://archive.ert.gr/97149/

- «Δυο φορές ξένος», ντοκιμαντέρ για μετακινήσεις πληθυσμών μετά τη συνθήκη της Λοζάνης, Αρχείο ΕΡΤ: http://archive.ert.gr/96007/

- «Ήμουν και εγώ πρόσφυγας», Αποσπάσματα από βίντεο, Μηχανή του χρόνου : http://webtv.ert.gr/katigories/politismos/mixani-tou-xronou/02iol2016-i-michani- tou-chronou-imoun-ki-ego-prosfigas-episodio-2/ -«Οι παραγκουπόλεις των προσφύγων», αποσπάσματα από βίντεο, Μηχανή του χρόνου: http://www.mixanitouxronou.gr/paragkoupolis-ke-katavlismi-ton-prosfigon-ke- athlies-sinthikes-zois/

-Γραπτή πηγή, Απόσπασμα ομιλίας του Ελ. Βενιζέλου για το προσφυγικό 1928,

Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας:

http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=26 8

-«Το οδοιπορικό των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική καταστροφή»,

Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9474

-«Μαρτυρίες από την έξοδο», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9508 Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Άσκηση/δραστηριότητα 1, σ. 110 του σχολ. βιβλίου

-Άσκηση/δραστηριότητα 2, σ. 122 του σχολ. βιβλίου.

-Ίδρυμα της Βουλής, Δημοκρατία και Εκπαίδευση, «Όψεις του ρατσισμού», Παιδαγωγικά Εργαστήρια: Εργαστήριο 3, Φύλλα εργασίας 1-7 http://foundation.parliament.gr/central.aspx?sId=110I444I1140I646I460627

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. Ενότητα 40: Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 και η Μεγάλη Ύφεση

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. Ενότητα 41. Κοινωνικές διαστάσεις της κρίσης του 1929.

Ενιαία διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία :

α) Τα αποτελέσματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, σσ. 111 – 112

β) H έκρηξη της οικονομικής κρίσης του 1929 (απλή αναφορά), σ. 112

γ) Η επέκταση της κρίσης- Η μεγάλη ύφεση (απλή αναφορά), σσ. 112-113

δ) Κοινωνικές συνέπειες της κρίσης, σ. 114

ε) Πολιτική του New deal-αντιμετώπιση της κρίσης, σ. 115.

2 ώρες

Λέξεις- κλειδιά: δικαίωμα αυτοδιάθεσης λαών, κινήματα ανεξαρτητοποίησης, ενίσχυση αυταρχικών και εθνικιστικών ιδεολογιών, Μεγάλη Ύφεση – «Κραχ», ανεργία, New Deal (πολιτική εξόδου από την κρίση).

Υποστηρικτικό υλικό:

-Πηγές και εικόνες του σχολ. βιβλίου

-[Αποσπάσματα για την έναρξη της κρίσης του 1929 στις Η.Π.Α], Το Πανόραμα του 20ού αιώνα, επ. 021, Αρχείο ΕΡΤ (λεπτά 27:34-28:30) : http://archive.ert.gr/7135/

-[η κρίση και οι συνέπειές της στις Η.Π.Α.], Το Πανόραμα του 20ού αιώνα, επ. 022,

Αρχείο ΕΡΤ (αρχή του ντοκιμαντέρ): http://archive.ert.gr/7651/

-«η κρίση συνεχίζεται..»,[αντιδράσεις, διαδηλώσεις σε όλον τον κόσμο για την κρίση], Το Πανόραμα του 20ού αιώνα, επ. 023, Αρχείο ΕΡΤ (αρχή του ντοκιμαντέρ), http://archive.ert.gr/638/

-Πίνακας [«αριθμός ανέργων» στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου], Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας:

http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=37 0

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Άσκηση/δραστηριότητα 1, σ. 113 του σχ. βιβλίου.

-Καταγραφή της αλυσίδας της κρίσης με βάση τα στοιχεία της πηγής αρ. 2, σ.113 του σχολ. βιβλίου.

- Σχολιασμός των επιπτώσεων της κρίσης με βάση τις εικόνες αρ. 4, σ. 113 και 1 & 2, σ. 114 του σχολ. βιβλίου ή άλλων πηγών και εικόνων από το διαδίκτυο.

-Σχολιασμός της πηγής αρ. 2, σ. 115 του σχ. βιβλίου, ώστε να αναδειχθούν οι τομείς παρέμβασης της πολιτικής του New deal του Ρούσβελτ.

-Συζήτηση για την κρίση σήμερα. Αναζήτηση αναλογιών με την εποχή της Μεγάλης

Ύφεσης.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. Ενότητα 42: Πολιτικές διαστάσεις της κρίσης του 1929

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. Ενότητα 43. Η υποενότητα «Η δικτατορία της 4^ης Αυγούστου 1936»

Ενιαία διδασκαλία με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Η Σοβιετική Ένωση την εποχή του Στάλιν, σ. 116

β) Ο φασισμός στην Ιταλία, σ. 116

γ) Ο ναζισμός στη Γερμανία, σ. 117

δ) η υποενότητα «Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου», σ. 119 - 120

Λέξεις κλειδιά: Σταλινισμός, Φασισμός, Ναζισμός, «Ντούτσε», «Φύρερ», δικτατορία 4^ης Αυγούστου, ΕΟΝ.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Πηγές του σχολ. βιβλίου

-«Ο ναζισμός κερδίζει έδαφος», Το Πανόραμα του 20ού αιώνα, επ. 022, Αρχείο ΕΡΤ

(από 26:00): http://archive.ert.gr/7651/

-«4^η Αυγούστου 1936», Πανόραμα του 20ού αι., ΕΡΤ, (01:10΄):

http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=47

2 ώρες

-«Ε.Ο.Ν», Πανόραμα του 20ού αι., ΕΡΤ (02:26΄):

http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=47 3

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Σχολιασμός της έννοιας του φασισμού, όπως τον οραματίζεται ο Μουσολίνι στην πηγή αρ. 1, σ. 116 του σχολ. βιβλίου.

-Άσκηση/δραστηριότητα 1, σ. 117 του σχολ. βιβλίου.

-Άσκηση/δραστηριότητα 2, σ. 120 του σχολ. βιβλίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Ενότητα 45: Τα προμηνύματα και τα αίτια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Γερμανική, ιταλική και ιαπωνική επιθετικότητα πριν από την έναρξη του πολέμου (απλή αναφορά), σ.123-124

β) Συγκρότηση του Άξονα Ρώμης- Βερολίνου και του Αντιδιεθνιστικού Συμφώνου, σ. 123

γ) Στάση των δυτικών κρατών («πολιτική κατευνασμού»), Σύμφωνο Μολότοφ –

Ρίμπεντροπ (απλή αναφορά) δ) Αίτια του πολέμου, σ. 125. Λέξεις- κλειδιά:

Άξονας Ρώμης – Βερολίνου, Αντιδιεθνιστικό Σύμφωνο, «πολιτική κατευνασμού», Σύμφωνο Μη Επιθέσεως Μολότοφ – Ρίμπεντροπ.

Υποστηρικτικό υλικό

-Πηγές και εικόνες του σχολ. βιβλίου

-Σύντομα βίντεο για μαθητές, BBC: http://www.bbc.co.uk/schools/gcsebitesize/history/video/ir1/ Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Άσκηση/Δραστηριότητα 3, σ. 125 του σχολ. βιβλίου.

-Σχολιασμός της πολιτικής που ακολούθησαν απέναντι στον Χίτλερ τα Δυτικά Κράτη

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Ενότητα 46: Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν τα ακόλουθα σημεία:

α) Η αφορμή και η έκρηξη του πολέμου, σ. 126

β) Αναφορά με βάση τον Χάρτη 1, (σ. 126) στις πολεμικές επιχειρήσεις στην Ευρώπη 1939-1941 (Blitzkrieg/«Πόλεμος- Αστραπή»), σ. 126 – 127, στη γερμανική επίθεση στη Σοβιετική Ένωση (1941 – 1943), σ. 127, στις επιχειρήσεις στην Αφρική (1941 – 1943), σ. 127, στις επιχειρήσεις στην Άπω Ανατολή (από το 1941), σ. 128, προκειμένου να γίνει κατανοητή η έννοια του «παγκοσμίου» πολέμου.

γ) Το τέλος του πολέμου, σσ. 128 – 129

Λέξεις κλειδιά: «Πόλεμος- Αστραπή »/Blitzkrieg, ατομική βόμβα.

2 ώρες

Υποστηρικτικό υλικό:

Πηγές και εικόνες σχολ. βιβλίου

- Το χρονικό του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ιστοσελίδα του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου:

http://ww2.gr/index.php?option=timeline&date=all

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Άσκηση/δραστηριότητα 1, σ. 129 του σχολ. βιβλίου.

- Άσκηση/δραστηριότητα 2, σ. 129 του σχολ. βιβλίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Ενότητα 47: Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

Διδασκαλία της ενότητας, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν τα ακόλουθα σημεία:

α) τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, σ. 130

β) τον ελληνογερμανικό πόλεμο, σσ. 130 – 131

Λέξεις-κλειδιά:

Τορπιλισμός της ΄Ελλης, ΟΧΙ, αλβανικό μέτωπο, ελληνογερμανικός πόλεμος.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Πηγή, «Ο τορπιλισμός της « Ελλης», ΙΜΕ: http://www.fhw.gr/chronos/14/gr/1940_1945/war/pigi01.html

-Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, ΙΜΕ: http://www.fhw.gr/chronos/14/gr/1940_1945/war/02.html

-Η γερμανική επίθεση, ΙΜΕ: http://www.fhw.gr/chronos/14/gr/1940_1945/war/03.html

-πηγή, «Οι Γερμανοί στην Αθήνα», ΙΜΕ:

http://www.fhw.gr/chronos/14/gr/1940_1945/occupation/pigi01.html

- «Μαρτυρίες βετεράνων του ’40», Αρχείο ΕΡΤ: http://archive.ert.gr/6819/

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

Σχολιασμός της πηγής 2, σ. 131 του σχολ. βιβλίου σχετικά με τη ρήξη ανάμεσα στην ελληνική κοινωνία και την ηγεσία της εξαιτίας της στάσης της τελευταίας στον πόλεμο.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Ενότητα 48: Κατοχή, Αντίσταση και Απελευθέρωση

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Η Κατοχή, σ. 132

β) Η Αντίσταση και τα αντίποινα, σσ. 132 – 134

γ) Η «ελεύθερη Ελλάδα, σ. 134

δ) Η Απελευθέρωση, σ. 134

Λέξεις- κλειδιά: Κατοχή, Αντίσταση, ΕΑΜ, ΕΔΕΣ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ, «Ελεύθερη Ελλάδα», Κυβέρνηση του βουνού, τάγματα ασφαλείας

Υποστηρικτικό υλικό

-«Κατοχή», ΙΜΕ: www.ime.gr/chronos/14/gr/1940_1945/occupation/index.html

-«Ελεύθερη Ελλάδα», ΙΜΕ:

2 ώρες

www.ime.gr/chronos/14/gr/1940_1945/resistance/05.html -«Απελευθέρωση», ΙΜΕ: www.ime.gr/chronos/14/gr/1940_1945/liberation/index.html - «Γοργοπόταμος», Αρχείο ΕΡΤ: http://archive.ert.gr/91429/ -«Αίμα και Θρήνος στα Καλάβρυτα» Αρχείο ΕΡΤ : http://archive.ert.gr/26790/ - «Μπλόκο της Κοκκινιάς», Αρχείο ΕΡΤ : http://archive.ert.gr/7475/ - «Απελευθέρωση Αθήνας», Αρχείο ΕΡΤ: http://archive.ert.gr/7688/ Προτεινόμενες δραστηριότητες: - Άσκηση/δραστηριότητα 1, σ. 134. -Με βάση το προτεινόμενο υλικό, να αναδείξετε τις μορφές Αντίστασης κατά των Γερμανών και τη συμμετοχή του λαού σε αυτές. (-Πρόσθετο εκπαιδευτικό υλικό και φύλλα εργασίας στο 12 Οκτωβρίου. Η Αθήνα ελεύθερη: http://goo.gl/uwXuSp. -Διδακτικά σενάρια για το Γυμνάσιο και την Α΄ Λυκείου στο Ιστορίες για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο : http://ww2istories.gr/index.php?id=6 )
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Ενότητα 49: Τα αποτελέσματα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και η ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών *Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:* α) Οι ανθρώπινες απώλειες και οι αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών (απλή αναφορά), σ. 135 β) Οι υλικές καταστροφές (απλή αναφορά), σ. 135 γ) Η κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου σ. 135 δ) Η ηθική καταρράκωση, σσ. 135 – 136 ε) Η εξασθένηση του διεθνούς ρόλου της Ευρώπης (απλή αναφορά), σ. 136 στ) Ο.Η.Ε, σ. 136 Λέξεις-κλειδιά: γενοκτονία, Ο.Η.Ε. Υποστηρικτικό υλικό: -«Τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Οι κρατούμενοι», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9399 -«Οι απώλειες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9390 -«Πίνακας δολοφονηθέντων Εβραίων στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Β΄ΠΠ», Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας: http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=68 5 Προτεινόμενες δραστηριότητες: -Συζήτηση για τις συνέπειες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στις νεαρές ηλικίες. -Συζήτηση για το τραυματικό γεγονός του ολοκαυτώματος. (ποικίλο χρήσιμο ψηφιακό υλικό στις Ψηφιακές Εκθέσεις του Εβραϊκού Μουσείου της Ελλάδος: http://www.jewishmuseum.gr/gr/exhibitions/digital_exhibitions/synagonistis/1_res istance.html#)	1 ώρα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11. Ενότητα 50. Η διαίρεση της μεταπολεμικής Ευρώπης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11. Ενότητα 51. Διπολισμός και Ψυχρός Πόλεμος

Συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν:

α) τη σημασία των συμφωνιών της Γιάλτας και Πότσνταμ για τον μεταπολεμικό κόσμο

β) τις διαφοροποιήσεις και τη διαίρεση ανάμεσα σε Ανατολική και Δυτική Ευρώπη

γ) τον ρόλο της αμερικανικής βοήθειας στην ανοικοδόμηση της μεταπολεμικής Ευρώπης

γ) τον διπολισμό και τον Ψυχρό πόλεμο ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις δ) τις σημαντικότερες επιπτώσεις τους.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης με την διαιρεμένη Ευρώπη, Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία. Από τα μέσα του 18^ο αιώνα ως τις αρχές του 21ου αι. Γ΄ Γυμνασίου: http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/264

-Γελοιογραφία «Αμερικανική βοήθεια (ΟΥΝΡΑ) στους αγρότες», Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας:

http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=10 68

-«Διαφήμιση ηλεκτρικών ειδών της ΙΖΟΛΑ» ως παράδειγμα εκσυγχρονισμού και αστικοποίησης της ελληνικής κοινωνίας και ως στοιχείο διαφοράς ανάμεσα στην Ανατολική και Δυτική Ευρώπη:

http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=10 08

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Άσκηση/ δραστηριότητα 2, σ.140 του σχολ. βιβλίου.

- Συζήτηση για τον Ψυχρό Πόλεμο και την πυρηνική απειλή.

1 ώρα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11. Ενότητα 52.Το τέλος της αποικιοκρατίας και η ανάδυση του Τρίτου Κόσμου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11. Ενότητα 53. Η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών και η μεταψυχροπολεμική Ευρώπη

Συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν:

α) το φαινόμενο της αποαποικιοποίησης

β) τα κύρια προβλήματα του Τρίτου Κόσμου

γ) τις μεταρρυθμίσεις στην Σοβιετική Ένωση και τις συνέπειές τους (νέοι πολιτικοί σχηματισμοί, μεταναστευτικό ρεύμα προς τις αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης, αναζωπύρωση ξενοφοβίας και ρατσισμού).

Υποστηρικτικό υλικό:

- Χάρτης, σ. 145 του βιβλίου

-Χάρτης, σ. 229, «Η Ευρώπη μετά τον Ψυχρό Πόλεμο», Νεότερη και Σύγχρονη

1 ώρα

Ιστορία. Από τα μέσα του 18^ο αιώνα ως τις αρχές του 21ου αι. Γ΄ Γυμνασίου:

http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/264

-Αποσπάσματα από βίντεο, «Η πτώση του τείχους του Βερολίνου», DW-Transtel

(με ελληνικούς υπότιτλους): http://goo.gl/lMvSND

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Συζήτηση για την ευθύνη των αποικιοκρατών για την υπανάπτυξη που μαστίζει σήμερα πολλές πρώην αποικίες.

-Άσκηση/δραστηριότητα 2, σ. 149 του σχ. βιβλίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12. Ενότητα 54. Ο εμφύλιος πόλεμος και τα κύρια προβλήματα της μετεμφυλιακής Ελλάδας (1944-1963)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12. Ενότητα 55. Όξυνση της πολιτικής κρίσης και η δικτατορία της 21^ης

Απριλίου 1967 (1963-1974)

Συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν:

α) τις συνθήκες που οδήγησαν στον Εμφύλιο Πόλεμο

β) τα κυριότερα γεγονότα της εμφύλιας σύρραξης και την στάση των εμπλεκομένων

γ) τις επιπτώσεις του εμφυλίου πολέμου στη μετεμφυλιακή Ελλάδα

δ) τις κυριότερες πολιτικές εξελίξεις (οξυμένο πολιτικό κλίμα, στάση μοναρχίας, παρακράτος, δημιουργία νέων κομμάτων)

ε) τις κυριότερες οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές στ) τον κυπριακό αγώνα

ζ) την επιβολή της απριλιανής δικτατορίας, την αντίσταση σε αυτήν και την κατάρρευσή της.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Πηγές για τον εμφύλιο πόλεμο: http://goo.gl/2aARPh

-Βίντεο σύντομο για την μετεμφυλιακή Ελλάδα, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας: http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=10 71

-Γελοιογραφία για τη Συνθήκη της Ζυρίχης, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας: http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=10 54

- «Σαρλερουά, Έλληνες μετανάστες στα ορυχεία του Βελγίου», Βίντεο, Μηχανή του Χρόνου, http://www.mixanitouxronou.gr/skliri-zoi-ton-ellinon-metanaston-sta- orichia-tou-sarleroua/

-«Σκοτεινή επταετία: εκπαιδευτική δραστηριότητα», Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων: http://foundation.parliament.gr/central.aspx?sId=110I453I1167I646I453976

-Γελοιογραφία της 21^ης Απριλίου, «Ιστορία και Λογοτεχνία», Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας:

http://www.greek-

language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=13

2 ώρες

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Άσκηση/ δραστηριότητα 1, σ. 153 του σχολ. βιβλίου.

-Ένα σύντομο χρονικό για τη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη.

-Άσκηση/ δραστηριότητα 2, σ. 156 του σχολ. βιβλίου.

- Σχολιασμός της έννοιας της «μεταπολίτευσης» (με βάση το υλικό του σχολικού βιβλίου ή άλλο υλικό, ενδεικτικά:

«Μεταπολίτευση», σύντομο βίντεο, ΕΡΤ:

http://www.greek- language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/item.html?iid=14 97)

Σύνολο: 45 ώρες

ΕΠΑΝΑΛΗ

ΨΗ /

ΕΜΠΕΔΩΣ Η

Αφιερώνεται χρόνος για επανάληψη / εμπέδωση της διδαχθείσας ύλης.

Οι ενότητες 14 – 18 δεν διδάσκονται

Σύνολο προβλεπόμενων διδακτικών ωρών

ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Με τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας επιδιώκεται να:

α) εξοικειωθούν οι µαθητές και οι μαθήτριες µε τον αρχαίο ελληνικό λόγο και να:

·         Αντιληφθούν τις διαλεκτικές διαφορές της α.ε. και να τις συγκρίνουν με τις αντίστοιχες της ν.ε.

·         Εξοικειωθούν με τα γραφικά σύμβολα και τα βασικά χαρακτηριστικά της α.ε. στο φωνολογικό επίπεδο

·         Αντιληφθούν την αξία της δασείας, τόσο για την α.ε. όσο και για ορισμένες σύνθετες και παράγωγες λέξεις της ν.ε.

·         Αντιληφθούν σε έναν πρώτο βαθμό τις επιβιώσεις στη συγχρονία προγενέστερων φάσεων της ελληνικής γλώσσας

·         Αναγνωρίζουν απλές δομές στο αρχαίο κείμενο, αντίστοιχες με εκείνες της ν.ε. (υποκείμενο/ΟΦ – κατηγόρημα/ΡΦ)

·         Διαπιστώσουν πώς σχηματίζονται οι λέξεις της α.ε. μέσα από τη διαδικασία της παραγωγής

·         Διαπιστώσουν ομοιότητες και διαφορές στο σημασιολογικό επίπεδο της α.ε. και της ν.ε. γλώσσας

·         Μάθουν να αναγνωρίζουν μέσα στο κείμενο:

-        Τους τύπους των ουσιαστικών και επιθέτων της Α΄ και Β΄ κλίσης και ιδιαιτέρως τη δοτική

-        Τους τύπους των χρόνων της οριστικής ε.φ. των βαρυτόνων ρημάτων και ιδιαιτέρως τους τύπους του παρακειμένου, όπου παρουσιάζεται το φαινόμενο του αναδιπλασιασμού

-        Τα απαρέμφατα και τις μετοχές, τα οποία εμφανίζονται στη ν.ε. γλώσσα με διαφορετική μορφή

-        Τους τύπους των προσωπικών αντωνυμιών και των δεικτικών αντωνυμιών οὗτος, αὕτη, τοῦτο και να τους συνδέουν με την κλίση του ρήματος

β) Να εξοικειωθούν µε απλά και ενδιαφέροντα κείμενα των παλαιότερων μορφών της γλώσσας μας και να μπορούν να τα κατανοήσουν, απαντώντας σε ερωτήσεις κατανόησής τους.

γ) Να κινηθεί το ενδιαφέρον τους για τον ελληνικό πολιτισμό.