Νεοελληνική γλώσσα γ΄γυμνασίου- Βασικές έννοιες της σημασιολογίας των λέξεων

  Οι βασικές σημασιολογικές σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των λέξεων είναι η ομωνυμία, η πολυσημία, η συνωνυμία, η αντωνυμία , η υπωνυμία.

Ειδικότερα:

1) Ομωνυμία

Ομώνυμα ονομάζονται δύο γλωσσικά σημεία που έχουν την ίδια φωνητική μορφή αλλά διαφορετική σημασία. π. χ. παραμάνα (τροφός), παραμάνα είδος καρφίτσας). Υπάρχει διάκριση ανάμεσα στην απόλυτη ομωνυμία όπου υπάρχει φωνητική σύμπτωση και γραμματική ισοδυναμία των λέξεων και στην σχετική ομωνυμία (μέλι/μέλλει) όπου υπάρχει φωνητική σύμπτωση αλλά δεν υπάρχει πάντα γραμματική ισοδυναμία.

2)  Πολυσημία

Πολύσημα είναι τα γλωσσικά σημεία που έχουν κατά κανόνα, περισσότερες του ενός σημασίες και έχουν κάποια σχέση μεταξύ τους, έτσι ώστε το ένα νόημα να μπορεί να θεωρηθεί επέκταση του άλλου π. χ. ουρά νυφικού ,ουρά στην τράπεζα, ουρά σκύλου κ.α.

3) Συνωνυμία

Συνώνυμες είναι οι λέξεις που οι σημασίες τους μοιάζουν π. χ. άτομο- άνθρωπος.

4) Αντωνυμία 

Αντώνυμες ή αντίθετες είναι οι λέξεις που έχουν αντίθετη σημασία.Τα κυριότερα είδη των αντώνυμων είναι:

α) Κλιμακωτά αντίθετα: είναι δύο λέξεις που αποτελούν τα άκρα μιας κλίμακας με ενδιάμεσες διαβαθμίσεις π. χ. κρύος- ζεστός( ενδιάμεσες διαβαθμίσεις δροσερός, χλιαρός)

β) Δυαδικά αντίθετα: είναι δύο λέξεις ανάμεσα στις οποίες δεν υπάρχει καμία ενδιάμεση κατάσταση. Έτσι ένας άνθρωπος είναι ή το ένα ή το άλλο.π. χ. ελεύθερος- σκλαβωμένος.

γ) Αντίστροφα αντίθετα: είναι δύο λέξεις από τις οποίες η μία περιγράφει τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα σε δύο ανθρώπους ή πράγματα και η άλλη λέξη περιγράφει την ίδια σχέση αλλά από την πλευρά του άλλου ατόμου. π.χ. πουλώ- αγοράζω. Φαίνεται ,λοιπόν. πως οι δύο όροι της αντίθεσης περιγράφουν από διαφορετικές οπτικές γωνίες την ίδια σχέση. π.χ. γονείς- παιδιά.

5) Υπωνυμία

Υπώνυμες είναι οι λέξεις των οποίων η σημασία  περιλαμβάνεται  στην σημασία μιας άλλης λέξης ή φράσης.π. χ. η λέξη ροδιά είναι υπώνυμη της λέξης δέντρο.

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ-ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ    

                                                 Στα 200 π. Χ.

«Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων–» Μπορούμε κάλλιστα να φανταστούμε πως θ' αδιαφόρησαν παντάπασι* στην Σπάρτη για την επιγραφήν αυτή. «Πλην Λακεδαιμονίων», μα φυσικά. Δεν ήσαν οι Σπαρτιάται για να τους οδηγούν και για να τους προστάζουν σαν πολυτίμους υπηρέτας. Άλλωστε μια πανελλήνια εκστρατεία χωρίς Σπαρτιάτη βασιλέα γι' αρχηγό δεν θα τους φαίνονταν πολλής περιωπής*. Α βεβαιότατα «πλην Λακεδαιμονίων». Είναι κι αυτή μια στάσις. Νιώθεται*. Έτσι, πλην Λακεδαιμονίων στον Γρανικό· και στην Ισσό μετά· και στην τελειωτική την μάχη, όπου εσαρώθη* ο φοβερός στρατός που στ' Άρβηλα συγκέντρωσαν οι Πέρσαι: που απ' τ' Άρβηλα ξεκίνησε για νίκην, κι εσαρώθη. Κι απ' την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία την νικηφόρα, την περίλαμπρη, την περιλάλητη, την δοξασμένη ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά, την απαράμιλλη*: βγήκαμ' εμείς· ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας. Εμείς· οι Αλεξανδρείς, οι Αντιοχείς, οι Σελευκείς, κι οι πολυάριθμοι επίλοιποι* Έλληνες Αιγύπτου και Συρίας, κι οι εν Μηδία, κι οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι. Με τες εκτεταμένες επικράτειες*, με την ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών*. Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά* ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ως τους Ινδούς. Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα! Κ.Π. Καβάφης, Ποιήματα, τόμ. 2, Ίκαρος    ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ        1.      Να αποδώσετε με συντομία το νόημα του ποιήματος. (5 μονάδες)        2.    Να χωρίσετε το ποίημα σε ενότητες και να δώσετε πλαγιότιτλους. (5 μονάδες)

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ- ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 3η 

Κείμενο Α΄

Ἐν μέν οὖν τῷ λοιπῷ βίῳ τήν τοιαύτην ἐπιείκειαν ἴσως οὐκ ἄν τις ἐκβάλλοι· καί γάρ φιλόφιλον εἶναι δεῖ τόν ἀγαθόν ἄνδρα καί φιλόπατριν καί συμμισεῖν τοῖς φίλοις τούς ἐχθρούς καί συναγαπᾶν τούς φίλους· ὅταν δέ τό τῆς Ἱστορίας ἦθος ἀναλαμβάνῃ τις, ἐπιλαθέσθαι χρή πάντων τῶν τοιούτων καί πολλάκις μέν εὐλογεῖν καί κοσμεῖν τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις τούς ἐχθρούς, ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο, πολλάκις δ’ ἐλέγχειν καί ψέγειν ἐπονειδίστως τούς ἀναγκαιοτάτους, ὅταν αἱ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἁμαρτίαι τοῦθ’, ὑποδεικνύωσιν. Ὥσπερ γάρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν ἀχρειοῦται τό ὅλον, οὓτως ἐξ ἱστορίας ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας τό καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνωφελές γίνεται διήγημα.

Πολύβιος, Ίστορίαι 1.14.4-7

Παράλληλο κείμενο

Ὅταν γάρ τις τὸ τῆς ἱστορίας ἦθος ἀναλαμβάνῃ, ἐπιλαθέσθαι χρὴ εὐνοίας καὶ μίσους καὶ πολλάκις κοσμεῖν τοὺς ἐχθροὺς τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις, ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο, πολλάκις δὲ ἐλέγχειν τοὺς ἀναγκαιοτάτους, ὅταν αἱ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἁμαρτίαι τοῦθ’ ὑποδεικνύωσι. Διόπερ οὔτε τῶν φίλων καθάπτεσθαι οὔτε τοὺς ἐχθροὺς ἐπαινεῖν ὀκνητέον.

Ἅννα Κομνηνή, Ἀλεξιάς, Πρόλογος 2.3

    ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

     1.   Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με τον Πολύβιο;         (2 μονάδες)

     2.  Ποιες συνέπειες έχει για την ποιότητα του ιστορικού έργου η μη τήρηση των προϋποθέσεων που εκθέτει ο Πολύβιος; Να αναφέρετε το παράδειγμα που παραθέτει ο συγγραφέας.                  (2 μονάδες)

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΚΕΙΜΕΝΟ

                                                                            Κ.Γ. ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ    

Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα  

Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα
είδα το βράδυ αυτό.
Κάποια χρυσή, λεπτότατη
στους δρόμους ευωδιά.
Και στην καρδιά
αιφνίδια καλοσύνη.
Στα χέρια το παλτό,
στ' ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνη.
Ηλεκτρισμένη από φιλήματα
θα 'λεγες την ατμόσφαιρα.
Η σκέψις, τα ποιήματα,
βάρος περιττό.

Έχω κάτι σπασμένα φτερά.
Δεν ξέρω καν γιατί μας ήρθε
το καλοκαίρι αυτό.
Για ποιαν ανέλπιστη χαρά,
για ποιες αγάπες,
για ποιο ταξίδι ονειρευτό.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.Να αποδώσετε με συντομία το νόημα του ποιήματος .(5 μονάδες)

2. Να χωρίσετε το ποίημα σε ενότητες και να δώσετε πλαγιότιτλους.(5 μονάδες)

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΗΣ Γ΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΘΕΜΑ 1ον

Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι

ΑΠΟ ΤΟ Β' ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ

I

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·

λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.

Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει·

στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα καί κλαίει:

«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ’ έχω γω στο χέρι;

οπού συ μού ΄γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει».

II

Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν καί γελούνε,

κι όσ’ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ’ άρματα σε κλειούνε.

................................................................................

Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει,
και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι,
π’ ολονυχτίς εσύσμιξε με τ’ ουρανού τα κάλλη.

Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ’ έφθασε μ’ ασπούδα,
έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,

που ευώδιασε τον ύπνο της μεσα στον άγριο κρίνο·
το σκουληκάκι βρίσκεται σ’ ώρα γλυκειά κι εκείνο.

Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη·
η μαύρη πέτρα ολόχρυση καί το ξερό χορτάρι.

Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει:
«Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει».

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να ερμηνεύσετε τη φράση «Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει».(5 μονάδες)

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….................